Srpski vladari

[Boki]

​

​

​

​

RAŠKO-ZETSKO BOSANSKI ŽUPANI​

​

Višeslav , polovina VIII veka​

Radoslav , kraj VIII veka​

Prosigoj , početak IX veka​

Vlastimir , polovina IX veka​

Mutimir , + 890.​

Pribislav 890-891.​

Petar Gojniković 891-917.​

Pavle Branović 917-920.​

Zaharije Pribislavljević 920-924.​

Časlav Klonimirović 931-960.​

​

​

Knez Višeslav​

​

Knez Višeslav (ili Vojislav) je prvi srpski vladar na Balkanu čije ime zabeleženo u istorijskim izvorima. Pripadao je vladarskoj porodici (Vlastimirovići) koja je Srbe dovela na Balkan, a istoričari (počev od Šafarika) smatraju da je vladao oko 780. godine. Njegovo ime je zabeleženo u spisu „O Upravljanju Carstvom“ vizantijskog cara Konstantina Porfirogenita u greciziranom obliku. Većina istoričara ovo prenosi kao Višeslav, ali ima i onih koji misle da je pravilnije Vojislav.​

​

​

Prosigoj​

​

Prosigoj je srpski vladar s početka 9. veka. Nasledio je na prestolu svoga oca Radoslava. Jedine vesti o njemu, kao i o njegovom dedi i ocu, Višeslavu i Radoslavu, potiču iz jedne jedine rečenice iz dela O upravljanju carstvom (lat. De administrando imperio) vizantijskog cara iz 10. veka, Konstantina VII Porfirogenita: ”Za vreme njegove vladavine ili za vreme vladavine njegovog oca Radoslava, odigrao se ustanak Ljudevita Posavskog (819—822) protiv franačke vlasti. Prosigojev potomak bio je Vlastimir po kome je nazvana prva srpska vladarska porodica - Vlastimirovići.​

​

​

Mutimir​

​

Mutimir je bio knez Srbije (851 — 891) iz dinastije Vlastimirovića i najstariji sin kneza Vlastimira (oko 830 — 851). Podaci o njegovoj vladavini su oskudni i praktično se svode na delo „O upravljanju Carstvom“ vizantijskog cara Konstantina Porfirogenita (913 — 959), nastalo sredinom X veka, uz par pomena u pismima, koji se povezuju sa njim. Oskudnost i nepreciznost podataka o njemu, otvorila su širok prostor istoričarima za iznošenje hipoteza, koje su često oprečne, tako da je teško sa sigurnošću reći bilo šta preciznije o Mutimiru i toku njegove vladavine.​

​

​

Petar Gojniković​

​

Petar se rodio negde između 870. i 874. godine kao sin srpskog princa Gojnika, poslednjeg sina rodonačelnika Vlastimira. Tada je Vlastimirov prvi sin, Mutimir, bio na vlasti, ali u nekoj vrsti primitivne oligarhije zajedno sa Gojnikom i poslednjim bratom, Strojimirom. 880-ih godina Mutimir je, uz bugarsku podršku, izvršio državni udar, uhvatio Strojimira, njegovog sina Klonimira, i Gojnika i sve ih deportovao u Bugarski kanat kana Borisa. Iz nepoznatih razloga je držao mladog Petra pri sebi. No ipak, Petar je, šokiran onim što mu je stric učinio ocu i strahujući za sopstveni život, potražio azil u hrvatskom dalmatinskom vojvodstvu Branimira.​

​

891. godine Petar uz pomoć hrvatskih naoružanih snaga prodire iz Hrvatske Dalmacije u Srbiju i svrgava s vlasti Mutimirovog sina Pribislava. Mutimirovići, Pribislav i braća mu Bran i Stefan, i sami beže u egzil u Hrvatsku. U svim srpskim zemljama učvršćava se novi knez Petar, jedan od najpoznatijih članova porodice Vlastimirović, sa jedva dvadeset godina. Po njegovom hrišćanskom imenu se izvodi da je kršten, što znači da je Petar postao prvi srpski vladar koji je hrišćanin.​

​

Kako se tradicija primogeniture poremetila, veliki broj pretendenata na srpski presto se pojavio. Već 895. godine srednji Mutimirov sin Bran uz hrvatsku pomoć Muncimira pokušava svrgnuti Petra, ali ne uspeva. Biva uhvaćen i za kaznu oslepljen. Kazna oslepljivanjem je bila tradicionalna u ono vreme i preuzeta od Vizantije, značila je svako onemogućavanje kažnjenoga da preuzme neko političko mesto. Zbog ove podrške, prekinuo je sve diplomatske odnose sa Hrvatskom, dojučerašnjim protektorom. 897. godine iz Bugarske prodire Strojimirov sin Klonimir. U teškom ratu Klonimir je uspeo da osvoji jednu od srpskih utvrda, Dostinicu, ali je ipak opet Petar izvojevao konačnu pobedu u ratu i ubio Klonimira u boju.​

​

Na celu istočnu granicu Petrove zemlje je izlazila Bugarska, jedino je u Duklji bilo Vizantijsko carstvo. Kako bi osigurao mir na toj strani, on se okumio sa bugarskim novim vladarem, Simeonom. Započeo je utvrđivanje svoje vlasti na zapadu i u Primorju tokom 890.-ih. Anektirao je neretvljansku Paganiju i okončao anarhiju u Bosni izvojevanjem pobede nad Tišemirom i učvršćivanjem svoje vlasti nad celom dolinom reke Bosne. Okupirao je i Zahumlje, potpuno potisnuvši udeonog srpskog kneza Mihaila Viševića na susedna ostrva. Tako je jedan srpski vladar po prvi put čvrsto zavladao celim Pomorjem. Napravio je zaokret u verskoj politici, Hrišćansku crkvu u svojoj državi vezao je za zapad i latinsku kulturu.​

​

Bugarski samozvani car Simeon je žestoko osvajao vizantijske zemlje. U nadi da zaustavi Bugare, Carigrad je radio na okupljanju šireg saveza sa Srbima i Mađarima protiv Bugara. Tim povodom u nekom od Petrovih dvorova na obali u Neretljanskoj krajini sreo se romejski strateg Drača Lav Ravduh da pregovara 912. godine. Petar je izgleda bio spreman za takav čin, želeo je da se oslobodi dominantnog bugarskog uticaja u Srbiji za svagda. Ali za ovaj sastanak je doznao potisnuti zahumski knez Mihailo, koji je odmah informisao cara Simeona, pa čak i zarobio jednu mletačku lađu u kojo je bio duždov naslednik Petar Badoari i poslao njega i njegovu posadu Simeonu kao taoce u znak lojalnosti. Razlog ovome leži u činjenici da su Mlečani tada još uvek bili vizantijski podanici. Već unapred razotkriveni savez se raspao pre nego što je bilo kakva zajednička kacija izvršena.​

​

917. godine nakon Bitke kod Ahelosa u kojoj je Simeon pobedio Vizantince, uputio je jednu vojsku na Srbiju kao odmazdu, s ciljem da zbaci Petra i postavi Mutimirovog unuka i Branovog sina Pavla, koji bi bio njemu odan. I ovaj put, bez neke veće teškoće, Petar je izvojevao pobedu. Tražeći alternativu, Simeon je pod zakletvom pozvao Petra na mirovne pregovore kako bi, navodno, izgladnjeli sukob. Kada je došao, bugarski vojnici su uhvatili i vezali, kao sužnja ga odveli u tamnicu u Bugarskoj. Pavlu nije bilo mnogo teško da preuzme vlast u Srbiji, i to kao običan bugarski vazal, dok se u Srpskom Pomorju skroz učvrstio nekada potisnuti Mihailo Višević. Pavle je vratio istočni obred u crkve i od tada pa nadalje Srbija će biti u čestim unutarnjim sukobima između pristalica latinske i slovenske službe. U bugarskom zatočeništvu Petar je ubrzo potom i umro od najverovatnije teških uslova.​

​

​

​

Časlav Klonimirović​

​

Časlav je rođen između 875. i 880. godine, najverovatnije u tadašnjoj prestonici Bugarske Plisci, u braku srpskog princa Klonimira i bugarske plemkinje. Njegov deda Strojimir, poznat po svom pečatu, bio je srednji sin kneza Vlastimira, koga je stariji brat Mutimir proterao u Bugarsku. U borbama oko vlasti, koji su zahvatili Srbiju posle Mutimirove smrti 891/892. godine, Časlavov otac Klonimir je 897. godine pokušao da iz Bugarske osvoji vlast. Iako je uspeo da zauzme prestonicu Dostiniku, poginuo je u daljim borbama protiv svog brata od strica Petra.​

​

Bugarsko-vizantijski sukobi početkom X veka, uticali su i na političke prilike u tadašnjoj Srbiji. Bugarski car Simeon Veliki (893 — 927) je zbacio 917/918. godine svog kuma Petra Gojnikovića sa vlasti, zbog njegovih navodnih veza sa Vizantijom i na njegovo mesto postavio Pavla Branovića, u pokušaju da osigura svoj uticaj u Srbiji. Međutim, Pavle je započeo vođenje provizantijske politike, što je Simeona primoralo da sa vojskom ponovo interveniše u Srbiji i dovede 921/924. godine Zahariju na vlast. On se, takođe, nije dugo držao probugarske politike, zbog čega je Simeon poslao novu vojnu ekspediciju protiv Srbije, sa namerom da je trajno pokori. Borba je okončana srpskom pobedom, a Zaharija je glave i oružje dvojice bugarskih vojskovođa poslao u Carigrad, kao ratne trofeje.​

​

Ovaj poraz primorao je Simeona da 924. godine(926) pošalje novu vojsku na Srbiju, koja je sa sobom vodila Časlava kao pretendenta na srpski presto. Zaharija je pred Bugarima pobegao u Hrvatsku, a njihove vojskovođe su pozvale srpske župane da dođu u njihov tabor i zakunu se na vernost Časlavu, kao novom knezu. Umesto postavljanja novog kneza, Bugari su župane zarobili, nakon čega su opustošili Srbiju, a Časlava su vratili u Bugarsku.​

​

Simeon je umro 27. maja 927. godine, što je dovelo do velikih političkih promena na Balkanu. Novi bugarski car Petar I (927 — 969) zaključio je mir sa Vizantijom, čime je okončan višedecenijski sukob dve države.​

​

Nakon Simeonove smrti, Časlav se vratio Srbiju i uz vizantijsku podršku počeo da obnavlja kako državu, tako i vrhovnu vlast nad srpskim kneževinama. Dok većina istoričara prihvata Porfirogenitovu vest da je on sa četvoricom pratilaca pobegao iz Preslava u Srbiju, ima onih koji smatraju da je on vraćen u Srbiju u dogovoru novog bugarskog cara Petra sa vizantijskim vladarem i dedom njegove supruge Romanom I (919 — 949), da bi organizovao državu koja bi se suprotstavila prodoru Mađara iz Panonije. Takođe, mišljenja istoričara su podeljena i oko tačne godine njegovog povratka u Srbiju, tako da jedni smatraju da se vratio još 927. odnosno 928. godine, drugi da je u pitanju 931. godina, a treći smatraju da je u pitanju 933/934. godina.​

​

Porfirogenit navodi da je Časlav u Srbiji zatekao samo pedesetak muškaraca bez žena i dece, koji su preživljavali loveći, ali istoričari odbacuju ovakav opis prilika kao nerealan. On navodi da su srpske izbeglice iz okolnih zemalja (Bugarska, Hrvatska i druge) počele da se vraćaju zemlju nakon Časlavovog povratka, posebno ističući da je deo Srba pobegao iz Bugarske u Carigrad. Njih je piščev tast i savladar Roman Lakapin zaodenuo i obdario, nakon čega ih je poslao u Srbiju. Pored toga, vizantijski car je Časlavu pružio i finansijsku podršku, što mu je olakšalo obnavljanje i snaženje Srbije.​

Smrt​

​

Vizantijski car ne pominje kraj njegove vladavine, što većinu istoričara navodi na zaključak da je on umro nakon završetka spisa (delo je nastalo u periodu od 948. do 952. godine, dok su poglavlja o Južnim Slovenima završena 949. godine) oko 950. godine[8] ili nakon careve smrti 959. godine tj. oko 960. godine, ali ima i drugih mišljenja koja njegovu smrt smeštaju u 943. godinu.​

​

Poslednje godine Časlavove vladavine, njegove borbe sa Mađarima i pogibija, opisane su u „Letopisu Popa Dukljanina“. Iako se istoričari slažu da je to delo nepouzdano i fantastično, pogotovo u delovima koji se odnose na vreme pre sredine XI veka (tj. 1040. godine), smatra se da bi ovi delovi mogli biti istorijski tačni, pošto odgovaraju tadašnjem stanju na Balkanskom poluostrvu.​

​

Prema navodima Letopisa, mađarski velikaš Kiš je upao sa vojskom u Bosnu i započeo pljačkanje i pustošenje te oblasti. Srpski knez je sakupio vojsku i sukobio se sa mađarskim snagama u Drinskoj županiji, pored same reke (verovatno nizvodno od današnje Foče). U borbama je poginuo sam Kiš, a mađarske snage su potučene do nogu. Kišova udovica je nakon toga zatražila od mađarskog kralja vojsku, da bi osvetila smrt svog muža. On joj je dao veliku vojsku sa kojom se uputila u Srem (današnja Mačva) i u iznenadnom noćnom napadu na srpski logor, Mađari su zarobili Časlava. Prema naredbi Kišove udovice, Časlavu i svim njegovim srodnicima, koji su takođe zarobljeni, su zavezane noge i ruke, nakon čega su živi bačeni u reku Savu.​

​

Nakon Časlavove smrti, njegova država se raspala na manje kneževine, koje su nastavile svoje postojanje nezavisno jedne od drugih.​

​

​

ZETSKO-RAŠKI​

​

Vojislav, knez oko 1040-1050.​

Mihailo Vojislavljević, kralj 1050-1081.​

Bodin, kralj 1081- oko 1101.​

​

​

​

Mihailo Vojislavljević​

​

Mihailo Vojislavljević je bio prvi srpski kralj koji je vladao Dukljom (Zetom) od sredine XI veka do 1081. godine i uzdigao je na rang kraljevine 1077. godine, za šta je dobio potvrdu od pape Grgura VII (1073 — 1085). Tokom svoje vladavine, on je očuvao i učvrstio državu svoga oca Stefana Vojislava, pretvorivši je u regionalnu silu koja aktivno učestvuje u međunarodnoj politici, povezujući se sa Normanima i Papstvom.​

​

Mihailo je bio sin Stefana Vojislava, koji je prema navodima „Letopisa Popa Dukljanina“, poput Jovana Vladimira, bio oženjen princezom iz Samuilove (976 — 1014) porodice sa kojom je imao petoricu sinova (Gojislav, Predimir, Mihajlo, Saganek i Radoslav). Izvesna potvrda ovoga se može naći i u činjenici da su Slovenski ustanici, koji su se 1072. godine pobunili protiv Vizantije, tražili od Mihajla da im pošalje jednog od svojih sinova da ga proglase za cara i Samuilovog naslednika. Ne zna se kada je tačno rođen, ali se na osnovu navoda Popa Dukljanina da je sa svojom braćom učestvovao u bici kod Bara 1042. godine, može zaključiti da je rođen krajem druga ili početkom treće decenije XI veka.​

​

Strani izvori ne govore ništa o njegovom bračnom stanju, dok se kod Popa Dukljanina može naći podatak da se ženio dva puta i da je imao sedam sinova iz prvog (Vladimir, Prijaslav, Sergije, Derija, Gavril, Miroslav i Bodin) i četvoricu iz drugog braka (Dobroslav, Petrislav, Nićifor i Teodor), koji je sklopio sa rođakom vizantijskog cara. U prilog braka sa vizantijskom plemkinjom, svakako da idu grčka imena dece iz drugog braka, kao i podatak da je on na početku svoje vladavine, oko 1052. godine, dobio vizantijsku titulu protospatra, koji je u saglasju sa Popom Dukljaninom, koji navodi da mu je nakon preuzimanja vlasti umrla prva supruga, nakon čega se on oženio Vizantinkom. Pretpostavlja se da je, ukoliko je do braka uopšte i došlo, bio oženjen ćerkom jedne od sestara Konstantina IX Monomaha (1042 — 1055), za koje Psel navodi da ih car uopšte nije voleo, najverovatnije starije Jelene.​

​

​

Bodin​

​

Konstantin Bodin je bio srpski kralj od 1081. do 1099. godine.​

​

Bodin je bio sin prvog srpskog kralja Mihaila. Kao mlad princ učestvovao je u buntovnim borbama protiv Vizantije. Kad je u Makedoniji 1073. buknuo ustanak protiv grčke vlasti, pomogao ga je kralj Mihailo, i na molbu ustanika poslao im je Bodina s pomoćnim četama. U Prizrenu je onda Bodin proglašen za cara Bugarske pod imenom Petar III. Spočetka je imao uspeha. Njegova vojska je osvojila Skoplje, a on sam Niš. Ali bila je greška što je razdvojio svoje snage, pa jedan deo vojske, s vojvodom Petrilom, uputio na jug, a sam pošao na sever. Južna vojska bila je potučena kod Kostura, a ni severna, prepolovljena po snazi, nije mogla da se održi. Kod Pauna na Kosovu Bodin je bio poražen, zarobljen i odveden, najpre u Carigrad a posle u Antiohiju. Otuda se spasao pomoću mletačkih mornara najmljenih od strane kralja Radoslava, Mihailovog brata i naslednika na vladarskom prestolu Srbije (dok se u drugim izvorima spominje da ih je unajmio sam Mihailo). Posle 1081. došao je na kraljevski presto, iza očeve smrti. Duže vremena iskorištavao je borbe između Vizantije i Normana, koji su iz Italije bili počeli svoja vojevanja na Balkanu. Iako obavezan Vizantiji, Bodin je u borbama ili ostajao neutralan, ili je ratovao za svoj račun, osvajajući Rašku, Bosnu i Hum.​

​

Posle poraza Normana (1085) Vizantijci počeli su se svetiti za takvo držanje i Srbima. Veze između Bodina i Normana nisu mogle ostati nepoznate. Njegova žena Jakvinta, bila je kći Arhiriza, vođe normanske stranke u Bariju. Raški župan Vukan, Bodinov vazal, isticao se u vreme od 1086. do 1096. kao aktivan protivnik Vizantije i često je, verovatno u sporazumu s Bodinom, prodirao prema Kosovu i Metohiji. Sam Bodin u novim borbama nije imao stare sreće, i sve se manje isticao, zauzet borbama u porodici. Njegovi mnogobrojni srodnici bili su nezadovoljni kraljicom Jakvintom, koja je previše gledala sopstvene interese. Zbog tih porodičnih kriza Bodin je došao u sukob i sa Dubrovnikom, koji je davao utočišta progonjenim srodnicima. Godine 1096/97. prolazili su kroz Bodinovu državu francuski krstaši pod vođstvom grofa Rejmonda Tuluškog. Bodin ih je lepo primio u svojoj prijestonici Skadru.​

​

Godina Bodinove smrti dugo vremena nije mogla da se utvrdi. Pominjale su se godine poput 1101-1102. ili 1107-1108. Najnovija istraživanja pokazala su da je najverovatnije da je umro u periodu februar-mart 1099. godine.​

​

​

​

ZETSKI​

​

Kočopar, kralj XII vek​

Vladimir, kralj XII vek​

Đorđe, kralj XII vek​

Grubeša, kralj XII vek​

Đorđe, ponovo​

Gradihna, kralj XII vek​

Radoslav, kralj XII vek​

Balša, polovina XIV beka​

Balša II, + 1385.​

Đura 1385-1403.​

Balša III, 1403-1421.​

Stevan Crnojević, 1465.​

Ivan Crnojević 1465-1490.​

Đura Crnojević 1490-1496.​

Stefan Crnojević 1496-1499.​

​

​

Balša I​

​

Balša I Balšić je bio srpski velikaš iz Gornje Zete i rodonačelnik dinastije Balšića.​

Ostaci utvrđenog Skadra, na uzvišenju iznad reke.​

​

Prema navodima Mavra Orbinija iz 1601. godine, on je u doba Dušana Silnog (car 1331 — 1346, kralj 1346 — 1355) držao samo jedno selo, a njegov uspon otpočinje posle Dušanove smrti. Balša i njegovi sinovi 1360. godine šire vlast na Skadar, njihova oblast je obuhvatila i predeo između Skadarskog jezera i Jadranskog mora, a najverovatnije i grad Bar.​

​

Status počasnog građanina Dubrovnika, stekao je 1361. godine.​

​

Preminuo je pre maja 1362. godine, a nasledila su ga trojica njegovih sinova:​

Stracimir​

Đurađ I​

Balša II​

​

Pored njih, Balša I je po nekim stranim autorima imao i ćerku Vojislavu, koja se, oko 1370. godine, udala za kneza Karla Topiju, ali se ona ne pominje u knjigama srpskih istoričara.​

​

​

​

Balša II​

​

Balša II Balšić je bio srpski velikaš iz dinastije Balšića. Zajedno sa braćom (Stracimirom i Đurđem) i ocem (Balšom) proširio je vlast svoje porodice na Skadar (1360) i predeo između Skadarskog jezera i Jadranskog mora, a najverovatnije i na grad Bar. Oni su 1361. godine postali počasni dubrovački građani, a naredne godine i mletački.​

​

Tokom rata između Srbije (Vojislava Vojinovića) i Dubrovnika (1361 — 1362), Balšići su stali na stranu Dubrovčana. Već 1363. godine otpočeli su sukobi na jugu njihovih poseda, protiv kneza Karla Topije, koji su okončani 1366. godine, uz posredovanje Dubrovčana.​

​

U to doba, Balša II se oženio Komninom, ćerkom Jovana Asena, brata supruge Dušana Silnog Jelene, čime je postao gospodar Valone,Berata,Kanine i Himare, na jugu današnje Albanije. Posle sloma braće Mrnjavčevića u Maričkoj bici,26.09.1371. godine, Balšići su upali u njihove zemlje i proširili svoju vlast na Peć i Prizren, a nešto kasnije svojim posedima na nekoliko godina (1373 — 1377) priključuju zaleđe Dubrovnika (Konavlje,Trebinje i Dračevicu).​

​

Nakon smrti njegovog brata Đurđa, vlast nad državom Balšića preuzima njegov preostali brat, Balša II.​

​

Nakon izbijanja velikog rata između Venecije i Đenove, 13.08.1378. godine, Mlečani zauzimaju Kotor i vrše vlast do juna 1379. kada ih je kotorska vlastela zbacila i omogućila da grad pređe u ruke ugarskog kralja Ludovika I Anžujskog (1326-1382). Mletačka posada i dalje je ostala u kotorskoj tvrđavi, do završetka rata sa Đenovom, 1381.godine. Međutim, zbog nesposobnosti da održi red u gradu, dolazi do privremenog zbacivanja plemićke vlasti od strane pučana (povolo) predvođenih strješinama (caporali del povolo). Vrhovnu vlast obavlja samo ugarski kapetan, sve dok uz pomoć Dubrovčana patricijska vlast u Kotoru nije restaurisana. Neprijateljstvo između Balše II i bosanskog kralja Tvrtka I bilo je vidljivo i u tom periodu, mada su Ugarska, Bosna i Zeta bile na strani Đenove ( to nije sprečavalo Balšu II da bude u stalnoj vezi sa Venecijom i drži kod sebe mletačke građane). Još 17.09.1379. godine, vojska bosanskog kralja je dospjela do Spuža, ali rezultat ovog pohoda nije poznat. Između ostalog, Zeta i kraljevina Bosna željele su za sebe ugarski Kotor. Početkom jeseni 1382 i tokom 1383. godine, zamjerajući se Ugarskoj kraljevini, Balša II vrši opsadu Kotora, mada nije imao sredstava da odsiječe grad sa morske strane. Takođe, u godini (1384) kada je Kotor za kratko prešao u ruke bosanskog kralja Tvrtka I (kasnije,1385. godine, sa tim se formalno saglasila i ugarska kraljica Marija Anžujska) vršena je opsada od strane Zećana. Suparništvo između Balše II i Tvrtka I nije se ticalo samo Kotora, već i teritorije Konavlja i Trebinja, kojima je do 1377. godine gospdario Balšin prethodnik, Đurađ I Balšić. Na toj teritoriji, koju je Balša II pokušavao da povrati od Bosne, u proljeće 1382. godine, u cilju trgovine (posebno solju) bosanski kralj Tvrtko I Kotromanić , pored rječice Sutorine, na ulazu u Boku Kotorsku, polaže temelje trga Novog. Nazvao ga je imenom „Sveti Stefan“(koji naziv nije prihvatan u narodu). Ovaj trg je predstavljao opasnu konkurenciju Dubrovčanima, koji su se pozivali na to: da su stari, zakoniti trgovi soli, bili samo: Drijeva, Dubrovnik, Kotor i Sv. Srđ. Bosanski je kralj ipak popustio pod pritiskom Dubrovčana i odustao od trgovine solju u Novom, pa je ovaj trg u sljedećih pedeset godina izgubio značaj i bio prilično zanemaren, sve do pojave hercega Stefana Vukčića Kosače. Godinu dana po formiranju Novog, Balša II sa vojskom vrši upade u Konavlje, ali ne uspijeva da ih pripoji zetskoj državi.​

​

Balša II se učvrstio u oblasti Berata i Valone, a zatim je obnovio sukobe sa Karlom Topijom (1382) i posle nekoliko napada, uspeo je da zauzme Drač, početkom 1385. godine, tako da se već u aprilu iste godine, potpisuje kao duka drački.​

​

U borbi protiv Balše, Karlo je zatražio vojnu pomoć sultana Murata I, koji je ka Beratu uputio snage predvođene Hajredin Pašom. Daleko brojnija otomanska vojska, potukla je 18.09.1385. godine u bici na Saurskom polju kod Balša, nedaleko od Berata, srpske snage, a u bici su poginuli Balša II i Ivaniš Mrnjavčević.​

​

Posle Balšine smrti, kratko je vladala njegova udovica Komnina, posle čega je vlast nad predelima severno od Drača preuzeo njegov bratanac Đurađ Stracimirović.​

​

U svom braku sa Komninom, Balša II je imao jednu ćerku, Ruđinu, koja se 1391. godine udala za Mrkšu Žarkovića.​

​

​

​

Balša III​

​

Balša III Stracimirović (1387 — 1421, vladao 1403 — 1421.) je sin Đurđa II Stracimirovića Balšića i Jelene Balšić. Svoga oca, Đurađa II, naslijedio je sa sedamnaest godina – „ u dobrom uzrastu“, kako su naveli Dubrovčani. Balši III i njegovoj majci Jeleni, „gospođi Leni“ (glavnom savjetniku vladara Zete) bila je strana sitna politika Đurđa II Stracimirovića Balšića, koji je Mlečanima poklonio stratrgijski važna i plodna mjesta u skadarskom kraju (Skadar, Drivast i Sveti Srđ, sa okolinom). Želeći da obnovi staru moć Balšića i oslanjajući se na svog ujaka, despota Stefana Lazarevića, ulazio je u ratove sa Venecijom (Mletačkom republikom) suprostavljajući se i njenoj nezajažljivoj ekspanziji. Vojevanja su ispunila više od polovine njegove vladavine, a u ratnoj oskudici ni crkve nije mogao da obdari većim prilozima. Osnivajući manastir Sv. Nikole, u Praskvici, iznad Svetog Stefana (Paštrovići) 1413. godine – postavljajući prve monahe, izdaje osnivačku povelju i daje samo zemlju za zidanje crkve (manastirska crkva je početkom XIX vijeka porušena od Napoleonovih Francuza). Poznato je da Balša III nije imao milosti prema protivnicima, posebno ljudima koji su se od njega odmetnuli. Zarobljenicima je sjekao: ruke, noge, jezike i noseve, pa ih tako unakažene ostavljao na bojištu, kao opomenu drugima. Štedeći usjeve i vinograde, pustošio je domove seljaka koji su obećali vjernost Venecijancima i zlostavljao stanovnike Ulcinja i Budve, koji su 1405. godine sami prihvatili mletačku vlast.​

​

​

Stefan Crnojević​

​

Stefan (Stefanica) Crnojević (vladao 1451 — 1465.) je otac i prvi veliki predstavnik Crnojevića. Oni su igrali veliku ulogu u Zeti od polovine XV do prve polovine XVI veka.​

Ratom u Zeti, uz savezništvo Stefanice Crnojevića, bosanskom vojvodstvu S. V. Kosače je pripojena Gornja Zeta i osvojen grad Bar u Donjoj Zeti.​

Pokušaj osvajanja Bara: 1. Altoman i 2. Stefanica Crnojević (vojvode Đurađa Brankovića); 3. Paštovići (većina) na strani srpskog despota Đurađa; 4. Plaćena ratnička družina Mrkojevići (najviše su doprinjeli pobjedi Mlečana, sredinom jula 1448.); 5. Mletačka teritorija..​

​

U periodu raspada srpske države, tj. Despotovine pod vlašću despota Đurđa Brankovića, granična oblast Zete se našla na putu interesa despota, Hercegovačkog vladara herceg Stefana, Mletačke republike i Turske. U tim previranjima istakla se porodica Crnojevića - Stefan (Stefanica) sa svoja tri brata.​

​

Od 1440. godine počeo se vidno isticati vojvoda Stefan Crnojević, koji je izvesno vreme kolebao između hercega Stefana, despota Đurđa i Mletaka, ali je prešao na Mletačku stranu. On je s uspehom ratovao protiv vojske despota Đurđa i znatno pridoneo, da se učvrsti mletačka vlast u primorju. Vojska koju je vodio Stevan u nekoliko navrata je porazila despotovu vojsku, što je rezultiralo proširivanjem teritorije koju su kontrolisali Crnojevići.​

​

U tom periodu, zbog pobunjenog Grblja, Kotor je bio u teškom položaju i tražio je od Venecije da utiče na Stevana da pređe na njihovu stranu.​

​

Njegova žena Marija je bila sestra Skenderbegova, po kome je dobio ime prvi Ivanov sin Đurađ.​

​

Pristajući na pregovore sa Venecijom u porodici Crnojevića izbili su ozbiljni sukobi među braćom, koji su se završili tako što je Stefan iz pregovora potpuno odstranio svoju braću i njihove potomke. Sklapanjem ugovora sa Mlecima 1451. godine Stevan je postao vrhovni vojvoda gospodar Zete kome su Mlečani godišnje plaćali 500 dukata, a u znak priznavanja mletačke vrhovne vlasti Stevan je bio obavezan dva meseca godišnje ratuje za Mletačku republiku. Mleci su ga 1452. imenovali za svog kapetana i vojvodu gornje Zete i obezbedili ga čitavim nizom prihoda. Teritorije koje je kontropisao Stevan graničile su se sa teritorijama herceg Stefana Vukčića Kosače.​

​

Da bi Stefanica izrazio poštovanje prema lokalno moćnom hegceg Stefanu, a prema srednjovekovnom načinu ponašanja, bio je primoran da svog sina Ivana da kao talaca. Ovo Ivanovo zatočeništvo kod herceg Stefana trajalo je oko deset godina, a pušten je posle insistiranja Venecije kod Hercega na zaslugama Stefana Crnojevića u borbama protiv Despotove vojske.​

​

​

​

Ivan Crnojević​

​

Ivan Crnojević (vladao 1465 — 1490.) je prvi veliki predstavnik Crnojevića. Oni su igrali veliku ulogu u Zeti od polovine XV do prve polovine XVI veka.​

​

Da bi Ivanov otac Stefanica izrazio poštovanje prema lokalno moćnom herceg Stefanu, a prema srednjovekovnom načinu ponašanja, bio je primoran da svog sina Ivana da kao talaca. Ovo Ivanovo zatočeništvo kod herceg Stefana trajalo je oko deset godina, a pušten je posle insistiranja Venecije kod Hercega na zaslugama Stefana Crnojevića u borbama protiv Despotove vojske.​

​

Posle smrti Stefanice 1465. godine gospodar Zete postaje njegov sin Ivan, koji je još poznat pod imenom Ivan-beg. Na početku svoje vladavine, u proleće 1465. godinene, Ivan-beg predvodi svoju vojsku ujedinjenu sa Grbljanima i Paštrovićima na Kotor, posle čega slede mnogi krvavi sukobi. Ovim činom on napušta politiku svoga oca koja se zasnivala na dobrim odnosima sa Mlečanima.​

​

Videći neprijatelja u novom crnogorskom gospodaru Venecija ucenjuje Ivan-begovu glavu sa 10.000 dukata, i prekida odnose sa svim podanicima porodice Crnojevića. Nije zabeleženo da je bio i jedan jedini pravi interesent za dobijanje ove izuzetno visoke nagrade za Ivan-begovu glavu.​

​

U uslovima prisustva moćne Turske imperije pod sultanom Mehmedom II, poznatim pod imenom Osvajač, Ivan-beg veoma brzo uočava pogrešnost politike otvorenog sukoba sa Mlečanima i već 1466. sa Venecijom, uz dosta muke, sklapa mir. Time on ponovo postaje Mletački vazal, ali i pored toga morao je da prizna i sultanovu vrhovnu vlast i da mu plaća godišnji harač od 1000 dukata. Da bi učvrstio svoju moć Ivan je od neposlušnih lokalnih moćnika tražio sinove - taoce i tako ih primoravao na pokornost.​

​

Da bi Ivana čvršće vezala za svoje interese Mletačka republika u februaru 1474. je dala svoje plemstvo i Ivanu i njegovoj deci.​

​

Osmansko carstvo u usponu pokrenulo je 1474. veliki napad na Skadar koji je tada bio kontrolisan od strane Mlečana. U tim borbama učestvovale su i Ivan-begove snage. Iste godine ova Turska ofanziva je slomljena, međutim, Ivan-beg oseća da njegova prestolnica na isturenom Žabljaku više nije sigurna, jer se Turci utvrđuju s leve strane Morače i obnavljaju Podgoricu, i već 1475. počinje gradnju Riječkog Grada na Obodu. Ovo mjesto je još za Ivanovog života ime Obod promenilo u ime Rijeka Crnojevića. Spremajući se da po drugi put napadnu Skadar Turci stalno napadaju Ivanove teritorije s desne strane Morače i u okolini Skadarskog jezera.​

​

Osim ovih problema sa Turcima, Ivan veoma često mora da se sukobljava sa snagama hercegovačkog gospodara, i svog šuraka - herceg Vlatka. Ovi stalni sukobi utiču na gubitak ljudstva i slabljenje Ivanove odbrambene moći.​

​

Ubrzo Turci započinju drugu ofanzivu na Skadar 1478, i u martu 1479, Mlečani su primorani da ga predaju Turcima. U toku borbi za Skadar, Turci napadaju i Žabljak. Međutim, Ivan-beg je već prešao na Riječki Grad, a Žabljak čuva neki njegov rođak koji sa malobrojnim ljudstvom i ne pokušava da se brani pred mnogobrojnim Turcima. Tako 1478. Žabljak tako pada u turske ruke.​

​

Posle pada Skadra Turci započinju ofanzivu na Ivan-bega i nakon teških okršaja potiskuju ga tako da je Ivan prinuđen da napusti Crnu Goru. On, dakle, 1479. preko Kotora odlazi sa porodicom i dvorskom vlastelom u izgnanstvo u Mletke kod svojih saveznika u Italiju. Ubrzo zatim, maja 1481. godine umire sultan Mehmed II i u previranjima oko nasledstva prestola nastaju mnogi sukobi kako u samoj Turskoj tako i po balkanskim teritorijama koje su Turci osvojili.​

​

U takvim okolnostima Ivan-beg se vraća u Crnu Goru i veoma brzo uspeva da vrati svoje prethodne teritorije a time i da povrati vlast. Novi turski sultan Bajazit II se miri sa nastalom situacijom i krajem 1481. ili početkom 1482. prihvata Ivan-bega kao gospodara Crne Gore i svog sakupljača harača. S druge strane Mlečani i dalje prihvataju Ivana kao svog vojvodu. Taj dvojni status se zadržava do kraja Ivan-begove vlasti.​

​

Ivan Crnojević obnavlja svoju državu 1481. iz nove prestonice - Cetinja. Obnavljanjem vlasti Ivan-beg je podigao dvor na Cetinju gde se i preselio 1485. godine. Tu je podigao i manastir Svete Bogorodice i u njega preneo sedište Zetske mitropolije 1483. Da bi pokazao odanost i priznanje vrhovne vlasti novom turskom sultanu, Ivan je 1485. godine svog najmlađeg - četrnaestogodišnjeg sina Stanka (Stanišu) poslao sultanu kao taoca. Turci su mladog Stanka preobratili u islam i tom prilikom on je dobio ime Skenderbeg.​

​

U toku svoje vladavine Ivan-beg, a i ostali Crnojevići, su bili vrhovne sudije, i za donošenje presuda koristili su Ivanova pravila koja su se uglavnom zasnivala na Dušanovom zakoniku i na geslu “da se sudi po pravdi a ne po moći i ugledu lica”.​

​

Pred kraj života Ivanu je pomagao i zamenjivao ga u vođenju zemljom najstariji sin Đurđe, koji je posle očeve smrti 1490. preuzeo vlast u Crnoj Gori.​

​

​

​

Đura Crnojević​

​

Ćurđe Crnojević, zetski gospodar i prvi srpski štampar, vladao 1490 — 1496). Najstariji sin Ivana Crnojevića, posle čije smrti je došao na vlast.​

​

Đurađ je zamenjivao oca često na vlasti, a poslednje godine Ivanovog života neprestano. Prvi put se oženio Jelenom, ćerkom Karla Musakija Topije. Šta se sa Jelenom posle burnih potresa u Zeti i Albaniji dogodilo, nije poznato. Pretpostavke postoje da više nije bila u životu ili da ga je napustila. Kada je Đurađ preuzeo presto, Paolo Erico kotorski knez i providur (1489 — 1491.), nudi mu svoju rođaku za ženu, želeći da reši Crnogorsko - Mletačke odnose. Đurađ Crnojević, jula 1490. godine ženi se Jelisavetom devojkom iz venecijanske vlastelinske porodice Antonia Erica. Kroz ženidbu se oslanja na mletačku politiku u Sredozemlju. Dugo su Crnogorci bili nezadovoljni Đurađevom ženidbom sa Jelisavetom. Posledica tog ne zadovoljstva se ogledala kroz preuveličavanje da je Jelisaveta uzrok svađe braće Đurađa, Stefanice i Stanka. Ujedno su je okrivili za pad Zete.​

​

U politici, Đurađ nastavlja liniju svoga oca, uključujući se u borbu protiv Turaka. On se kao i njegov otac oslanjao na Mletačku republiku, ali je kasnije takođe morao da prihvati tursko vazalstvo.​

​

Vladao je Crnom Gorom od 1490—1496. godine. Nakon što je sišao sa političke scene, kada je Zeta bila skoro u potpunom ropstvu Osmanlija, povlači se na svoje posede u Budvi, sa sebi najbližima. Po navodima iz djela „Diarii“ venecijanskog iostoričara Marina Sanuda (1466-1536) od Šarla VIII od Valoa francuskog kralja, Đurađ je preko Mletačke republike tražio pomoć u borbi protiv Osmanlija i povraćaju prijestola u Crnoj Gori. Pomoć je tražio i od pape i Mletačke republike, u vrijeme kada se sa porodicom nalazio u Veneciji (1496).​

​

Protiv Osmanlija će podići ustanak 1501. godine, ali zbog neuspeha biće primoran da se preda Turcima. Pretpostavlja se da je umro posle 1503. godine, najverovatnije 1514, na imanju u Anadoliji koje mu je poklonio sultan Bajazit II.​

​

Uprkos kratkotrajnosti njegove vladavine i ograničenim sredstvima kojima je raspolagao, Đurađ Crnojević je ostavio duboku brazdu u istoriji srpske srednjovekovne kulture. Na Cetinju 1493. osnovao prvu srpsku štampariju, sa štamparskom presom i alatom iz Venecije i slovima, matricama i opremom izrađenim na Cetinju. Uz pomoć sedmorice radnika i jeromonaha Makarija, koji mu je izradio slova i štampao knjige (Makarije je umro u Hilandaru 1528, gde se vratio pošto je štampao i prve vlaške slovenske knjige u Trgovištu, 1510. i 1512), Đurađ je nastavio tradiciju stare pisarske veštine novim tehničkim sredstvima, navodeći u jednoj inkunabuli kao razlog svog pregnuća oskudicu u rukopisnim knjigama zbog rušilačkog naleta Turaka. Iz cetinjske štamparije izašlo je 5 knjiga: Oktoih prvoglasnik (1493/94), delimično sačuvan Oktoih petoglasnik (1493/4), Psaltir s posledovanijem (1495), Trebnik, sačuvan u odlomcima, i izgubljeno Četvorojevanđelje (1495/6). Padom Zete 1499. gasi se i zetska štamparija.​

​

​

​

Grb Vojinovića​

​

​

​

​

Grb Balšića​

​

​

​

​

Grb Kotromanića​

​

​

​

​

​

​

Grb Mrnjavčevića​

​

​

​

 

[Boki]

RAŠKI, kasnije SRPSKI​

​

Vukan, župan XII vek​

Uroš I, župan XII vek​

Uroš II, župan XII vek​

Desa, župan XII vek​

Tihomir, župan +1168.​

Stefan Nemanja, župan 1168-1195; +1200.​

Stefan Prvovenčani, kralj 1195-1227.​

Radoslav, kralj 1227-1233.​

Vladislav, kralj 1233-1242.​

Uroš, kralj 1242-1276.​

Dragutin, kralj 1276-1282; +1316.​

Milutin, kralj 1282-1321.​

Stefan Dečanski, kralj 1321-1331.​

Dušan, car 1331-1355.​

Uroš I, car 1355-1371.​

Lazar Hrebeljanović, knez 1371-1389.​

Stefan Lazarević 1389-1427.​

Đura Branković, despot 1427-1456.​

Lazar Branković, despot 1456-1458.​

Stefan Branković, despot 1458.​

Stefan Tomašević, kralj Bosne i despot Srbije 1458-1459.​

​

​

​

​

​

​

​

Stefan Uroš I​

​

Stefan Uroš I Nemanjić je bio srpski kralj od 1243. do 1276. godine. Bio je sin Stefana Prvovenčanog i Ane Dandolo, unuke mletačkog dužda Enrika Dandola.​

​

Sa Epirom je napadao Nikeju. Posle uklanjanja nikejskog cara Teodora II Laskarisa na vlast je došao Mihajlo VIII Paleolog, koji je 1261. obnovio Vizantijsko carstvo, s kim je Uroš uspostavio prijateljske odnose, a na taj način ujedno i sa Ugarskom. Srpska vojska je napala Mačvansku banovinu u Ugarskoj, nakon čega je Uroš zarobljen. Sklopio je brak između svog starijeg sina Stefana Dragutina i Kataline, kćerke ugarskog kralja Stefana V. Posle neuspelog pokušaja sklapanja braka između mlađeg sina Milutina i Ane, kćerke cara Mihajla VIII Paleologa, Uroš se okreće vizantijskim protivnicima, kralju Sicilije, Karlu Anžujskom. Uroš je ukinuo vladarske titule velikog kneza Duklje i Huma i zaveo centralističku vlast. Tome se usprotivio Dragutin koji je napao oca i porazio ga uz pomoć ugarskih pomoćnih odreda 1276. godine. Uroš se zamonašio u Humu i ubrzo umro.​

​

Sva tri potomka Stefanova smenila su se na srpskom tronu. I dok su vladavine prve dvojice bile srazmerno kratke, Uroš je na vlasti ostao više od trideset godina (1243 — 1276).​

​

Ono što je posebno zanimljivo za ovo razdoblje srpske istorije jeste pojava nemačkih rudara, poznatih pod imenom Sasi. Oni su stigli u Srbiju negde početkom četvrte decenije trinaestog stoleća bežeći od Mongola, najverovatnije iz Transilvanije koja je bila opustošena tatarskim pohodom. Sa sobom su doneli nove tehnike pronalaženja i prerade ruda plemenitih metala, pre svega srebra, bakra i olova. Njihovo znanje i sposobnost oživele su proizvodnju metala i širom otvorili vrata mediteranskog tržišta srpskoj privredi. Sasi su razvili rudnike u Brskovu, Trepči, Rudniku, Rogozni, Novom Brdu i u drugim rudarskim mestima. Razvoj rudarstva u Srbiji pokrenuo je čitavo kolo privrednih i trgovačkih veza sa primorjem i južnom Italijom.​

​

Ako bi se to dugo vreme Uroševe vladavine sagledalo jednim pogledom, ma kako to bilo i složeno i opasno, onda bi se moglo zaključiti da je Uroševo doba bilo doba beskrvne ravnoteže.​

​

Uroš je imao tu sreću da su mu spoljašnje okolnosti išle na ruku. Veze sa ugarskim kraljem i zbližavanje sa sicilijanskim kraljem Karlom Anžujskim uputile su ga protiv Vizantije. Uroševa žena Jelena, bila je iz roda Anžujskog, rođaka Karlova. Od tih velikih planova koalicije i akcije uperene protiv Carigrada nije se mnogo ostvarilo, mada je Uroš dobar deo svoga vremena i pažnje upravio ka tom cilju. Čitavu deceniju Uroš je pripremao napad na Vizantiju, ali se do kraja svoje vladavine nije usudio da napravi odlučujući korak.​

​

Time je njegova dugogodišnja vlada u Srbiji ostala nekako nezavršena i nedorečena.​

​

​

​

Stefan Uroš II​

​

Stefan Uroš II Milutin Nemanjić (rođen oko 1253, umro u Nerodimlju 29.10.1321) je bio kralj Srbije (1282 — 1321) i jedan od najmoćnijih srpskih vladara u srednjem veku. Pripadao je dinastiji Nemanjića i bio je mlađi sin kralja Uroša I (1243 — 1276), mlađi brat kralja Dragutina (kralj Srbije 1276 — 1282, kralj Srema 1282 – 1316) i otac kralja Stefana Dečanskog (1322 — 1331).​

​

Tokom njegove skoro četrdesetogodišnje vladavine, kraljevina Srbija je otpočela svoje značajno širenje ka jugu na račun Vizantije sa kojom je 1299. godine uspostavljena nova granica na liniji Ohrid—Prilep—Štip (koje su držali Vizantinci), čime je srpskoj državi priključen severni deo današnje Albanije i veći deo današnje Republike Makedonije. Pored toga, vodio je uspešne ratove sa Bugarima, od kojih je trajno osvojio Braničevo sa Kučevom, i Tatarima. Posle Dragutinove smrti 1316. godine došao je u sukob sa kraljem Mađarske Karlom Robertom (1310 — 1342) zbog zauzimanja poseda svog brata i tada je izgubio Mačvu i Beograd (1319), ali je uspeo da zadrži Rudnik i Braničevo. On je prvi kralj Srbije koji postaje ozbiljan politički faktor u regionu, koji sklapa ofanzivne saveze, ali i biva meta jakih saveza okolnih država. Uporedo sa tim, ženidbama je uspeo da obezbedi osvajanja iz uspešnih ratova sa Vizantijom i Bugarima, dok je sukob sa Tatarima okončao slanjem svog sina-naslednika Stefana kao taoca.​

​

Na unutrašnjem planu je izvršio promenu sa raškog skromnog dvora, ceremonija i titula na vizantijsko uređenje sa raskošnim dvorom. Podigao je i obnovio veći broj manastira i crkava među kojima se izdvajaju Bogorodica Ljeviška, Gračanica, Kraljeva crkva u Studenici, Bogorodica Trojeručica u Skoplju, Staro Nagoričane i njegova zadužbina Banjska na prostoru njegove države, odnosno manastirska crkva u Hilandaru na Svetoj Gori van njegove države. Paralelno sa razvojem sakralne arhitekture koja je u njegovo doba dobila novi oblik poznat kao Vardarski stil, razvijala se i fortifikaciona arhitektura u kojoj su najznačajniji dometi manastirsko utvrđenje u Hilandaru i proširenje Beogradske tvrđave gradnjom Zapadnog Podgrađa sa pristaništem (mada ima onih koji to proširenje pripisuju i Stefanu Dušanu (kralj 1331 — 1346, car 1346 — 1355). Zbog svog zadužbinarskog delovanja je kanonizovan dve i po godine nakon smrti i proglašen Svetim kraljem[3], a njegovo žitije je napisao njegov saradnik i kasniji arhiepiskop srpski Danilo II (1324 — 1337).​

​

Ženio se čak pet puta, poslednji put Simonidom 1299. godine i iz tih brakova je imao dva sina Stefana i Konstantina i dve ćerke Anu (Nedu) i Caricu (Zoricu). Iako je značajno proširio i ojačao srpsku državu i uveo vizantijsko uređenje u nju, nije uspeo da konsoliduje unutrašnje prilike u zemlji, tako da je posle njegove smrti došlo do građanskog rata. Protiv njegovog zakonitog naslednika i mlađeg sina Konstantina pobunio se stariji sin Stefan (Ćorović navodi da je Konstantin bio stariji), a u borbe oko prestola se uključio i Dragutinov sin Vladislav koji je prema Deževskom sporazumu iz 1282. godine trebao da nasledi Milutina. Rasulo u zemlji je bilo toliko da se pojedina vlastela jednostavno otcepila (kao Branivojevići u Zahumlju), a bande pljačkaša su napadale čak i povorku koja je prenosila Milutinovo telo u njegovu zadužbinu manastir Banjsku.​

​

​

​

Desa​

​

Desa Vukanović je bio srpski župan u periodu od oko 1161. do 1165. godine. Tokom svoje vladavine bio je u savezu sa Mađarima i u sukobu sa Urošem II i Manojlom I Komninom.​

​

Nakon Beloševe kratkotrajne vladavine u Raškoj, velikožupanski presto je preuzeo njegov najmlađi brat Desa.​

​

On je bio formalno vazal Vizantije. Desa je u teškim uslovima potpune dominacije vizantijske sile po čitavom Balkanskom poluostrvu, pokušao da nastavi politiku svojih prethodnika, Uroša I i Uroša II Primislava, i da uspostavi šire veze sa potencijalnim saveznicima u Evropi.​

​

Prve diplomatske misije je načinio bračnom ponudom. Svoju najstariju kćer je udao za kneza Leonarda Osorskog, sina venecijanskog dužda Vitala II Mikijelija. Desini poslanici se nalaze u dalekoj Nemačkoj, gde takođe pokušavaju da uspostave savez putem ženidbe druge Desine ćerke za nemačkog markgrofa, što je izazvalo bes vizantijskog cara Manojla Komnina.​

​

Pored ovih diplomatskih misija, Desa postiže izuzetne uspehe u odnosu na Duklju. U Letopisu popa Dukljanina se navodi da se da su se stari neprijatelji podigli protiv kneza Radoslava i njegove braće Jovana i Vladimira, štićenika cara Manojla. Oni pozivaju velikog župana Desu i predaju mu Zetu i Trebinje(Travuniju) na vlast.​

​

Neprijateljstvo između cara Manojla i župana Dese kulminira nakon Desinog zauzeća oblasti Dendra, koju je po sporazumu trebao da preda Vizantiji, ali je odbio. Car Manojlo ga zbog neverstva, čim je završio borbu sa Mađarima (Ugrima), sa jakom vojskom napao i zarobio kod Niša 1165. To se desilo onda kada su na Desu posumnjali vizantinci da sarađuje sa Zapadom, a naročito sa Ugarskom. U takvoj situaciji Desa je pozvao ugarske poslanike da dođu na sastanak sa Carem da bi iskazali lojalnost Desi samo prema Vizantiji, a ne i prema Ugarskoj. U celoj raspravi, jedan od ugarskih poslanika je oslovio Desu sa „naš gospodar“, što je navelo Vizantince da posumnjaju u Desinu lojalnost. Vojnici su zarobili Desu i poslali ga u Carigrad gde je bio jedno vreme zatočen. Tako je Desa izgubio položaj velikog župana Raške, a car Manojlo je za novog župana postavio župana iz sporedne porodične grane-Tihomira, Nemanjinog starijeg brata.​

​

Poslednji boravak Dese je bio u okolini Trebinja. Prema Mavru Orbiniju, on je umro najverovatnije početkom 1166. godine. Sahranjen je u crkvi sv. Petra u Trebinjskom polju (sedam kilometara jugoistočno), čiji se ostaci i danas mogu videti.​

​

Nakon arheološkog iskopavanja, pronađen je jedan ktitorski grob, koji je najverovatnije bio Desin grob.​

​

​

​

​

Stefan Nemanja​

​

Stefan Nemanja, oko 1113— 13. februar 1199) je bio veliki župan Raške, rodonačelnik vladarske dinastije Nemanjića i tvorac moćne srpske države u srednjem veku.​

​

Smatra se jednim od najznačajnijih srpskih vladara i, zajedno sa sinom Savom, jednim od utemeljivača Srpske pravoslavne crkve, koja ga slavi kao Svetog Simeona Mirotočivog. Doba njegove vladavine predstavlja prelomni period u istoriji i kulturi Srba.​

​

Kao najmlađi sin vlastelina Zavide, zbacio je između 1166. i 1168. godine svog najstarijeg brata Tihomira i vrhovnu vlast Vizantije. Pored brata Tihomira imao je još dva brata Miroslava i Stracimira. Nakon propasti antivizantijske koalicije, u kojoj je učestvovao, 1172. godine, Nemanja se predao vizantijskom caru Manojlu Komninu (1143 — 1180) i priznao ga za svog suverena. Posle njegove smrti 1180, započeo je napade na vizantijsku teritoriju i završio širenje svoje vlasti na sve okolne srpske oblasti (Kosovo, Zeta, Travunija, Zahumlje i Neretvljanska oblast), osim Bosne. Njegova ekspanzija je okončana porazom na Moravi 1190, nakon čega je Raška ponovo postala vizantijski vazal, ali je Nemanji priznat veći deo dotadašnjih osvajanja.​

​

Na unutrašnjem planu, okrenuo se učvršćivanju vlasti u zemlji. Sazvao je sabor protiv bogumila u Raškoj, nakon čega se, uz pomoć vojske, surovo obračunao sa sledbenicima ovog učenja, koje je smatrano jeretičkim. Na međunarodnom planu je ulazio u velike saveze protiv Vizantije, šaljući svoje poslanike čak u Nirnberg na pregovore sa svetim rimskim carem Fridrihom Barbarosom (1155 — 1190), ali je bio i odan vazal Manojlu Komninu, šaljući mu pomoćne vojne odrede koji su učestvovali i u bici kod Miriokefalona (1176).​

​

Njegovu vladavinu karakteriše početak podizanja monumentalnih vladarskih zadužbina, kao i pojava autentičnog srpskog stila u sakralnoj arhitekturi, poznatog kao Raški stil, za čiji početak se uzima njegovo podizanje manastira Đurđevi Stupovi. Pored njega, Nemanja je podigao i obnovio čitav niz crkava i manastira, među kojima treba istaći manastire: Studenicu (koju je podigao sebi kao mauzolej) i Hilandar, koji je obnovio iz temelja sa sinom Savom 1198. godine.​

​

Povukao se sa vlasti i zamonašio na saboru 1196, a za svog naslednika je odredio srednjeg sina Stefana Prvovenčanog (veliki župan 1196 — 1217, u dogovoru sa vizantijskim carem Aleksijem III (1195 — 1203), čijom ćerkom Evdokijom je Stefan bio oženjen. Preminuo je kao monah Simeon u manastiru Hilandar, a njegove mošti su 1208. godine prenete u manastir Studenicu, u kome se i danas nalaze.​

​

​

​

​

Stefan Prvovenčani​

​

Stefan Nemanjić, nazvan Prvovenčani, bio je srednjovekovni srpski vladar (veliki župan 1196 — 1217. koji je Rašku podigao na status kraljevine, kao i značajan pisac koji je žanru biografije vladara u srpskoj književnosti dao stil i uzor.​

​

Stefan Prvovenčani je bio drugi sin velikog župana Stefana Nemanje, rodonačelnika dinastije Nemanjića, i Ane. Bio je mlađi brat Vukana Nemanjića, vladara Zete, a stariji brat Rastka Nemanjića, osnivača autonomne Srpske arhiepiskopije.​

​

Posle srpskog poraza u bici na Moravi 1190. i nemoći Vizantije da Srbiji nametne nepovoljan mir i odricanje od teritorija, utvrđen je brak između Stefana i Evdokije, sinovice vizantijskog cara Isaka II Anđela. Na Državnom saboru kod Petrove crkve u Rasu 1196. Stefan Nemanja se odrekao prestola, ostavljajući ga srednjem sinu Stefanu, a sam se zamonašio. Stariji sin Vukan je postao udeoni knez Duklje, dok se mlađi, Rastko, još ranije zamonašio i uzeo ime Sava. Vukan je sebe proglasio za kralja Duklje (titula koju su nosili stari dukljanski vladari počevši od 1077), Dalmacije, Trebinja, Toplice i Hvosna (Metohije).​

Prsten kralja Stefana Prvovenčanog. Sačuvan je uz njegove mošti u Studenici. Prsten je izrađen od zlata i ukrašen je ornamentom od filigranskih pletenica.​

​

Uz pomoć ugarskog kralja Emerika, Vukan je zbacio Stefana sa vlasti i vladao Srbijom između 1202. i 1204. godine. Kada su krstaši Četvrtog krstaškog rata osvojili Carigrad, slabi vizantijska moć, ali raste bugarska. Kada su Bugari počeli da osvajaju srpske teritorije oko Niša, Vukanu je oslabila vlast. Godine 1205. Stefan i Vukan, uz posredovanje mlađeg brata Save, potpisali su sporazum po kom Stefan postaje veliki župan, a Vukan udeoni knez „jugozapadne Srbije“.​

​

Stefan je proterao Evdokiju posle pada Carigrada, navodno zbog šuge, ali istoričari su zabeležili da je oboma prebacivano neverstvo u braku. Oženio se drugi put Anom Dandolo, unukom mletačkog dužda Enrika Dandola (koji je bio idejni tvorac napada na Carigrad u Četvrtom krstaškom ratu). Za vreme sukoba Bugara sa krstašima, Stefan je osvojio Niš, Vranje i Polog. Bugarska i Latinsko carstvo ušli su u savez protiv Srbije, ali su pretrpeli poraz. Sa juga je napao epirski vladar Mihajlo I Anđeo, koga je tadašnji srpski arhiepiskop Sava pokušao da odgovori od napada, ali ga je sluga ubio u krevetu (ovo se tumačilo kao čudo svetog Save). Kako mu Bugari i Latinsko carstvo više nisu predstavljali opasnost, a sa Ugarskom je imao prijateljske odnose, jedina opasnost je pretila sa juga od Epira. Stefan je zato svoju sestru udao za Manojla, brata epirskog despota Teodora Anđela, i na taj način osigurao južne granice.​

​

Stefan je tražio od pape venac (to jest, krunu) kako bi on postao kralj, a Srbija kraljevina. Prvi put je zatražio krunu od pape Inoćentija III još 1204. godine, ali se tome usprotivio Vukan Nemanjić koji je u Zeti nosio staru dukljansku krunu zetskih kraljeva i želeo je da on bude jedini srpski kralj. Zbog toga je i došlo do sukoba između braće koji se završio konačnim Vukanovim porazom. Prilikom drugog traženja krune 1217. godine, papa Papa Honorije III je odgovorio pozitivno i poslao krunu. Sava je ovenčao (krunisao) Stefana za kralja 4. januara 1217. godine u manastiru Žiča zbog čega je poznat i kao Stefan Prvovenčani. Papska kruna je predstavljala međunarodno pravno priznanje Srbije kao nezavisne države. Dve godine kasnije, Sava Nemanjić je uspeo da od patrijarha u Nikeji izdejstvuje autokefalnost Srpske pravoslavne crkve, pa je Raška stekla još jedno veliko priznanje.​

​

Stefan je umro 24. septembra 1228. Neposredno pre smrti zamonašio se i uzeo ime Simon. Prvo je bio sahranjen u manastiru Studenici, a posle toga u svojoj zadužbini manastiru Žiči. Njegove mošti su prenošene petnaestak puta, od toga tri prenosa su bila u vreme Karađorđa: Prvi je bio u vreme Kočine krajine, drugi prenos bio je u proleće 1806. kad je Studenica popaljena i bila privremeno napuštena, kada su mošti smeštene u manastir Vraćevšnicu. Treći prenos bio je pred sam kraj ustanka 1813. kada su mošti sklonjene u manastir Fenek.​

​

Stefana je na prestolu nasledio najstariji sin Stefan Radoslav. Stefan Prvovenčani je podigao manastir Žiču, a takođe je napisao „Žitije Svetog Simeona“, biografiju svog oca Stefana Nemanje.​

​

Imao je četiri sina, među njima buduće kraljeve Radoslava, Vladislava i Uroša I, zatim Predislava, budućeg srpskog arhiepiskopa Savu II i kćerku Komninu, dok pojedini izvori navode da je imao još jednu ćerku, pod imenom Renijera.​

​

Srpska pravoslavna crkva ga proslavlja kao prepodobnog svakog 24. septembra tj. 7. oktobra po novom kalendaru.​

„Žitije Svetog Simeona“ Stefana Prvovenčanog​

​

Stefan Prvovenčani bio je vaspitan u vizantijskom duhu, ljubitelj književnosti i „razuman i vešt pripovedač“, kako ga naziva Teodosije, učenik Domentijana i biograf Svetog Save.​

​

„Život i podvizi Svetog Simeona“ (1216) su prva srpska celovita biografija. Obuhvata sav život Stefana Nemanje, od rođenja do smrti, obuhvatajući i događaje posle smrti u kojima su se ispoljile njegove natprirodne moći. Delo je napisano panegiričnim stilom. dominantni postupci su apstrahovanje, idealizacija i spiritualizacija stvarnosti.​

​

Od čoveka iz Savinog spisa, lik Nemanje doživljava ogromnu promenu - gubi sve ljudske crte i postaje instrument božanske pravde - svetitelj, čudotvorac. i božiji izabranik. Takođe, u odnosu na Savin emocionalno obojeni stil, kod Stefana ne postoje životne i potresne scene. To ne dozvoljava sam način Stefanovog izlaganja koji se odvija prema biblijskom modelu.​

​

​

​

​

Stefan Dragutin​

​

Stefan Dragutin Nemanjić bio je kralj Srbije od 1276. do 1282. godine i kralj Srema od 1282. do 1316. godine. Sin je Stefana Uroša I i Jelene Anžujske od roda fruškog. Imao je dva sina, Vladislava (sremskog kralja) i Urošica (kasnije monah Stefan) i kćerke Jelisavetu (udatu za Stefana I Kotromanića) i Ursulu (ili Ursu), udatu za Pavla Šubića.​

​

Pobunio se protiv očeve centralizacije države, zbacio ga sa vlasti uz pomoć Ugarske i zavladao Srbijom 1276. godine. Dragutin je, zatim, podelio državu na tri dela: kraljica Jelena Anžujska je vladala oblastima Zete, Trebinja, Plava i Poibarja, Milutin, Dragutinov mlađi brat, je vladao južnim delom države, a Dragutin većim severnim delom.​

​

Dragutin je stupio u antivizantijsku koaliciju sa Karlom I Anžujskim, kraljem Sicilije. Slomio je nogu, dok je jahao pored grada Jelače, a nakon tog događaja došlo je do Deževskog sporazuma: presto je predao bratu Milutinu koji se obavezao da će ga posle njegove smrti naslediti Dragutinovi potomci.​

​

Dragutin je posle odricanja od srpskog prestola na saboru u Deževu zadržao vlast nad nekim severnim delovima države. Pošto je svog sina Vladislava oženio nećakom ugarskog kralja Andrije II, Dragutin je kao nasledni posed dobio Mačvu sa Beogradom, Usoru, Soli, i oblasti južno od Beograda. Njegova nova država se nazivala Sremska kraljevina, zbog čega je Dragutin ostao poznat u istoriji kao «sremski kralj». Prva Dragutinova prestonica je bio grad Debrc (između Beograda i Šapca), da bi kasnije svoje sedište premestio u Beograd. Beograd je prvi put ušao u sastav srpske države za vreme kralja Dragutina, a Dragutin je bio prvi srpski vladar koji je vladao iz ovog grada.​

​

U to vreme, imenom Srem su nazivane dve teritorije: Gornji Srem (današnji Srem) i Donji Srem (današnja Mačva). Dragutinova Sremska kraljevina je u stvari obuhvatala Donji Srem. Neki istorijski izvori govore da je Stefan Dragutin takođe vladao i Gornjim Sremom i Slavonijom, ali drugi izvori pominju drugog lokalnog vladara, koji je vladao Gornjim Sremom. Ime ovog vladara je bilo Ugrin Čak.​

​

Zajedno sa bratom Milutinom, Dragutin je za vreme svoje vladavine ratovao protiv Vizantije, Bugara i Tatara. Potonja saradnja Milutina sa Vizantijom je povredila Dragutinove interese, te dolazi do građanskog sukoba između dva brata 1301-1312/3 godine. Pošto je bio u ratu i sa bratom i sa ugarskim kraljem, Karlom Robertom, odlučio je da se izmiri sa Milutinom 1312. godine. Uspostavile su se stare granice. Ubrzo se teško razboleo i zamonašio primivši ime Teoktist. Svoju državu je dao na upravu sinu Vladislavu II. Umro je 1316. godine.​

​

​

​

​

Stefan Milutin​

​

Stefan Uroš II Milutin Nemanjić (rođen oko 1253, umro u Nerodimlju 29.10.1321) je bio kralj Srbije (1282 — 1321) i jedan od najmoćnijih srpskih vladara u srednjem veku. Pripadao je dinastiji Nemanjića i bio je mlađi sin kralja Uroša I (1243 — 1276), mlađi brat kralja Dragutina (kralj Srbije 1276 — 1282, kralj Srema 1282 – 1316) i otac kralja Stefana Dečanskog (1322 — 1331).​

​

Tokom njegove skoro četrdesetogodišnje vladavine, kraljevina Srbija je otpočela svoje značajno širenje ka jugu na račun Vizantije sa kojom je 1299. godine uspostavljena nova granica na liniji Ohrid—Prilep—Štip (koje su držali Vizantinci), čime je srpskoj državi priključen severni deo današnje Albanije i veći deo današnje Republike Makedonije. Pored toga, vodio je uspešne ratove sa Bugarima, od kojih je trajno osvojio Braničevo sa Kučevom, i Tatarima. Posle Dragutinove smrti 1316. godine došao je u sukob sa kraljem Mađarske Karlom Robertom (1310 — 1342) zbog zauzimanja poseda svog brata i tada je izgubio Mačvu i Beograd (1319), ali je uspeo da zadrži Rudnik i Braničevo. On je prvi kralj Srbije koji postaje ozbiljan politički faktor u regionu, koji sklapa ofanzivne saveze, ali i biva meta jakih saveza okolnih država. Uporedo sa tim, ženidbama je uspeo da obezbedi osvajanja iz uspešnih ratova sa Vizantijom i Bugarima, dok je sukob sa Tatarima okončao slanjem svog sina-naslednika Stefana kao taoca.​

​

Na unutrašnjem planu je izvršio promenu sa raškog skromnog dvora, ceremonija i titula na vizantijsko uređenje sa raskošnim dvorom. Podigao je i obnovio veći broj manastira i crkava među kojima se izdvajaju Bogorodica Ljeviška, Gračanica, Kraljeva crkva u Studenici, Bogorodica Trojeručica u Skoplju, Staro Nagoričane i njegova zadužbina Banjska na prostoru njegove države, odnosno manastirska crkva u Hilandaru na Svetoj Gori van njegove države. Paralelno sa razvojem sakralne arhitekture koja je u njegovo doba dobila novi oblik poznat kao Vardarski stil, razvijala se i fortifikaciona arhitektura u kojoj su najznačajniji dometi manastirsko utvrđenje u Hilandaru i proširenje Beogradske tvrđave gradnjom Zapadnog Podgrađa sa pristaništem (mada ima onih koji to proširenje pripisuju i Stefanu Dušanu (kralj 1331 — 1346, car 1346 — 1355). Zbog svog zadužbinarskog delovanja je kanonizovan dve i po godine nakon smrti i proglašen Svetim kraljem, a njegovo žitije je napisao njegov saradnik i kasniji arhiepiskop srpski Danilo II (1324 — 1337).​

​

Ženio se čak pet puta, poslednji put Simonidom 1299. godine i iz tih brakova je imao dva sina Stefana i Konstantina i dve ćerke Anu (Nedu) i Caricu (Zoricu). Iako je značajno proširio i ojačao srpsku državu i uveo vizantijsko uređenje u nju, nije uspeo da konsoliduje unutrašnje prilike u zemlji, tako da je posle njegove smrti došlo do građanskog rata. Protiv njegovog zakonitog naslednika i mlađeg sina Konstantina pobunio se stariji sin Stefan (Ćorović navodi da je Konstantin bio stariji), a u borbe oko prestola se uključio i Dragutinov sin Vladislav koji je prema Deževskom sporazumu iz 1282. godine trebao da nasledi Milutina. Rasulo u zemlji je bilo toliko da se pojedina vlastela jednostavno otcepila (kao Branivojevići u Zahumlju), a bande pljačkaša su napadale čak i povorku koja je prenosila Milutinovo telo u njegovu zadužbinu manastir Banjsku.​

​

​

​

​

​

​

Stefan Dečanski​

​

Stefan Uroš III Dečanski Nemanjić (rođen oko 1276./posle 1284. umro u Zvečanu 11.11.1331. godine) bio je kralj Srbije iz porodice Nemanjića, sin kralja Milutina (1282 — 1321) i otac Dušana Silnog (kralj 1331 — 1346, car 1346 — 1355). Nastavio je širenje Srbije na račun Vizantije i stvorio od nje najmoćniju silu na Balkanskom poluostrvu, pobedom kod Velbužda 1330. godine. Srpska pravoslavna crkva ga je kanonizovala kao svetog kralja, a njegova zadužbina je manastir Visoki Dečani, ispod Prokletija kod Peći.​

​

Stefan je rođen iz braka kralja Milutina i srpske plemkinje Jelene, ili prema drugim izvorima, iz četvrtog Milutinovog braka sa Anom, ćerke bugarskog cara kumanskog porekla Georgije Tertera. Tačna godina Stefanovog rođenja nije poznata, prema autorima koji smatraju da je Jelenin sin to je 1276, a ooni koji misle da je Anin sin, Stefan je rođen posle 1284. godine jer se tada njegov otac, oteravši prethodnu ženu, ugarsku princezu Elizabetu, oženio po četvrti put, Anom. Kako je Milutin ratovao sa svojim susedima, došao je u sukob sa vidinskim knezom Šišmanom, koji je sa svoje strane bio vazal tatarskog kana Nogaja. Tatarski kan nije odobravao takav napad i pretio je upadom u Srbiju, ali ga je Milutin odobrovoljio i odvratio od napada poslavši mu taoce u vidu svog sina Stefana i još nekoliko dece iz vlasteoskih kuća. Oni su ostali među Tatarima sve do Nogajeve smrti i pogibije.​

​

Po nekim istorijskim izvorima kralj Stefan Dečanski je rođen oko 1274/76. i majka mu je bila Jelena Duka, ćerka Jovana I Duke upravitelja Tesalije i prva žena kralja Milutina.​

​

Godine 1299. kralj Milutin se oženio po četvrti put, ćerkom vizantijskog cara Andronika II Paleologa Simonidom. Milutinova treća žena, Stefanova majka bila je proterana, a brak sa njom proglašen nevažećim. Time je Stefan proglašen nelegitimnim sinom, i kao takav nije imao prava na presto.​

​

Ipak, Stefan je poslat u Zetu kao očev namesnik. Kako Milutin sa Simonidom nije mogao da ima dece, njena majka Irina svestrano je radila na tome da se srpski presto obezbedi nekom od njenih sinova. Prvo je poslala Dimitrija ali se njemu Srbija učinila divljom i on se uskoro vratio u Vizantiju. Isto je pokušala i sa drugim sinom Teodorom ali je on to odbio i umesto toga postao monferatski markiz.​

​

Sve to, a ponajviše gubljenje prava na nasledstvo srpskog prestola kao i jak prozapadni i antivizatijski uticaj koji se u Zeti jako osećao uticali su na Stefana da podigne bunu protiv oca. Skoro nikakvih istorijskih podataka o toj buni nemamo, čak ni približnu godinu njenog odvijanja, ali se sa razlogom pretpostavlja da je to moralo biti oko 1308. godine ili neposredno posle. Milutin je, skupivši vojsku krenuo na sina, koji se pred očevom silom povukao preko Bojane. Arhiepiskop Danilo II u svom delu "Žitija srpskih kraljeva i arhiepsikopa" piše da je Milutin tada sinu ponudio pregovore i da je Stefan dirnut otišao ocu i molio za oproštenje. Međutim, kada se Milutin dočepao Stefana nije imao milosti. Stefan je bio okovan i poslat u Skoplje gde je oslepljen i poslat u Carigrad. Veruje se da Stefan nije bio oslepljen jer je izvršilac kazne bio potkupljen, ili je bio oslepljen samo delimično (usijani legen nije probio zenice), ali je Stefan tokom celog života iz straha od oca nosio povez preko očiju.​

​

U Carigradu je car Andronik imao saučešća prema mladom kraljeviću kome je tamo umro mlađi sin, Dušic, i sa svoje strane nije činio ništa da mu zagorča sudbinu. Ovo izgnanstvo moglo je imati presudan uticaj na Stefanovog sina Stefana Dušana. U ovo vreme Stefan je bio oženjen Teodorom, ćerkom bugarskog cara Smilca sa kojom je i imao bar troje dece:​

​

Dušan (1308-1355), srpski kralj a potom car (1331-1355)​

Dušica, umro u Carigradu pre 1318.​

Jelena Šubić, udata za Mladena III Šubića, umrla posle 1355.​

​

Iznenada 29. oktobra 1321. godine Milutin je umro u svom dvoru u Nerodimlju. Kako je za života bio nepoverljiv nije rešio pitanje naslednika te je odmah po njegovoj smrti došlo do borbe oko prestola između njegovih naslednika. Kao legitimni nasledik smatrao se Milutinov sin iz prvog braka, Konstantin, koji je ranije bio namesnik u Humu a posle Stefanovog progononstva dobio je na upravu i Zetu. Čim je Stefan čuo za očevu smrt proglasio je da mu je sveti Nikola vratio vid, skinuo zavoj sa očiju i oko sebe stvorio jaku stranku. Na njegovu stranu je stala i Crkva. Vratio se iste godine u Srbiju i prvo predložio Konstantinu da podele vlast što je ovaj odbio. Tako je započela borba oko Milutinovog nasleđa.​

​

Konstantinovo odbijanje da se nagodi, Stefanovo mučeništvo, verovanje u čudesnu moć isceljenja i njegovo slovensko poreklo po majci su mu osvojili simpatije naroda i sveštenika. U borbi sa Stefanom Konstantin je poražen, uhvaćen i ako je verovati Pseudobrokaru surovo ubijen tako što je prikovan klinovima za dasku i rasečen na pola. Na Bogojavljanje 1322. godine arhiepiskop Nikodim krunisao je Stefana za kralja sa titulom „Stefan Uroš III, blagoverni i hristoljubivi kralj srpskih i pomorskih zemalja“, a njegovog sina Stefana Dušana kao mladog kralja. Drugi pretendent na presto bio je Dragutinov sin Vladislav. Posle Milutinove smrti Vladislav se izbavio iz tamnice i istakao svoje pravo na srpski presto. Uz njega je pristao samo onaj deo vlastele koji je nekada bio pod njegovim ocem kraljem Dragutinom, a pomagao ga je ugarski kralj a verovatno i njegov sestrić bosanski ban Stefan II Kotromanić. Stefanov rat sa Vladislavom se otegao sve do proleća 1324. godine. Glavne borbe vodile su se oko Rudnika, znači na samoj granici jer je Vladislav držao Mačvu, Usoru i Soli u Bosni i Beograd. Na kraju Vladislav je bio savladan nadmoćnim snagama Stefanovim. Ponuđeno mu je da se skloni u Bosnu odakle bi mogao da pretneduje na srpski presto kao što su to i u prošlosti mnogi radili, ali je on umesto toga izabrao život u Ugarskoj gde je i umro. Posle njegove smrti bosanski ban je zauzeo Usoru i Soli a ugarski kralj deo Mačve i Beograd.​

​

Za vreme građanskog rata u Srbiji dubrovački trgovci su se više držali Vladislava. Čim je stupio na presto kao kralj, Stefan je u tom solidarisanju video otvoreni akt neprijateljstva. Srbi su sa povećom vojskom napali Dubrovnik koji je od svoje zaštitnice Mletačke republike tražio pomoć i podršku koja je to i učinila prekinuvši sve trgovačke veze sa Srbijom. U međuvremenu srpska vojska je pustošila okolinu Dubrovnika. Kako Srbi nisu imali uslove da osvoje Dubrovnik a kako Dubrovčani nisu mogli da preduzmu ništa protiv Srba, sklopljen je mir 26. marta 1326. godine.​

​

Kako je Stefanu umrla žena Teodora u oktobru 1322, odlučio je da se oženi po drugi put i to ćerkom Filipa Tarentskog. Taj brak mu je trebao radi veza sa Anžujskim dvorom, jer se verovatno želeo da ugleda na prozapadnu politiku svoga strica kralja Dragutina i da napravi antivizantijski savez. Međutim Anžujci taj brak nisu odobrili, verovatno iz obzira prema izgnanom Vladislavu čije su veze sa Anžujcima bile mnogo dublje (njegova majka Katarina, ćerka ugarskog kralj bila je Anžujka). Ne uspevši na toj strani Stefan se okreće Vizantiji i 1324. godine za suprugu dobija Mariju Paleolog, ćerku Jovana Paleologa, sinovca cara Andronika II. Sam Jovan Paleolog odavno je želeo da stvori jednu nezavisnu državu između Srbije i Vizantije sa prestonicom u Solunu pa je ovaj brak svoje ćerke iskoristio kao stepenik da se tom planu približi. Uspeo je da nagovori srpskog kralja na napad usmeren protiv Vizantije. Uplašen jednom takvom akcijom car Andronik je Jovanu ponudio titulu ćesara ako se vrati, ali je ovaj ubrzo umro. Marija je ostala na srpskom dvoru kao kraljica, „stideći se Romeja zbog muževljevog ponašanja“.​

​

Sa Marijom Paleolog, kralj Stefan Dečanski imao je bar dvoje dece:​

​

Simeon Siniša (1324/26 - 1369/71), od 1359. vladao Epirom i Tesalijom​

Teodora (1330- posle 1381), udata za Dejana upravitelja Makedonije, umrla kao monahinja Evdokija​

​

Neki istoričari ubrajaju i Jelenu Šubić u Stefanovu decu iz drugog braka (a ne iz prvog braka sa Teodorom).​

Potiskivanje Bugara​

Novac Stefana Uroša III​

​

U Bugarskoj je 1323. godine za cara izabran Mihailo Šišman, zet kralja Milutina, za koga je bila udata Ana, sestra kralja Stefana. U ovo vreme se dešavaju i velike dinastičke borbe u Vizantiji. Andronik III Paleolog digao se protiv svog dede Andronika II i posle kraće borbe uspeo da bude priznat za savladara 1325. godine. Ipak, postigavši taj cilj nije mu bilo dovoljno pa su se obe stranke ponovo spremale za rat. Oba cara tražila su saveznike, unuk među Bugarima, a deda među Srbima. Andronik II bio je onaj car koji je prognanog Stefana lepo primio u Carigradu. U jeku građanskog rata Andronik Mlađi je 1328. godine zauzeo Makedoniju i Albaniju. Pristalice starog cara su se održale samo u gradovima na srpsko-vizantijskoj granici: Melniku, Proseku i Strumici. Ipak, i pored svih poziva kralj Stefan zvanično nije zauzimao nijednu stranu iako je krišom pomagao Andronika Starijeg. Kada je mlađi Andronik osvojio Prosek, upravnik grada je grad predao Srbima radije nego da ga preda osvajaču. Ali većina vojske i građanstva pristajala je uz mlađeg Andronika, i istom 1328. godine mu otvoriše vrata Carigrada. U maju iste godine stari car bi prinuđen da se odrekne prestola i bi oteran u manastir. Zbog svega što se tih godina događalo a posebno zbog zauzimanja Proseka došlo je do sukoba između Srba i Vizantinaca. Međutim Srbi su sada otvorene prešli u napad i skoro zauzeli Ohrid. Pritisnut nezadovoljnim delom građana carstva koji su podržavali njegovog dedu s jedne i srpskim osvajanjima s druge strane Andronik III bio je prinuđen da pronađe saveznika. Pronašao ga je vrlo skoro u bugarskom vladaru Mihailu Šišmanu.​

​

Decenijama je Bugarska gledala kako se srpska država širi izvan svojih starih granica i prodire u vardarsku dolinu. Teritorije koje je nekada obuhvatalo bugarsko Samuilovo carstvo sada su uglavnom bile u srpskim rukama. Bugarska ili nije imala dovoljno snage ili nije bila ujedinjena da preduzme nešto protiv takve srpske ekspanzionističke politike jer su Vizantinci svagda gledali da radije stanu na srpsku nego na bugarsku stranu; sve do sada. Ni sam car Mihailo nije bio prijateljski raspoložen prema Srbima. On je još 1325. godine. oterao svoju ženu Anu (ćerku Milutinovu, sestru Stefanovu) i oženio se Teodorom, sestrom cara Andronika III. Dva cara su se dva puta sastajala kod Adrijanopolja i Sozopolja da diskutuju o strategiji napada na Srbiju. Car Mihailo je za svoju vojsku kupio tatarske i osetske najamnike i utvrdio savez sa Vlaškim knezom Jovanom Basarabom. I Srbi su se pripremali za sukob. Obavešteni o savezu protiv njih po pričanju vizantijskog istoričara Nićifora Grigore Srbi su kupili "1.000 Kelta“ a po Kantakuzenovom "300 Alamana“. Takođe je pozvao da mu se pridruže i katalonski najamnici, almogaversi, koji su bili poznati po neustrašivosti i specifičnom načinu ratovanja. Pored toga 1. maja 1330. godine kralj Stefan izdao je naredbu o zabrani izvoza oružja iz Mletačke republike u Bugarsku kroz njegovu teritoriju.​

​

Bugari su krenuli na Srbiju iz južnog pravca da bi lakše došli u dodir sa Vizantijskom vojskom. Kralj Stefan je odlučio da napadne Bugare pre nego što dođu u kontakt sa Vizanticima; međutim nadajući im se sa severa Srbi su se grupisali na ušću Toplice u Južnu Moravu. Car Mihailo je krenuo na sever ka Vidinu da pokupi vlaške i tatarske najamnike pa je onda krenuo duboko prema jugu i prešao srpsku granicu kod Strume. Čuvši za pravac bugarskog kretanja Srbi su manevrisali da ih presretnu. Kralj Stefan se u tom pohodu zaustavio kod crkve Svetog Đorđa u Nagoričinu i na reci Kamenici ponovo Bugarima ponudio pregovore. Tu je i čuo vesti od špijuna poslatih u bugarsku vojsku koje su govorile o nedisciplini u njihovim redovima. Kada su u zoru 28. jula 1330. godine stigla i poslednja srpska odeljenja kralj im je dao mali odmor i onda napao Bugare kod Velbužda. Broj srpske i bugarske vojske je iznosio verovatno oko 15.000. U borbi su se istakli naročito vojnici mladog kralja Stefana Dušana. Zapadni najamnici su jurišali u sam centar bugarske vojske i verovatno se njima treba pripisati smrt cara Mihaila koji je pokušao da pobegne ali je na jednom bregu pao sa konja. Tu je i ubijen a telo doneseno pred kralja Stefana koji ga je sahranio u crkvi u Nagoričinu. Srpska vojska je krenula u Bugarsku, prema Trnovu. Car Andronik III, čuvši vest o porazu bugarske vojske nije hteo da se upušta u borbu nego se povukao natrag u Vizantiju. Skoro nesmetano srpska vojska je krenula na put ka Trnovu. Međutim kod Izvora Bugari dočekaše kralja Stefana i zamoliše za mir. Bilo je boljara koji su predlagali da se ujedine Srbija i Bugarska pod nemanjićkom krunom, ali je kralj Stefan to odbio. On je povratio na presto svoju sestru Anu i njenog maloletnog sina Jovana Stefana a u unutrašnje uređenje Bugarske nije hteo da se meša. Ovakvim mirom nije bila zadovoljna srpska vlastela, posebno mlađa koja je počela da se grupiše oko mladog kralja Stefana Dušana.​

​

Kad se govori o smrti kralja Stefana Dečanskog treba imati u vidu da pred istoričarima stoje dve sasvim drugačije verzije. Prva verzija pisana je za vreme vladavine njegovog sina Stefana Dušana; pisao ju je nastavljač arhiepiskopa Danila II koji je završio delo Žitija srpskih kraljeva i arhiepsikopa. U njoj se pripoveda da je kralj Stefan pred kraj života promenio mišljenje prema svome sinu i da je, pod uticajem svoje mlade žene Marije Paleologove presto srpskih i pomorskih zemalja namenio svom sinu iz drugog braka Simeonu. Dušan, kao dobar sin nije želeo da se protivi „volji roditelja kraljevstva mi“ i otišao čak u Carigrad odakle ga je vlastela nagovorila na povratak i sukob sa roditeljem koji je rezultovao bojem na Porodimlji, posle koga je kralj Stefan Uroš III odveden u Zvečan i tamo posle nekog vremena umro prirodnom smrću, verovatno od srčanog udara. Druga verzija, pisana pedesetak godina posle Dušanove smrti u objavljena u delu "Žitije Stevana Dečanskog" koju je sastavio Grigorije Camblak govori o nasilnoj smrti srpskog kralja koji je umro od ruke svog sina Dušana. Ovo delo pisano je prilično „antidušanovski“ sa namerom da pokojnog kralja oglasi kao velikomučenika. Srpska pravoslavna crkva je ovu potonju verziju uzela za kanonsku i za Dečanskog kaže da je „od oca oslepljen od sina udavljen“. Obe verzije su sasvim moguće ali ne postoji nikakav istorijski razlog zbog čega bi jedna bila favorizovana u odnosu na drugu. Kad pred istoričarima stoje dve suprotne verzije njihov je zadatak da izlože i predstave obe.​

​

Zadužbina kralja Stefana Dečanskog je manastir Dečani u kome počivaju njegove svete mošti. Srpska pravoslavna crkva slavi njegov praznik svakog 11. novembra po julijanskom odn. 24. novembra po gregorijanskom kalendaru.​

​

Za smrt Stefanovu vezana je i legenda o prokletstvu Dušanovih kasnijih potomaka, a kasnije i cele srpske države. Naime Stefan je, kada su došli ljudi da ga ubiju, prokleo sina i njegove potomke. Mada se ovo prokletstvo nije ispunilo na sinu, palo je ipak na njegova unuka Uroša, koji je izgubio Carstvo. Ova legenda je trajala mnogo vekova, a svi su se tog prokletstva setili onda kada je knez Lazar sa svojim ratnicima pao na Kosovu, a Srbija pala pod Turke.​

​

Motiv ove navodne kletve je iskorišćen kao jedan od glavnih motiva u istorijskoj tragediji „Smrt Uroša V“ Stefana Stefanovića.​

​

Srpska pravoslavna crkva proslavlja Svetog mučenika Stefana Dečanskog (Mratindan) 11/24. novembra​

​

​

​

Grb Nemanjića​

​

​

​

 

[Boki]

​

​

Car Dušan​

​

Stefan Uroš IV Dušan Nemanjić, poznat i kao Dušan Silni (oko 1308 — 20. decembar 1355) je bio srpski srednjovekovni kralj (1331 — 1345) i prvi srpski car (1346 — 1355). Bio je sin kralja Stefana Uroša III Dečanskog i otac cara Stefana Uroša V, u narodu prozvanog Nejakim, poslednjeg vladara iz dinastije Nemanjića.​

​

Dušan je sa vlasti zbacio svog oca Stefana Dečanskog, uz pomoć vlastele nezadovoljne politikom Stefana Dečanskog prema Bugarskoj i Vizantiji, nakon bitke kod Velbužda. Dušan je značajno proširio granice srpske države prema jugu, sve do Korintskog zaliva, iskoristivši unutrašnje nemire u Vizantiji. Po osvajanju velikih vizantijskih teritorija Stefan Dušan se 1345. proglasio za cara Srba, Grka (tj. Romeja) i Bugara, srpsku crkvu je sa ranga arhiepiskop je uzdigao na rang patrijaršije, da bi ga prvi srpski patrijarh Joanikije 1346. krunisao.​

​

Poznat je i po donošenju Dušanovog zakonika, najznačajnijeg srpskog srednjovekovnog pravnog akta. Završio je manastir Dečane, zadužbinu svoga oca, a njegova najznačajnija zadužbina bio je Manastir Svetih arhangela kod Prizrena, gde se nalazio i njegov grob. Bez obzira na to, Stefan Dušan je jedini vladar iz dinastije Nemanjića koji nije bio proglašen za sveca posle smrti.​

​

Opevan je u narodnim pesmama, ali ga narod nije naročito voleo.​

​

Njegova kruna se drži u Cetinjskom manastiru u Crnoj Gori.​

​

Kralj Stefan Uroš II Milutin je zbog sukoba oko vlasti sa sinom Stefanom Urošen III Dečanskim, ovoga uhvatio i proterao ga u Skoplje gde je naredio da se oslepi (u srednjem veku je postojalo verovanje da slep čovek ne može da vodi državu pa se oslepljivanje često koristilo da se onemogući nekome da dođe na vlast). Posle delimičnog oslepljenja, Stefan je sa ženom i dvoje dece Dušicom i Dušanom proteran na vizantijski dvor kod Milutinovog tasta cara Andronika II Paleologa u Carigrad. Na zahtev Crkve Milutin dopušta Stefanu da se vrati u Srbiju ali zadržava Dušana kod sebe, najverovatnije kao taoca što je bila česta praksa u srednjem veku. Posle Milutinove smrti, Stefan je uz pomoć crkve i arhiepiskopa Danila postao novi kralj pod imenom Stefan Uroš III a istovremeno je krunisan njegov sin Stefan Dušan kao „mlađi kralj“.​

​

Još kao „mladi kralj“ uspešno se suprostavio četama bosanskog bana Stefana II Kotromanića u Zahumlju (1329.). Komandovao je jednim delom vojske u glavnom napadu u bici kod Velbužda (1330), u kojoj se Srbija izborila za vodeću ulogu na Balkanu. Odnosi između starog i mladog kralja su se pogoršali januara 1331. godine.​

​

U vreme bitke kod Velbužda (Ćustendil) Dušan se veoma istakao, pa je kralj Stefan osećajući da mu je sin miljenik kod vlastele, te da bi mu možda moglo pasti na pamet da pokuša da preuzme kraljevski presto još dok je on živ, dodelio na vladanje Zetu koja brzo postaje pravo leglo nezadovoljstva i buntovnika. Vlastela okupljena oko Dušana neprestano ga je nagovarala da se pobuni protiv oca i da uzme vlast.​

​

"Ovi ga danonoćno podsticahu da oduzme kraljevstvo iz ruku oca, koji je zbog starosti bio nesposoban za upravljanje, i da se tako obezbedi od svog brata Siniše, koga je njegov otac imao s drugom ženom" (Mavro Orbin)​

​

Na neki način Orbin pokušava da baci krivicu na Stefana Dečanskog zbog toga što je imao sa Marijom Paleolog sina Sinišu kojeg je po nagovoru kraljice Marije počeo da priprema za prestolonaslednika, dok je prema Dušanu odjednom ohladneo. Veoma sličnu verziju iznosi i Nićifor Grigora. „Pošto se pak sam kralj, kome je bilo pedeset godina, oženi nanovo ćerkom carevom (iz Carigrada), kojoj je bilo tek dvanaest godina, a međutim ne oženi sina, i pošto s tom ćerkom carevom poče i decu rađati, sin kraljev, mladić duše vatrene, podražen i podbunjivan od vršnjaka svojih, poče smišljati odmetanje od oca i bunu protiv njega“. Ipak to treba uzeti sa rezervom, osnovni pokretač Stefanovog pada nije bio Dušan, već isključivo nezadovoljna vlastela zbog Stefanovog ponašanja nakon Velbužda kada on nije iskoristio plodove ove velike pobede ne dopuštajući svojoj vlasteli zadobijanje novih teritorija i pljačku.​

​

Već u jesen 1330. godine došlo je do otvorenog sukoba sina „mladog kralja“ Dušana i oca kralja Stefana Dečanskog koji je sakupio vojsku i ušao u Zetu, došavši sve do Skadra. Sam Stefan je na skoro identičnom mestu ratovao sa svojim ocem, kraljem Milutinom, iz istih razloga kao i on sada sa svojim sinom samo u zamenjenim ulogama. Kao što se i onda sin nije suprotstavio ocu i povukao preko Bojane, tako se i sada Dušan povlači a Stefan razori Dušanov dvorac na obali reke Drimca i opljačka ceo taj kraj. Stefan se verovatno setio svoje pobune kada se isto tako povlačio pred Milutinom, koji ga ne na prevaru uhvatio, okovao, oslepio i proterao u Carigrad pa je pokušao nešto slično i počeo pozivati Dušana na razgovor. Dušan ipak saznaje da mu otac sprema likvidaciju pa se posle mnogo nećkanja na nagovor vlastele ipak odlučuje da pokuša da obori Stefana iznenadnim napadom. Sa manjom grupom odabranih vojnika i verne vlastele napadne Dušan svoga oca Stefana, dok je ovaj sa porodicom boravio u svom dvorcu Nerodimlju.​

​

"Pošto je, dakle, potajno sakupio vojsku u obe Zete i izvršio izbor najboljih tamošnjih ratnika, vodeći sobom i Karavida Fratnuta i Đurđa Ilijića kao svoje savetnike otpoče usiljen marš put Raške, u kojoj se nalazio njegov otac" (Mavro Orbin)​

​

Radilo se o dobro pripremljenoj akciji u kojoj su bili samo oni koji su bili vojnički najspremniji, pravi iznenadni napad. Kralj Stefan nije mogao verovati da bi Dušan bio u stanju izvršiti tako drsku gerilsku akciju i napasti sa malim brojem vojnika u centru njegove države Srbije (Raške). 21. avgusta 1331. godine Dušan je napao Stefanov dvor dok je ovaj bio u lovu kod tvrđave Peterco sa nekoliko slugu. Stefan na konju beži sa nešto malo svoje vlastele, zaboravivši čak i na kraljicu i decu, a Dušanova potera ga bez otpora uhvati u tvrđavi Petrič i zatoči zajedno sa celom porodicom u tvrđavi Zvečan.​

​

Nakon toga počnu pripreme za Dušanovo krunisanje bez nekih većih problema, tako da otpora u državi nije bilo. Stefan Dečanski očigledno nije bio omiljen i njegov pad nije prouzrokovao nikakva uznemirenja, ali imajući na umu ulogu Crkve i samog arhiepiskopa Danila II u dovođenju Stefana na kraljevski presto, Dušan zamoli Danila II da dođe i da ga kruniše za kralja. Ovaj je mirno primio ovu smenu na prestolu i veoma svečano, krunisao Dušana za kralja svih srpskih i pomorskih zemalja na dan 8. septembra 1331. godine na dvoru u Svrčinu.​

​

"I tako zapovedi da bude sabor Bogom sabrani otačstva njegova. I kada je ovaj preosvećeni došao sa Bogom darovanom mu pastvom, episkopima i igumanima, i sa celim klirom crkvenim, i kada je bio sabran ceo sabor srpske zemlje u njegovu carskom dvoru Svrčinu, i kada je bio slavni praznik Rođenje presvete Bogorodice, i na navečerje učiniše hvalbena slavoslovlja, kako je na pohvalu slavnom prazniku, i opet noćno stajanje takođe, i ujutro, dan nedelje, učiniše na ovom blagočastivom sve po zakonskom ustavu u crkvi svetoga Preteče, i preosvećeni arhiepiskop kir Danilo učini molitvu, i uzevši carski venac u svoje ruke, i položi na svečasnu glavu njegovu, govoreći: Položio si na glavu njegovu venac od dragog kamenja, i umoli od tebe života i dao si mu dužinu dana na vekove vekova".​

​

Neposredno nakon Dušanovog krunisanja Stefan Dečanski je umro 11. novembra 1331. godine i sahranjen je u svojoj zadužbini manastiru Visoki Dečani. Po Danilovom učeniku umro je prirodnom smrću dok drugi izvori tvrde da je Dušan popustio pred navaljivanjem moćne vlastele i odobrio, ako već i nije naredio, da se Stefan pogubi.​

​

​

​

Car Uroš​

​

Stefan Uroš V Nemanjić, poznatiji kao Uroš Nejaki, sin je i naslednik cara Dušana. Vladao je od 1355. do 1371, a zadužbina mu je manastir Matejča. On je poslednji vladar loze Nemanjića. U njegovo vreme slabi centralna vlast i oblasni gospodari se osamostaljuju. Posle smrti cara Uroša srpska država prestaje da postoji.​

​

Vladavina Uroša, sina cara Dušana, bila je gotovo u svakom pogledu suprotna vladavini njegovog roditelja. I sudbina i istorija ponekad igraju nemilosrdne igre. Tako je prvi potomak cara Dušana poneo nadimak Uroš Nejaki. Novi srpski car koji je titulu nasledio od oca nije uspevao da zaštiti svoju državu, ni od spoljnih napada, ni od unutrašnjih potresa.​

​

I kako je već bilo pravilo u srednjem veku, i Uroš je morao da vodi bitku za svoja nasledna prava. Najozbiljniji protivnik mu je bio Simeon Nemanjić, Dušanov polubrat. Iako je celokupna srpska vlastela i crkva stala na Uroševu stranu na državnom saboru u Skoplju 1357. Simeon vojno daleko snažniji sebi je dodelio carske dostojanstvene oznake i zavladao Epirom i Tesalijom 1359. Mladi Uroš je uz podršku svoje majke Jelene, državnog sabora održanog u Skoplju i Dubrovčana uspeo je da spase svoje vladalačko nasleđe. Ubrzo srpska država podelila na dva carstva, Uroševo i Simeonovo. U većem delu koji je obuhvatao sve stare srpske zemlje vladao je Uroš. Pretpostavlja se da je umro 2. ili 4. decembra 1371. godine, verovatno posle Maričke bitke, kao poslednji srpski car.​

​

Za vreme njegove vladavine, 1365. godine, za savladara je krunisan kralj Vukašin Mrnjavčević sa očekivanjem da će njegovi potomci (Marko Mrnjavčević) naslediti carski presto jer Uroš nije imao potomaka. Te godine Vukašinov brat Uglješa preuzima od carice Jelene (Uroševe majke) vlast u Seru.​

​

Posle velikih Dušanovih osvajanja, car Uroš postaje žrtva bahatosti vlastele koja se naglo obogatila u prethodnim ratovima i pljačkama. Infrastrukturna nepovezanost novih teritorija carevine sa jezgrom otežala je uspostavljanje reda i državnih instrumenata. Uroš Nejaki je proglašen za svetitelja 211 godina posle smrti.​

​

Njegove mošti se nalaze u fruškogorskom manastiru Novi Jazak. Njegov lik i narodna tradicija o Vukašinu Mrnjavčeviću, su poslužili kao osnovni motiv za istorijsku dramu Stefana Stefanovića iz 1825. godine pod imenom „Smrt Uroša V“. Pre njega ovaj motiv je pokušao da obradi Emanuel Kozačinski, a njegov rad je preradio Jovan Rajić pod imenom „Tragedija cara Uroša“, ali ta dela nemaju značajnu književnu vrednost.​

​

​

​

​

Knez Lazar​

​

Lazar Hrebeljanović (Prilepac, 1329 — Kosovo polje, 15. jun 1389), poznat i kao Sveti car Lazar, bio je srpski knez sa prestonicom u Kruševcu. Poginuo je u bici na Kosovu 1389. i proglašen je za sveca.​

​

Lazar Hrebeljanović je najverovatnije rođen 1329. godine u Prilepcu kod Novog Brda. Taj grad je dobio njegov otac, Pribac Hrebeljanović od kralja Dušana Nemanjića kao nagradu za službu na njegovom dvoru.​

​

Istorija za sada ne zna kako se zvala majka Lazara Hrebeljanovića. Ne zna se takođe ni koliko je tačno braće i sestara imao.​

​

Otac Lazara je bio logotet na Dušanovom dvoru u Prizrenu. U doba kada se kralj Dušan krunisao za cara, Lazar Hrebeljanović je imao oko 17 godina. Porodično bogatstvo Hrebeljanovića je bilo veoma malo i obuhvatalo je samo utvrđeni grad Prilepac (gde se Lazar rodio) i grad Prizrenac. Kao mladić Lazar je služio na dvoru cara Dušana. O tome govori i „Povesno slovo o knezu Lazaru“, kao i arhiepiskop Danilo. Kao dvorski činovnik Lazar je od cara Dušana dobio titulu stavioca i sa ovom titulom je imao veliko učešće u političkom životu carevine. Na dvoru je sreo despota Jovana Olivera, ratničkog kesara Preljubu, despota Dejana i kesara Vojihnu.​

​

Lazar Hrebeljanović se 1353. godine oženio ćerkom velikog kneza Vratka Milicom. Njen otac je bio iz roda Nemanjića po liniji velikog župana Vukana. Posle naprasne smrti cara Dušana Nemanjića 20. decembra 1355. Lazar Hrebeljanović kao dvoranin je prisustvovao sahrani u mauzoleju Svetog Arhanđela kod Prizrena. Tu je Lazar mogao da vidi kako su u jugozapadnom uglu hrama sahranjuju posmrtni ostaci cara Dušana i kako se grobnica zatvara sa poklopcem od beličastog mermera na kojem je izvajan visoki reljef cara Dušana.​

Po odluci Državnog sabora iz decembra 1389. godine princeza Olivera, najmlađa kći kneza Lazara data je u harem sultana Bajazita I. Ona je u harem otišla u proleće 1390. godine što je bio uslov za sklapanje mira sa Turcima i dozvolu za prenos moštiju kneza Lazara. Iz Mitropolijske crkve u Prištini mošti Svetog kneza Lazara 1391. godine prenesene su u njegovu zadužbinu manastir Ravanicu. Zbog nadiranja Turaka i stanovništvo i monaštvo biva prinuđeno da napušta ognjišta i svetinje. Sa sobom nosi i najveću dragocenost — mošti Lazareve. Nastavlja svetitelj da deli sudbinu svog naroda, preko Beograda do Sent Andreje u Ugarskoj posle nekoliko godina prenesen u fruškogorski manastir Vrdnik (Nova Ravanica). Tokom Drugog svetskog rata, godine 1942. zbog ustaških pustošenja pravoslavnih svetinja u Sremu, mošti bivaju prenesene u Sabornu crkvu u Beograd.​

​

Godine 1954. Sveti arhijerejski sabor SPC doneo je odluku o prenošenju moštiju Sv. Kneza u Ravanicu. Ova odluka se sprovodi o šestotoj godišnjici Kosovske bitke, 1989. godine i to tako što su njegove mošti izlagane na putu kroz veliki broj srpskih gradova i manastira.​

​

Tako je od Vidovdana 1988. do avgusta 1989. ćivot iz Beogradske Saborne crkve preko manastira Vrdnika, Ozrena, Tronoše i Ćelija, zatim Šapca, Valjeva i Kragujevca, pa manastira Žiča, Ljubostinja i Pavlica prenesen do Kosova. Na Gazimestanu, mestu kosovske bitke, održan je pomen a potom, posle boravka u manastiru Gračanica i svečanih vidovdanskih bogosluženja, ćivot sa Lazarevim moštima preko Niša, Kruševca i manastira Manasija, prenesen je u Ravanicu.​

​

​

​

Grb Jugovića​

​

​

​

​

Stefan Lazarević​

​

Stefan Lazarević poznat i kao Stevan Visoki (Kruševac, 1377 – Glavica kod Kragujevca, 19. jul 1427) je bio sin kneza Lazara koji je sa titulama kneza (1389—1402) i despota (1402—1427) vladao Srbijom. U svoje vreme je važio za jednog od najboljih vitezova i vojskovođa, a njegova književna dela ga čine jednim od najvećih srpskih književnika u srednjem veku.​

​

Nakon očeve pogibije u Kosovskom boju 1389. godine, kao maloletan je došao na vlast i uz pomoć majke Milice Hrebeljanović je vladao do svog punoletstva 1393. godine.​

​

Kao otomanski vazal, predvodio je srpske pomoćne odrede u bitkama na Rovinama, kod Nikopolja i Angore. Posle bitke kod Angore je od Vizantinaca u Carigradu dobio titulu despota (1402), a krajem 1403. ili početkom 1404. godine, stupio je u vazalne odnose i sa mađarskim kraljem Žigmundom od koga je dobio Mačvu, Beograd (u koji 1405. godine smestio svoju prestonicu), Golubac i druge posede, a kasnije (1411) i Srebrenicu.​

​

Posle velikog poraza kod Angore, otpočeo je građanski rat u Otomanskoj imperiji, ali i sukobi među srpskom vlastelom, prvo između Lazarevića i Brankovića, a potom i između samog Stefana i njegovog mlađeg brata Vuka. Sukobi u Srbiji su se okončali 1412. godine izmirenjem Stefana i njegovog sestrića Đurđa, dok je kao pobednik iz borbi među Osmanlijama izašao 1413. godine Mehmed I, zahvaljujući srpskoj pomoći, nakon čega je, za Srbiju, usledio period mira. Posle smrti svog sestrića Balše III Balšića, nasledio je Zetu, oko čijih primorskih gradova je vodio rat protiv Mlečana. Pošto nije imao dece, Stefan je na saboru u Srebrenici 1426. godine imenovao svog sestrića Đurđa za naslednika.​

​

Na unutrašnjem planu, on je slomio otpor vlastele, a periode mira je iskoristio za snaženje Srbije u političkom, ekonomskom, kulturnom i vojnom pogledu. On je 29. januara 1412. godine objavio „Zakonik o rudnicima“, sa posebnim delom kojim se uređuje život u, tada najvećem rudniku na Balkanu, Novom Brdu. Time je dodatno pojačao razvoj rudarstva, koje je bilo glavna privredna grana tadašnje Srbije, tako da je krajem njegove vladavine Srbija bila jedan od najvećih proizvođača srebra u Evropi. Na polju arhitekture, nastavlja se razvoj Moravskog stila, koji je započeo u doba njegovog oca gradnjom Ravanice i Lazarice.​

​

Bio je veliki pokrovitelj umetnosti i kulture pružajući podršku i utočište kako učenim ljudima iz Srbije, tako i izbeglicama iz okolnih zemalja koje su zauzele Osmanlije. Pored toga, on je i sam bio pisac, a njegovo najznačajnije delo je „Slovo ljubve“ koje se odlikuje renesansnim crtama. Pored književnog stvaralaštva samog despota, u ovom periodu se, između ostalih, javljaju Konstantin Filosof i Grigorije Camblak, a razvija se i bogata prepisivačka delatnost (takozvana Resavska prepisivačka škola).​

​

​

​

Đurađ Branković​

​

Đurađ Branković Smederevac, srpski despot (rođ. 1377, vladao 1427 — 1456), drugi sin Vuka Brankovića i Mare, ćerke kneza Lazara. Nosio je ime po svecu (Đorđu Kapadokijskom), kao i njegov unuk Đorđe Branković, iako nisu imali isto prezime, već su se po imenima očeva prezivali jedan Vuković, a drugi Stefanović. Od vremena Mavra Orbinija (1601. godine), istorija njihovu porodicu naziva Brankovićima.​

​

Đurađ je u početku bio na strani svog ujaka, despota Stefana Lazarevića. Posle bitke kod Angore (1402. godine), između njih je došlo do razlaza i sukoba. Gonjen od Stefana zbog svojih veza sa Turcima, Đurađ je pobegao sultanu Sulejmanu, nasledniku Bajazita, i sa turskom vojskom pošao protiv njega. Iz borbi koja je usledila na Kosovu (Gračanička bitka, 21.11. 1402.), Stefan je izašao kao pobednik. Otada je Đurađ vodio turkofilsku, a despot Stefan ugrofilsku politiku u Srbiji.​

​

Posle smrti kneginje Milice (1405. godine), Đurđu se pridružio i mlađi Stefanov brat Vuk, koji je tražio za sebe pola države. Uz pomoć sultana Sulejmana, oni su postigli znatne uspehe i dobili južni deo Srbije. Kada se protiv sultana Sulejmana podigao njegov brat sultan Musa, Vuk Lazarević je poginuo od ruke Musinih ljudi, kažnjen radi izdaje (1410. godine), a Đurađ se, majčinim posredovanjem, kod njene najmlađe sestre princeze Olivere pomirio sa ujakom (1412. godine).​

​

Kao zapovednik srpske vojske, Đurađ je rešio, u odlučnoj bici pod Vitošom (1413. godine), borbu između Muse i brata mu sultana Mehmeda I, napavši i pobedivši prvog.​

​

Godinu dana posle toga (1414.), uzeo je za ženu Jerinu (Irinu) Kantakuzen. Jerina mu je bila druga žena, ime prve žene nije sačuvano (žena sa kojom je imao ćerku Jelenu i verovatno ćerku Maru), dok je Jerinom imao četiri sina (Todora, Grgura, Stefana i Lazara) i još jednu ćerku Katarinu.​

​

Od 1422. do 1426. Đurađ se duže zadržavao u Zeti, gde je jedno vreme ratovao protiv Mlečana. 1426. godine se spominje njegov svečani doček u Dubrovniku. Te iste godine, na državnom saboru u Srebrnici kod Stragara, Đurađ je bio proglašen za naslednika despota Stefana. Ugarski kralj Žigmund Luksemburški je sporazumom u Tati priznao Stefanovu volju, ali je zauzvrat tražio da mu se posle smrti Stefanove vrate Mačva sa Beogradom i grad Golubac.​

​

Da bi sprečio stvaranje nove lige, sultan je ponudio Đurđu mir (1456. godine), ustupajući mu delove Srbije severno od Kruševca. Međutim, Turci su iste godine preko Srbije sa velikom vojskom krenuli na Mađare. Despot je prešao u Bečkerek (Zrenjanin), a njegova vojska je junački odbila sultana kod Smedereva. I turska opsada Beograda se završila neuspehom. Te zime (24.12. 1456.), završio je despot svoj život; sahranjen je u Krivoj Reci ispod Rudnika.​

​

Ceo svoj dugi vek (živeo je preko osamdeset godina), Đurađ je proveo u ratnim okršajima, pa je, godinu dana pred smrt, izgubio tri prsta na desnoj ruci braneći se mačem od konjanika zapovednika Beograda, Mihaila Silađija (Svilojevića iz starih srpskih letopisa i narodnih pesama). Taj „trpenija venac“ primio je „v približenih žitija koncu“ (kad se približio kraj života). Rana mu, izgleda, nikako nije mogla da zaraste i od nje je i umro.​

​

Bio je nesrećan čovek i toga je bio svestan. Franjevcu Jovanu Kapistranu (1385 — 1456), koji ga je nagovarao da ostavi veru predaka, odgovorio je: „Narod moj veruje da sam mudar, mada sreće nemam. A ti sad tražiš od mene da učinim nešto po čemu bi moj narod pomisliti mogao, da sam u starosti pameću pomeo“. Oglašavan od Mađara i od zapadnjaka za izdajicu, zbog svog držanja u doba kosovske bitke iz 1448. godine, „smiderski gospodin“ Đurađ je od Jurija Barakovića (u „Vili Slovinki“, 1613.), stavljen u pakao, u „srce zemlje“, u „donju propast“. Legendu o izdajstvu prihvatilo je, na neobjašnjiv način, naše narodno predanje, ali je nju vezalo za Đurđevog oca, Vuka Brankovića, i za kosovsku bitku iz 1389. god.​

​

O Đurđu nije stvoren kult, pa prema tome nema biografije ni crkvenih pesama njemu posvećenih. U staroj srpskoj književnosti sačuvana su dva spisa o tome kako je Đurađ 1453. godine preneo mošti apostola Luke u Smederevo. Pisci su savremenici toga očajničkog pokušaja despota — davljenika da spase sebe i svoju despotovinu, a mošti su slamka za koju se on hvata. Nad mrtvim telom despotovim nepoznati smederevski besednik držao je krajem decembra 1456. godine posmrtni govor, koji dolazi među najlepše i najpotresnije stare srpske tekstove.​

​

Imao je nesumnjivo najburniji život od svih srpskih vladara i postao je jedna od najtragičnijih ličnosti srpske istorije. Lik despota Đurđa postoji na njegovoj povelji svetogorskom manastiru Esfigmenu iz 1429. godine. Prikazana je cela porodica despota Đurđa. Lik despota Đurđa nalazi se i na novcu.​

​

​

Grb Brankovića​

​

​

​

Lazar Branković​

​

Lazar Branković, 1421-1458. despot srpski i vladar 1456 — 1458, sin Đurđa Brankovića.​

​

On je bio jedino muško dete Đurđa koje nije bilo oslepljeno. Nosio je titulu despota još od svoje ženidbe sa Jelenom Paleolog 1446. godine. Lazar Branković preuzima vlast posle smrti Đurđa Brankovića 1456. godine.​

​

Politika koju vodi mladi Lazar je bila slična onoj koju je vodio njegov otac za života. Despot Lazar je okončao pregovore sa Turskom, koje je njegov otac počeo. Sklopio je januara 1457. godine ugovor o obnavljanju vazalnih obaveza prema Osmanskom carstvu. Bio je dužan da plaća godišnji harač, nešto manji nego u Đurđevo vreme, jer nije držao Novo Brdo.​

​

Za vreme vladavine mladog despota Lazara, veliku ulogu u srpskoj politici počinju da zauzimaju braća Anđelović. Jedan od braće će kasnije promeniti veru i postati turski namesnik Mahmud Anđelović. Drugi od braće Anđelovića, Mihailo je počeo da služi za vreme despota Đurđa, da bi nastavio i za vreme njegovog sina. On je bio glavni posrednik u sklapanju primirja sa Turskom i obnavljanju vazalnih veza Lazara Brankovića i Mehmeda II Osvajača.​

​

Tako je sultan Mehmed II Osvajač sklopio sa despotom Lazarom januara 1457. godine ugovor po kome se obavezao da vrati despotu Lazaru očeve posede.​

​

Pored vezanosti sa Turskom, despot Lazar je bio i ugarski vazal, jer je tako čuvao severnu granicu despotovine. Tako je ugarski kralj Ladislav V Posmrče pomagao despota Lazara. Despot je, koristeći meteže u Ugarskoj, osvojio Kovin i druge dunavske tvrđave sa leve strane reke. U pobedonosnom trijumfu, zaustavio ga je Mihailo Silađi, pobeđujući ga i potiskujući ga prema Tamišu.​

​

Situacija u Despotovini se dodatno komplikuje smrću Jerine Kantakuzin. Tada se protiv mladog despota podigla opozicija koju je predvodio Jerinin brat Toma Kantakuzin. U međuvremenu, Mehmed II se više nije suzdržavao od napada na Srbiju. Prve vesti o gomilanju turske vojske na srpske granice su stigle despotu Lazaru decembra 1457. godine. On je odmah javljao ugarskom kralju Ladislavu da mu pošalje vojsku da bi branio despotovinu. Međutim u tim pregovorima, iznenada je umro 20. januara 1458. u Smederevu. Imao je manje od četrdeset godina.​

​

Pošto despot nije imao muške dece, samo ćerke: Mariju, Jerinu i Milicu, posle njegove smrti postavilo se pitanje naslednika.​

​

Početkom februara 1458. godine zemljom je upravljalo namesništvo koje su sačinjavali braća Anđelović.​

​

​

​

​

Stefan Branković​

​

Stefan Branković je bio srpski despot i vladar 1458-59.​

​

Posle smrti Lazara Brankovića, u Srbiji je izabran trijumvirat koga su činili Mihailo Anđelović, kao despotov gubernator, udovica despota Lazara, despita Jelena Paleolog i slepi Stefan Branković. Posle raznih peripetija, odlučeno je da vlast pripadne najmlađem sinu Đurđa Brankovića, despotu Stefanu Brankoviću.​

​

Za života je Stefan bio oslepljen i jedno vreme je živeo povučeno. Po stupanju na despotski tron, suočio se sa najezdom Turaka, koje je Mehmed II pripremao još za života despota Lazara.​

​

Stefan Slepi je vladao zajedno sa svojom snahom. Stupio je odmah u diplomatske odnose sa ugarskim dvorom, tražeći pomoć. Ugari su mu predlagali da despotovinu prepusti njima na odbranu, a za uzvrat dali su mu neke posede u južnoj Ugarskoj. Događaji u Smederevu su odmah pokrenuli Turke na akciju. Situacija u Smederevu je uticala na to da i strani vladari bace svoje prste na Srpsku despotovinu. Prvi je počeo to da primenjuje bosanski kralj Stefan Tomaš.​

​

Posle sporazuma sa Ugarima, prvi je došao sa svojih 8.000 vojnika Mihailo Silađi i rasporedio se duž Dunava, nastojeći da spreči mogući prelaz Turaka preko reke. Međutim, u takvim okolnostima Srpska despotovina je počela praktično da se predaje, prepuštajući svoje zemlje tuđinima da je brane.​

​

Turci su krenuli na Srbiju marta 1458. Sa sobom su zajedno vodili slepog Grgura Brankovića, u nameri da ga dovedu na despotski presto. Ostali su samo neosvojeni Golubac i Smederevo.​

​

Ličnost despota Stefana je počela da pada u zaborav. Bosanski kralj Stefan Tomaš je na saboru u Trebinju ponudio rešenje oko Smedereva. Ponudio je da se ćerkom umrlog despota Lazara, Jelačom oženi njegov sin Stefan Tomašević, planirajući da tako u miraz dobije i ostatke despotovine. Ugarski kralj se saglasio sa ovom odlukom, ne pitajući srpskog despoita Stefana. 1. aprila 1459. obavljeno je venčanje Stefana Tomaševića i Jelače, pa je tako u miraz bosanski kralj dobio i Srpsku despotovinu. Despot Stefan je zbačen sa trona 8. aprila 1459, a zatim je napustio Srbiju.​

​

Zbačeni despot Stefan Branković potom odlazi u Budim, pa zatim kod sestre, grofice Katarine Celjske, a zatim u Dubrovnik. Odatle je otišao u posetu Skender-bega u Albaniju, gde se 1460. oženio Angelinom Arijanitom. Iz tog braka mu se rodio sin Đorđe i još dvoje mlađe dece (Jovan i Marija). Pred kraj života boravi u Veneciji, da bi se na sam kraj života našao u oronulom zamku kraj Udina, koji je nosio naziv Beograd, a bio je poznat i pod imenom Friuli. Često bolestan, provodio je dane u bedi, i moleći za pomoć. Pisao je pisma gospodarima po Italiji. Sve do smrti je živeo od milostinje koju su mu slali Mlečani, Dubrovčani i Papa. Umro je 9. oktobra 1476. u istom zamku.​

​

​

​

​

Stefan Tomašević​

​

Stefan Tomašević (oko 1438 — 1463) je bio srpski vladar iz dinastije Kotromanića, koji je bio poslednji despot Srbije (21. mart 1459 — 30. jun 1459) i kralj Srba, Bosne, Primorja, Humske zemlje, Donjih Kraja, Usore, Soli, Podrinja i Zapadnih strana (10. jul 1461-jun 1463). Tokom svoje kratkotrajne vladavine je pred nadmoćnom otomanskom vojskom bez borbe predao Smederevo i srpsku despotovinu, a potom i kraljevinu Bosnu posle opsade Ključa. Predao se Mahmud paši Anđeloviću uz obećanje da će mu biti pošteđen život, ali je bio izveden pred sultana Mehmeda II (1451 — 1481) u Jajcu i tu je na licu mesta pogubljen po njegovoj naredbi.​

​

Stefan Tomašević je bio najstariji sin kralja Bosne Stefana Tomaša (1443 — 1461) iz njegovog prvog braka sa Vojačom. Pored njega, Stefan je iz tog braka imao još dva sina nepoznatih imena. Stefan Tomaš je 1444. godine oterao svoju prvu suprugu i 1446. godine se oženio Katarinom Kosačom, ćerkom hercega Stefana Vukčića Kosače. Sa njom je imao dvoje dece:​

​

Katarinu, koju su 1463. godine uhvatile Osmanlije i prevele u islam​

Žigmunda, koga su 1463. godine uhvatile Osmanlije i prevele u islam kao Isaka, sandžak bega (umro u Maloj Aziji krajem XV veka)​

​

Stefan Tomašević je bio oženjen Jelenom Branković i sa njom najverovatnije nije imao dece ili su ona, ako ih je bilo, zarobljena 1463. godine i tom prilikom su ili pogubljena kao Stefan i njegov stric Radivoj ili su prevedena u islam poput Stefanovog brata i sestre.​

​

Jelena Branković je bila ćerka despota Lazara Brankovića 1456-1458. i Jelene Paleolog, ćerke despota Moreje Tome Paleologa (savladar 1428 — 1449, 1449 — 1460) brata vizantijskih careva Jovana VIII 1425-1448. i Konstantina XI (despot 1428 — 1449, 1449 — 1453). Ona se posle Stefanovog pogubljenja u Jajcu sklonila u Dubrovnik, potom u današnju Italiju, da bi na kraju otišla kod svoje tetke Mare na njen dvor u Ježevu kraj Soluna u kome je i umrla posle 1498. godine.​

​

​

​

Grb Lazarevića​

​

​

​

​

 

[Boki]

​

POSLE OSLOBOĐENJA​

​

Đorđe Petrović - Karađorđe, vožd 1804-1813; + 1817.​

Miloš Obrenović, knez 1815-1839 i 1858-1860.​

Milan Obrenović, knez 1839.​

Mihailo Obrenović, knez 1839-1842 i 1860-1868.​

Aleksandar Karađorđević, knez 1842-1858.​

Milan Obrenović, knez pa kralj 1868-1889; + 1901.​

Aleksandar Obrenović, kralj 1889-1903.​

Petar Karađorđević, kralj 1903-1921.​

​

​

​

 

[Boki]

​

​

Đorđe Petrović​

​

Đorđe Petrović Karađorđe (14. novembar 1762, Viševac — 26. jul 1817, Radovanje) je bio vođa Prvog srpskog ustanka i rodonačelnik dinastije Karađorđevića. Rođen je najverovatnije 14. novembra 1762.​

godine u Viševcu u Osmanskom carstvu (danas Srbija) na Đurđic, od oca Petra i majke Marice. Tvrdi se najverovatnije, jer se za godinu rođenja pominju period od 1749. do 1770. godine.​

Imao je dva sina, Aleksu i Aleksandra.​

​

Njegovi preci potiču iz Vasojevića. Po Radošu Ljušiću u jednoj od poznatijih seoba srpskog naroda, pod patrijarhom Šakabentom 1737-39, doselili su se Karađorđevi preci, najverovatnije, sa hercegovačko-crnogorskih brda u Šumadiju. Ova seoba, kao što je i dotad bivalo, usledila je kao posledica austrijsko-turskog rata 1737-1739, u kojem su učestvovali Srbi. Prezime mu je po ocu Petru.​

​

Karađorđe potiče iz siromašne porodice. Majka mu je bila Marica Živković iz Masloševa u Šumadiji. Njegov otac je zbog siromaštva (bio je toliko siromašan da nije mogao da plaća porez pa bi ostali stanovnici sela u kojem je živeo morali da preuzmu ovu obavezu umesto njega) često menjao spahije i mesto boravka, budući da Turci raju nisu preterano vezivali za baštinu. Kako je Đorđe stasavao i služio kod imućnijih Srba i Turaka, tako se i njihova materijalna situacija popravljala.​

​

Đorđe Petrović se 1785/86. godine ženi Jelenom Jovanović. Prema nekim izvorima, Jelenini roditelji su bili imućniji i nisu dali svoju kćer, ali ju je Đorđe oteo i učinio svojom ženom. Posle ženidbe nije dugo ostao u Srbiji, jer je navodno ubio Turčina. Izbegao je u Srem sa svojom porodicom.​

​

U tom zbegu se desio događaj koji je mnogo osporavan i izazvao velike polemike među istoričarima - oceubistvo. Najverovatnija priča je da je njegov otac, koji je godinama služio kod Turaka, u jednom trenutku odlučio da nagovori sve da se vrate i nastave da žive kao do sada, služeći Turke. Svi u zbegu su to razumeli kao pretnju da će se vratiti u ropstvo ili u smrt. Kada je uvideo da majčino preklinjanje oca da odustane od povratka ne pomaže i da ima podršku svih, digao je ruku na oca, a potom je njegovog oca Petra dotukao momak iz pratnje. Ubistvo je, po Vuku Karadžiću, učinjeno u ljutnji i iz ljubavi, i njime su spašeni svi iz zbega, a njegov otac sramote i ropstva. 1796. godine, po povratku u Srbiju, Karađorđe se ispovedio i zamolio za oproštaj, koji je od sveštenstva dobio.​

​

Karađorđe je ubio ne samo svog oca već i još jednog člana svoje porodice, svog brata Marinka, tako što ga je obesio iznad kućnog praga, zbog optužbi stanovnika Topole za nasilničko ponašanje.​

​

Pred kraj austrijsko-turskog rata, 1787. godine, kod nas poznatijeg kao Kočina krajina, Karađorđe počinje da ratuje na strani Austrije protiv Turaka. Kao podoficir ratovao je ne oklevajući da se ogleda sa neprijateljem i ubija ugledne turske junake. Sredinom 1791. zaključuje se mir, Karađorđe dobija unapređenje i medalju za hrabrost i odmeće se u hajduke, gde predvodi veliku hajdučku družinu. Do opadanja hajdučije dolazi 1793/94. godine i Đorđe se povlači i živi mirno sa porodicom u Topoli.​

​

Kraj 18. i početak 19. veka donosi povećanje zuluma koji su Turci činili nad srpskim narodom. Ogromni nameti, samovolja i terorisanje naroda od strane Turaka i janjičara, gušenje svakog otpora dovode do udruživanja srpskih velikaša i dogovora oko pobune.​

​

Povod za Prvi srpski ustanak bio je krvavi događaj, poznat kao seča knezova. O tome je pevao Filip Višnjić u čuvenoj pesmi Početak bune protiv dahija. Posecanjem viđenijih srpskih glava, Turci su hteli da zaplaše srpski narod i onemoguće ustanak za koji su znali da se sprema.​

​

Na narodnom zboru u Orašcu Karađorđe je izabran za vođu ustanka i tako je stao na čelo izmučenog srpskog naroda u borbi protiv Turaka. Ne može se tačno reći kada je održan zbor u Orašcu, ali se uzima najčešće pominjani datum, a to je Sretenje Gospodnje, 15. februar 1804. godine (2. februar po starom kalendaru). Karađorđe je lično obilazio narod i dogovarao sa ostalim vođama tok borbe i pripreme za ustanak. Kao strog i dosledan, uživao je autoritet u narodu i među drugim vođama. Ostalo je zapisano da su ga se plašili zbog preke naravi i zbog spremnosti da bez kompromisa dođe do cilja. Iza njega su ostale mnoge pobede često nad brojnijom i opremljenijom turskom vojskom: Ivankovac, Mišar, Novi Pazar, Varvarin...​

​

Nakon mira u Bukureštu dolazi do nesloge među ljudstvom što se odrazilo i na delovanje i akcije naroda. Karađorđe uviđa da je dalja borba uzaludna i odlučuje da 1813. godine pobegne u Austriju, ali se 1810. pridružio grčkom pokretu u želji da nastavi borbu za proterivanje Turaka. Sledeće godine je došao tajno u Srbiju kako bi se sa Milošem Obrenovićem dogovorio o zajedničkoj akciji, ali je po Miloševoj naredbi ubijen u noći između 25. i 26. jula 1817. godine u selu Radovanju kod Velike Plane. Organizator ubistva je bio Vujica Vulićević, Karađorđev kum.​

​

Na pitanje ko je najveći vojskovođa francuski imperator Napoleon je odgovorio: „Lako je meni biti veliki s našom iskusnom vojskom i ogromnim sredstvima, ali daleko na jugu, na Balkanu, postoji jedan vojskovođa, iznikao iz prostog seljačkog naroda, koji je okupivši oko sebe svoje čobane, uspeo bez oružja i samo trešnjevim topovima, da potrese temelje svemoćnog osmanlijskog carstva i da tako oslobodi svoj porobljeni narod. To je CRNI ĐORĐE i njemu pripada slava najvećeg vojskovođe!”.​

​

Dan Karađorđevog rođenja nije zabeležen niti je kasnije, od njegovih savremenika, zapisan. Čudno je da se ni godina ne zna, odnosno u određivanju njegovog godišta se luta čitavih osamnaest godina, od 1752. do 1770. godine. Takođe je čudno da se ne pominje nijedan verski datum, što je bilo uobičajeno, vezan uz rođenje. Pogotovo što je on bio u pesmama opevani junak i vođa naroda, u njegovoj blizini su bili skoro svi pismeni Srbi tog vremena a ni svetske enciklopedije se ne slažu oko pretpostavljenog datuma.​

​

Tako se 1766. godina, odnosno 3. septembar 1752. godine pojavljuju u zapadnoevropskim enciklopedijama, u sovjetskoj 1752. godina, u američkoj 1752/1762. a u domaćim izvorima kao najverovatnija se pominje 1768. godina. Prema Janićiju Đuriću, Karađorđevom ličnom sekretaru, Karađorđe je rođen 1752. godine.​

​

Međutim, uz ime Karađorđa se pre vezuju priče o nebeskim pojavama kada je rođen. Tako se pominje svetlost na nebu i duga preko neba usred noći. Jedini pisani trag za vremena Karađorđevog života u kome se pominje dan rođenja je pismo ruskog poslanika u Beogradu Rodofinikina kada obaveštava svog pretpostavljenog da ga je "... Crni Đorđe pozvao u selo udaljeno sto vrsta na Đurđic da proslavimo dan njegovog rođenja i imendan". Naime, često je detetu davano ime po prazniku na koje je rođeno. Đurđic je po gregorijanskom kalendaru 3. novembra, odnosno tada po julijanskom 14. novembar.​

​

Upoređivanjem datuma prolazaka pojedinih kometa preko neba Srbije tih godina, postoji nekoliko kandidata. Međutim, Halejeva kometa jeste bila najsjajnija 13. marta 1759. godine, ali to nije blizu Đurđica već pre Đurđevdana. Jedna kometa je bila čak i sjajnija od Halejeve, ali se pojavila 11. juna 1758. godine što takođe ne odgovara Đurđicu. U svakom slučaju i u 1758. i u 1759. godini se na nebu pojavila kometa koja je mogla privući pažnju svedoka rođenja Đorđa.​

​

​

​

​

​

​

Miloš Obrenović​

​

Knez Miloš Obrenović (18. mart 1780 — 26. septembar 1860) je bio knez Srbije od 1815. do 1839. i od 1858. do 1860. Učestvovao je u Prvom srpskom ustanku i predvodio srpske ustanike u Drugom srpskom ustanku. Osnivač je dinastije Obrenovića. Za vreme njegove vladavine, Srbija je postala autonomna kneževina u okviru Osmanskog carstva. Knez Miloš je vladao autokratski, stalno odbijajući da ograniči i deli vlast, zbog čega je protiv njegove vlasti bilo podizano nekoliko buna. Tokom svoje vladavine, knez Miloš je bio najbogatiji čovek u Srbiji i jedan od najbogatijih na Balkanu.​

​

Miloš Obrenović je bio sin Višnje Gojković i njenog drugog supruga Teodora Mihailovića, siromašnog seljaka iz Crnogorskog sreza Užičke nahije. Rođen je u selu Gornja Dobrinja kod Požege. Miloš je bio najstariji od trojice sinova koje je ovaj par imao. Imao je rođenu braću Jevrema i Jovana. Njegova majka je bila udata za Obrena Martinovića iz Brusnice, pa je Miloš imao i polusestru Stanu i dvojicu polubraće, Jakova i Milana. U svojoj mladosti, Miloš je bio sluga u porodici Aksentija Ječmenice, bogatog trgovca stokom sa Zlatibora. Godine 1805. oženio se Ljubicom Vukomanović.​

​

Miloševo prezime je bilo Teodorović. Prezime Obrenović preuzeo je po svom polubratu Milanu, istaknutom vojvodi, koji je imao veliki ugled u narodu. Međutim, nije jasno kada je Miloš počeo da koristi prezime Obrenović. Uobičajeno mišljenje je da je to uradio posle Milanove smrti 1810. godine, mada novija otkrića pokazuju da je još 1808. počeo da se potpisuje kao Miloš Obrenović. Uz njega je Miloš prošao kroz gotovo sve veće bitke u Prvom srpskom ustanku. Zbog pokazane hrabrosti, Karađorđe mu je poverio Užičku nahiju na upravu i odbranu.​

​

Posle propasti ustanka, Miloš je bio jedini od istaknutijih vojvoda koji je ostao u Srbiji. Dobio je amnestiju od Turaka i postao oborknez Rudničke, a zatim Požeške i Kragujevačke nahije.​

​

Godine 1815, 23. aprila Miloš je stao na čelo Drugog srpskog ustanka, koji je podigao u Takovu. Učestvovao je u najvažnijim bitkama i lično vodio pregovore sa Turcima. Tako je 25. oktobra 1815. godine sklopio usmeni dogovor sa Ali-pašom o mešovitoj srpsko-turskoj upravi u Smederevskom sandžaku. Dogovor je uređen posebnim fermanom, kojim je Srbija i zvanično dobila nekoliko značajnih povlastica.​

​

Miloš nije birao načina da učvrsti svoj položaj i da izbori što veću autonomiju za Srbiju. Turke je potkupljivao, a potencijalne konkurente za vlast (Petra Molera, Melentija Nikšića, Simu Markovića i Pavla Cukića) je uklanjao. Kada je jula meseca 1817. godine u Srbiju tajno došao Karađorđe radi dogovora o organizovanju zajedničkog ustanka Grka, Srba i Bugara, Miloš je iz „državnih razloga“ naredio da se Karađorđe ubije.​

​

Upornom diplomatijom i uz mnogo političkog takta, Miloš je 1830. zadobio poseban sultanov akt o delimičnoj unutrašnjoj samoupravi i slobodnoj školi, takozvani Hatišerif. Posebnim beratom Milošu je bilo priznato nasledno kneževsko dostojanstvo.​

​

Iako je sam bio nepismen, knez je dobro osećao potrebe novog vremena. Zahvaljujući njemu, srpski mladići su počeli da se školuju u Rusiji, Ugarskoj, Austriji i Nemačkoj, dok su, po kneževom pozivu, u Srbiju stali da dolaze lekari, profesori, inženjeri. Privreda cele zemlje se unapređuje, tako što se novi stanovnici šalju u opustele oblasti i za to dobijaju značajne poreske olakšice.​

​

Međutim, Milošev despotski način vladanja učinio je da se starešinski sloj ujedini i postane ozbiljna pretnja njegovoj samovlasti. Njegovi politički protivnici uspeli su da 1835. godine nametnu prvi Ustav srpske moderne države, poznatiji kao "Sretenjski ustav". Taj ustav je brzo suspendovan jer nije odgovarao velikim silama Rusiji, Austriji i Turskoj. Na mesto njega, godine 1838. je donet jedan hatišerif, nazvan "Turski ustav". Ovim ustavom kneževa vlast je ograničena Sovjetom (stari izgovor za „Savet“), sastavljenim od izvesnog broja savetnika, koje knez nije mogao da otpusti.​

​

Ne mireći se sa takvom podelom vlasti, Miloš je 1. juna 1839. godine bio prinuđen da abdicira i napusti zemlju. Nasledio ga je teško oboleli stariji sin Milan, koji je umro posle mesec dana, pa je presto pripao Miloševom mlađem sinu Mihailu.​

​

Mihailo je nastavio da vlada po uzoru na svog oca, pa je i on ubrzo prognan iz zemlje. Ustavobranitelji su 1842. godine doveli Karađorđevog sina Aleksandra, koji je vladao do 1858. godine. Nakon devetnaest godina izgnanstva, odlukom Svetoandrejske skupštine 1858. godine, Miloš se vratio u Srbiju i započeo svoju drugu, kratkotrajnu vladavinu, koja je trajala do 1860.​

​

Pod svodovima Saborne crkve Svetog Arhanđela Mihaila u Beogradu počivaju mnogi velikani srpskog naroda. Hram je svojevrstan mauzolej dinastije Obrenovića. U desnoj kripti hrama je sahranjen knez Miloš Obrenović i njegovi sinovi Milan i Mihailo.​

​

Kuća Miloša Obrenovića u Gornjoj Crnući, iz koje je Miloš dve godine upravljao Srbijom i u kojoj je doneta odluka o podizanju Drugog srpskog ustanka, je proglašena za spomenik kulture od izuzetnog značaja.​

​

Njegovo ime nosi Ulica Kneza Miloša u Beogradu, duž koje se nalaze brojne državne institucije i ambasade, te ulice u brojnim drugim srpskim gradovima. Ulica je nosila ime Ulica Miloša Velikog sve dok joj komunisti nisu promenili naziv u njeno današnje ime, verovatno jer je nazivom parirala Josipu Brozu Titu. Zanimljivo je da joj pre toga ni Karađorđevići nisu promenili ime. Kompozicija „Takovski ustanak“ koja ga predstavlja postavljena je 2004. ispred zgrade Vlade Srbije. Knjaz Miloš A. D. je jedan od vodećih srpskih proizvođača mineralne vode.​

​

​

​

​

​

Mihailo Obrenović​

​

Mihailo Obrenović, 4/16. septembar 1823 — 29. maj/10. jun 1868. je bio knez Srbije od 1839. do 1842. i od 1860. do 1868. godine. Njegova prva vladavina se završila zbacivanjem 1842, a druga vladavina se završila ubistvom.​

​

Mihailo Obrenović je bio najmlađe dete kneza Miloša i kneginje Ljubice. Rodio se 4. septembra 1823. u Kragujevcu. Detinjstvo je proveo u Kragujevcu, pa zatim Požarevcu i Beogradu. Osim Mihaila, Miloš i Ljubica su imali još Milana, Todora, Mariju, Gabrijelu, Savku (Jelisavetu) i Petriju. Petrija je bila udata za barona Teodora pl. Hadži-Bajića od Varadije. Druga kći Savka bila je udata za barona Jovana pl. Nikolića od Rudne u Temišvaru.​

​

Mihailo je završio školovanje u Požarevcu, da bi se zatim sa svojom majkom preselio u Beč. Njegov stariji brat Milan I Obrenović je dobio presto po pravu nasledstva 1. juna 1839. Međutim, bio je slabog zdravstvenog stanja i često je poboljevao. Vladao je svega mesec dana i umro 8. jula 1839. u Beogradu. Nakon njegove smrti u Beogradu su se skupili narodne starešine i odlučile da se na presto dovede drugi Milošev sin Mihailo Obrenović.​

​

U to vreme Mihailo Obrenović se nalazio u Bukureštu, na jednom posedu svoga oca. Narodne starešine su poslale kneginju Ljubicu i Antu Protića u Rumuniju, da dovedu kneza Mihaila.​

​

Knez je pre dolaska u Srbiju, otišao sa svojom majkom kod turskog sultana Abdul Medžida, koji ga je dočekao sa velikim počastima. Sultan mu je tada podario zvanje mušira i odlikovao ga ordenom Iftihara. Praćen svojom svitom, knez Mihailo odlazi u Srbiju 2. marta 1840. godine.​

​

Na kneževski presto stupio je prvi put 26. juna 1839. (po julijanskom kalendaru) i vladao je do 25. avgusta 1842. godine. Pošto je bio maloletan, određeno mu je Namesništvo u sastavu: Jevrem Obrenović, Toma Vučić Perišić i Avram Petronijević. Porta je potvrdila njegov izbor kao izabranog vladara, a ne kao naslednog. Veoma mlad i neiskusan, Mihailo se nije najbolje snalazio u složenim prilikama unutrašnjeg i spoljašnjeg položaja Srbije. Svrgnut je 1842. u buni koju je predvodio jedan od najistaknutijih ustavobraniteljskih prvaka, Toma Vučić-Perišić. Ustavobranitelji su na skupštini izabrali novog kneza Aleksandra Karađorđevića.​

​

Nakon bune Tome-Vučića Perišića, knez Mihailo se povukao iz zemlje zajedno sa još hiljadu svojih pristalica preko Save i Dunava. O njegovoj sudbini odlučili su Austrija i Turska. Knez Mihailo je upućen zajedno sa svojom majkom i onima koji su krenuli za njim u Banat, na imanje svoje sestre Savke Nikolić, dok je kneginja Ljubica poslata u Novi Sad, gde su pošli njeni deveri Jevrem i Jovan.​

​

Tu je i umrla 14. maja 1843. Knez Mihailo je sve organizovao oko sahrane svoje majke u fruškogorskom manastiru Krušedolu. Knez Mihailo je brižljivo čekao kada će se ponovo vratiti u Srbiju. Uputio je pismo Vučiću i Knićaninu 2. jula 1853. u kojim ih obaveštava da neće nasilno opet krenuti na Srbiju jer ne želi da gazi preko srpskih leševa.​

​

Nakon Banata, knez Mihailo je otišao u Beč sa svojim ocem, i svim onim koji su ga poznavali. Tu je raspolagao velikim očevim imanjem. Putovao je po Evropi, ne kao besposlen čovek, već u potrazi za svojom životnom saputnicom. U to vreme je napisao tekst pesme Što se bore misli moje. Mihailo se 1853. godine oženio u Beču groficom Julijom Hunjadi (1831—1919), iz porodice Hunjadi de Ketelji, koja nema dokumentovano i priznato srodstvo sa Janošem Hunjadijem - Sibinjanin Jankom, čiji je sin Matija Korvin bio mađarski kralj. U Beču je naučio savršeno da govori francuski i nemački jezik.​

​

Dinastija Obrenovića se ponovo vratila na vlast u Srbiji posle Svetoandrejske skupštine krajem 1858. godine. To je bila druga vladavina kneza Miloša. Knez Mihailo je došao po drugi put na presto posle smrti svoga oca, kneza Miloša, 14. septembra 1860. godine.​

​

Na početku njegove druge vladavine učinjene su značajne promene u politici Srbije. Ukinut je „Turski ustav“, došla su sasvim druga zakonska naređenja, koja je donela Narodna Skupština, a knez sankcionisao. Knez Mihailo je doneo i naredbe za uređenje narodne vojske i zakone o porezima.​

​

Apsolutizam kneza Mihaila se osim u politici, ispoljavao i u njegovom odnosu prema prosvetnim i pravosudnim ustanovama kao i prema omladinskom pokretu koji je u to vreme poprimio značajne razmere. Tako je 1864. naredio da se ukine Društvo srpske slovesnosti.​

​

Knez Mihailo je razvio svoj veliki rad na polju unutrašnje i spoljašnje politike, s devizom: „Zakon je najviša volja u Srbiji“. Dana 3. juna 1862. godine, na Čukur česmi je pala i srpska krv, a Turci su počeli da bombarduju Beograd. Knez Mihailo je tada bio na putovanju u Loznicu i pripremao je rat sa Turskom za oslobođenje srpskih gradova. U Beogradu je 23. jula 1862. na ministarskoj sednici pozvao sve Srbe da se odupru Turskim pretenzijama. Tada je na scenu došla mudra Mihailova spoljna politika. Prvo je na engleski dvor poslao Filipa Hristića da se kod Engleza protestuje zbog turskih pretenzija, i da se diplomatskim putem izbori nezavisnost Srbije.​

​

Već 23. septembra 1862. knez Mihailo je javio narodu da je uspeo dobiti da se Turci isele iz Srbije, osim gradova Beograda, Šapca, Smedereva i Kladova, u kojima će ostati samo turske vojsne posade, a da se gradovi Užice i Soko poruše.​

​

Na praznik Duhovi, 23. maja 1865, knez Mihailo je svim borcima iz Miloševog ustanka, koji su doživeli proslavu pedesetogodišnjice obnovljene slobode, podario spomenicu koja je bila salivena od prvoga topa kneza Miloša i nazivala se Takovski krst. Centralna proslava 50 godina ustanka bila je na Topčideru.​

​

Sa bugarskim emigrantima u Bukureštu 14. januara 1867. zaključio je Bukureštanski ugovor o zajedničkoj državi Srba i Bugara.​

​

Posle Miloševe smrti, njegov sin Mihailo je rado posećivao rodni grad. U neposrednoj blizini Šarenog konaka sagradio je za ono doba veliku i masivnu zgradu koja se po njemu nazva Mihailov konak.​

​

U jesen 1866. godine knez Mihailo je zahtevao pismeno da Porta povuče svoje posade koje drži u srpskim gradovima. Veliki turski vezir Ali paša je javio 19. februara 1867. da sultan ustupa Srbiji sve gradove u kojima se nalazi turska posada, ali da se u istim gradovima pored srpske razvije i turska zastava.​

​

Knez Mihailo dobija pismo od sultana da dođe i primi ferman, kojim se prepuštaju Srbiji pomenuti gradovi. Knez odlazi brodom u Carigrad 18. marta 1867. Prvo je svratio kod rumunskog kneza u Bukureštu, a zatim produžio za Carigrad. Po dolasku u Carigrad ga je dočekao Ćamil bej, pozdravio ga dobrodošlicom i odveo do sultana. Dana 30. marta 1867. knez Mihailo je imao oproštajnu audijenciju kod sultana Abdul Aziza. Pri rastanku sultan je predao knezu Mihailu svojeručno ferman, kojim mu poverava gradove u Srbiji.​

​

Knez Mihailo se vraća 4. aprila iste godine u Beograd gde ga pozdravlja oduševljeni narod. Sa njim je došao i Ali Riza paša, zapovednik beogradskog grada, koji ga je pratio u Carigrad. Uveče su Beograđani u čast kneza Mihaila priredili bakljadu kakvu Beograd nije dotad video.​

​

Dana 6. aprila 1867. na Kalemegdanu je pročitan sultanski ferman od 29. marta, i Ali Riza paša, poslednji beogradski muhafis, predao je knezu Mihailu ključeve Beograda, a zatim se na beogradskim tvrđavama istakla srpska i turska zastava. Zatim je knez na konju svečano ušao u grad, a za njim i jedna streljačka četa koja je smenila turske straže. Iste večeri knez Mihailo je u zgradi Beogradske opštine organizovao veliki bal. Za potrebe ovog bala Anka Konstantinović je naručila u Beču kamelije i njima je zakitila sve dame na balu. Posle preuzimanja Beograda, narednih dana su preuzeti i ostali gradovi. Tako je 10. aprila pešadijski kapetan Lazar Cukić primio Šabac, 12. aprila pešadijski major Ljubomir Uzun-Mirković je primio Smederevo, i 14. aprila je artiljerijski kapetan Milutin Jovanović preuzeo Kladovo.​

​

U spoljnoj politici, knez Mihailo je zaključio ugovore sa Grčkom, Crnom Gorom i Rumunijom za zajedničku akciju na Balkanu. Knez Mihailo je prvi shvatio zadatak Srbije, označivši je Jugoslovenskim Pijemontom. Protiv Mihailovog apsolutizma najviše se borila srpska omladina kroz organizaciju Ujedinjene omladine srpske, koja je organizovana u Novom Sadu. Isto ovo udruženje je pokrenulo časopis „Velika Srbadija“.​

​

Knez Mihailo je vladao osam godina kao prosvećeni apsolutista, unapredivši Srbiju, uz promenu samo tri vlade, koje su predvodili Filip Hristić, Nikola Hristić i Ilija Garašanin (šest godina, 1861 — 1867).​

​

Godine 1868. inicirao je osnivanje Narodnog pozorišta u Beogradu.​

​

Okumio se sa porodicom crnogorskog kneza Nikole I Petrovića tako što je bio kum na krštenju njegovog prvog deteta, kneginje Zorke 1864. godine, zastupao ga je državni savetnik Đorđe Đoša Milovanović.​

Ubistvo kneza Mihaila Obrenovića u Košutnjaku​

​

Dok je knez Mihailo Obrenović zavodio apsolutizam u zemlji, protiv njega je sklopljena zavera sa ciljem da se on ubije. Glavni organizatori i izvršioci zavere su bili braća Radovanovići, koji su se svetili zbog robije svoga brata Ljubomira Radovanovića. Kosta Radovanović, glavni izvršilac ubistva je bio imućan i ugledan trgovac. Njegov brat Pavle Radovanović je bio s njim za vreme atentata, a treći od braće je bio Đorđe Radovanović. Neposredni pomagači u ubistvu su bili Lazar Marić, bivši predsednik beogradskog okružnog suda i Stanoje Rogić, bivši trgovac.​

​

U nedelju, 29. maja 1868. oko 5 časova popodne knez Mihailo je krenuo kočijama da se preveze do Košutnjaka. Sa njim je išao njegov ađutant Svetozar Garašanin, sin Ilije Garašanina, a u kočijama su do kneza sedele Tomanija Obrenović, njegova strina, Anka Konstantinović, njegova sestra od strica i Katarina, Ankina ćerka sa kojom je knez želeo da se oženi.​

​

U parku na Košutnjaku pojavili su se Pavle i Kosta Radovanović u svečanim crnim odelima, cilindrima na glavama i uperenim pištoljima u pravcu kneževe kočije. Prvi je pred kočijom izleteo Kosta. Njega je knez Mihailo Obrenović prepoznao zbog spora oko njegovog brata Ljubomira. Poslednje reči kneza koje je sam priznao Kosta na suđenju su bile: „Dakle, istina je.“. Knez ih je govorio na francuskom jeziku jer su dame do njega znale francuski.​

​

Katarina je pokušala da se nasloni na kneza i da ne da Radovanoviću da puca. Na suđenju je Kosta izjavio da nije želo ubiti nikog drugog već samo kneza. Lakej koji je vozio kočiju je preklinjao braću da ne čine ludost. Prvi je počeo pucati Kosta, pridružio mu se Pavle. Knez Mihailo je ubijen sa tri hica, a takođe je stradala i Anka Konstantinović koja je svojim telom pokušala da zaštiti kneza za vreme pucnjave, dok je Svetozar Garašanin ranjen pao sa konja i onesvestio se. Katarina je lakše ranjena i dozivala je pomoć na francuskom i pridržavala mrtvog kneza. Braća su počela da beže niz Košutnjak prema Topčideru gde su ih čekali ostali zaverenici.​

​

Tu ih je spazila i jedna vojna patrola i uhapsila ih. Neki su bili i ranjeni prilikom bekstva.​

​

Svi zaverenici su izvedeni na saslušanje istog dana, a glavnu reč je vodio Nikola Hristić. Presuda je bila — smrt. Zaverenici su streljani u ponoć na Karaburmi, a u čitavoj Kneževini je bila velika žalost. Među optuženima su bili i Nenadovići, rodbinski povezani sa Karađorđevićima i Pavlom Radovanovićem.​

​

Zbog poverljivih dokumenata o apsolutističkom režimu kneza Mihaila i presude na smrt Ljube Radovanovića, vlada je sakrila dokumenta sa salušanja i uzroke atentata. Javnosti je samo rečeno da su strani plaćenici ubili kneza Mihaila i da su kažnjeni smrću. Nacionalna žalost je trajala tri dana. Njegov grob se nalazi u Sabornoj crkvi u Beogradu.​

​

Srpski narod podigao je u sredini prestonice spomenik knezu Mihailu na kome su s dve strane zabeležena imena gradova: Beograd, Smederevo, Kladovo, Šabac, Užice i Soko, gradova koje je knez Mihailo dobio za Srbiju. Na začelju spomenika je uklesan srpski grb, a sa začelja je napisano:​

​

"Knezu Mihailu M. Obrenoviću III. Blagodarna Srbija".​

​

Knez Mihailo nije imao zakonitih potomaka i na prestolu ga je nasledio Milan Obrenović, unuk Miloševog brata Jevrema. Pošto je Milan imao samo 14 godina onda je imenovano namesništvo u sastavu: Milivoje Blaznavac, Jovan Ristić i Jovan Gavrilović. Knez Mihailo je imao vanbračnog sina Velimira 1848-1898. koji nije imao pravo nasleđa prestola.​

​

​

​

​

​

​

Milan Obrenović​

​

Kralj Milan Obrenović (Marašešti, blizu Jašija, Rumunija, 22. avgusta 1854 — Beč, Austrougarska, 29. januar 1901) je bio knez 1872-1882 i prvi novovekovni kralj Srbije 1882-1889.​

​

Rođen je na veleposedu svoga oca Miloša, sina Jevrema Obrenovića rođenog brata kneza Miloša Obrenovića. Otac Milana Obrenovića je kao strani najamnik služio u rumunskoj vojsci i poginuo je u borbi sa Turcima kod Bukurešta 20. novembra 1861. Milanova majka Elena Marija Katardži bila je ćerka rumunskog grofa Konstantina Katardžija. Po rođenju Milana, njegovi roditelji su se razišli. Milan je bio jedini njihov sin, i imao je jednu sestru, Tomaniju. Posle pogibije oca, o njemu se starala majka koja je vodila raskošni život aristokratkinje. Milanovom vaspitanju nije poklanjala naročito pažnju. Brigu o mladom Milanu je preuzeo njegov rođak, knez Mihailo Obrenović, knez Srbije. Milan Obrenović dolazi sa šest godina u Kragujevac kod kneza Mihaila koji vodi računa o njemu. Knez mu je obezbedio izvrsnu guvernantu koja ga je vaspitavala i podučavala.​

​

Po sazrevanju, knez Mihailo šalje Milana na školovanje u Pariski Licej. Vaspitanje koje je Milan dobio u Srbiji bilo je dosta oskudno. Bio je okružen neprijatnim i neraspoloženim ljudima u Kragujevcu, koji su pokušavali na sve moguće načine da ga unazade. Kao jedan od glavnih vaspitača mladog Milana Obrenovića bio je poznati dubrovački pesnik Medo Pucić.​

​

Posle ubistva kneza Mihaila Obrenovića u Košutnjaku, na predlog ministra Milivoja Blaznavca za novog naslednika je proglašen Milan Obrenović, tada četrnaestogodišnjak. U vreme izbora, pošto je bio maloletan, umesto njega je vladalo namesništvo (Blaznavac, Ristić i Gavrilović), sve do 1872. godine.​

​

Prva mera namesništva bilo je donošenja Ustava 29. juna 1869. kojim je predviđeno da srpski presto, ako bi izumrla zakonita muška linija Obrenovića, mogli naslediti potomci kneza Miloša po ženskoj liniji. Ovaj Ustav je našao dosta otpora u redovima opozicije.​

​

Po sticanju punoletstva, knez Milan Obrenović je 1872. godine preuzeo vlast od namesništva. Na početku svoje vladavine oslanjao se uglavnom na vojsku, pa je radio na njenom jačanju. U spoljnoj politici oslanjao se sve više na Rusiju. U njegovo vreme počinju da se događaju sudbonosni događaji.​

​

Kada je u Nevesinju izbio ustanak- „Nevesinjska puška“, 1875. godine, knez Milan je odbio da uzme učešća u njemu i osuđivao taj ustanak. U tom ustanku se pod pseudonomom Petar Mrkonjić borio i budući kralj Srbije Petar Karađorđević. Pod pritiskom javnog mnjenja objavio je Turskoj rat 1876. godine, ali bez dovoljno diplomatske pripreme završen je porazom Srbije 1877. godine. Iste godine je ponovo stupio u rat na insistiranje Rusije 2. decembra 1877. godine. Vojska Kneza Milana se kretala prema Nišu, Pirotu i Vranju. Posle potpisivanja San Stefanskog ugovora došlo je do preokreta u politici kneza Milana. Rusi su forsirali Bugare u stvaranju San Stefanske Bugarske, na uštrb srpskih teritorija, pa se knez sve više okreće prema Austro Ugarskoj.​

​

Odlukom Berlinskog kongresa 1878. godine Kneževina Srbija je dobila nezavisnost. Posle odluka Berlinskog kongresa gde je Srbija dobila Vranjski, Niški, Pirotski i Toplički okrug, a za uzvrat se saglasila da Austrougarska može da okupira Bosnu i Hercegovinu, knez Milan šalje prvu delegaciju da povede pregovore sa Austrougarskim dvorom. Na čelu delegacije se nalazi Jovan Ristić, vođa liberala obavezao se da u ime Srbije sa Austrougarskom zaključi trgovački ugovor i da izgradi železničku prugu.​

​

Železnička konvencija je potpisana 28. marta 1880. godine. Knez Milan je bio duboko uvređen držanjem Rusije prema Srbiji. Odlazi 1881. godine u zvaničnu posetu Petrogradu, kod ruskog cara Aleksandra III Romanova. U Petrogradu je primljen dosta hladno, gotovo sa odbacivanjem. Rusija je potvrdila svoju politiku sa Berlinskog kongresa. Po povratku iz Petrograda, knez Milan je posetio Beč i utanačio pregovore o političkom ugovoru sa Austrougarskom.​

​

Taj dokument je bila čuvena Tajna konvencija, koju je u Beogradu potpisao Čedomilj Mijatović 16. juna 1881. Tajna konvencija je podrazumevala uzajamnu i prijateljsku politiku Srbije i Austrougarske, gde se Srbija obavezala da na svom području neće trpeti politička spletkarenja protiv Austrougarske monarhije, a za uzvrat Austrougarska se obavezala za proglašavanje Srbije za kraljevinu kod drugih sila. Posle ovog sporazuma, prva mera je usledila od predsednika ministarskog saveta Mihaila Piroćanca koji je knezu Milanu podneo ostavku svoje vlade, koja nije prihvaćena.​

​

Sledeći čin je bilo proglašenje Srbije za kraljevinu 21. februara (6. marta) 1882. godine. Car Franc Jozef je lično čestitao kralju Milanu Obrenoviću.​

​

Odmah po proglašenju Milana Obrenovića za kralja Srbije, počeo se naglo menjati politički život u zemlji. U to vreme počinju da se stvaraju političke stranke u Srbiji. Stvorene su buržoaske stranke: Narodna radikalna stranka (1881), čiji je vođa bio Nikola Pašić, Liberalna stranka sa svojim vođom Jovanom Ristićem i Naprednjačka stranka kao lična stranka kralja Milana.​

​

Narod je počeo da bude nezadovoljan vladavinom kralja Milana. Bojeći se narodnog nezadovoljstva, a i zbog nabavke novih pušaka, kralj Milan se pozvao na pravo da osnuje stajaću vojsku i naredio da se pokupi oružje naroda i stavi u magacine. Radikali su poveli žestoku borbu protiv režima kralja Milana. Seljaci Timočke krajine pružili su otpor u sakupljanju oružja i po nagovoru radikalne stranke odbili da predaju oružje. U okolini Zaječara i Knjaževca 1883. izbila je Timočka buna koju su kralj Milan i vojska ugušili. Tada je kralj Milan ukinuo narodnu vojsku i počeo da stvara redovnu vojsku, koja će mu biti verna i odana. Posle gušenja bune, kralj počine da progoni radikale zbog čega je njihov vođa, Nikola Pašić izbegao u Bugarsku i odatle nastavio svoj rad.​

​

Politika kralja Milana prema Bugarskoj se počela sve više zaoštravati zbog njegovog veleposeda Bregovo koje je pripalo Bugarskoj kao i zbog stalne pretnje da izbegle radikalske pristalice predvođene Pašićem povrate svoju nekadašnju moć. Ujedinjenje Bugarske sa Istočnom Rumelijom 1885. godine Milan je doživeo kao pripremu za osvajanje Makedonije, što ga je navelo na rat sa Bugarskom. U kratkotrajnom ratu Srbija je poražena, a glavna bitka se odvila na reci Slivnici od 5. do 7. novembra 1885. Mir je sklopljen u Bukureštu, po načelu povratka na prvobitno stanje.​

​

Neposredno posle završetaka Srpsko-bugarskog rata, pokušan je atentat na kralja Milana na vrlo specifičan način. Naime, zaverenici su uspeli da se uvuku u Dvor i da istesterišu grede od njegovog kupatila. Samo zahvaljujući budnosti stražara koji su videli podvalu, kralj Milan Obrenović se spasao.​

​

Zbog ljubavnih avantura došao je u buran sukob sa svojom suprugom kraljicom Natalijom. Kralj Milan je verovao da mu kraljica radi o glavi zbog njenog rusofilstva, a ona više nije mogla da trpi njegova neverstva. Pošto je Milutin Garašanin držao stranu kraljici, Milan je oborio njegovu vladu i sastavio novu od liberala i radikala pod predsedništvom Jovana Ristića. Posle brojnih peripetija, došlo je do pravno sumnjivog razvoda 1888. godine.​

​

Kao vid prvog popuštanja pred narodom, kralj Milan je još 1. novembra 1887. godine odobrio da zbačeni episkop i mitropolit Mihailo dobija penziju, ali ne i pravo povratka u Srbiju. Iste godine je i produžena važnost Tajne konvencije uz dodatnu odredbu da će Austrougarska štititi interese Obrenovića. To je bila politička priprema za kraljevu abdikaciju i stvaranje pogodnijeg terena da ga nasledi Aleksandar.​

​

Godine 1888. proglašen je Radikalski ustav poznat po svojoj liberalnosti i naprednosti. Pri njegovom donošenju, kao uzor je upotrebljen belgijski ustav iz 1835. godine.​

​

Na proslavi Dana Kraljevine 22. februara 1889, kralj Milan je objavio svoju abdikaciju. Silazeći sa prestola, kralj Milan je, po Ustavu, odredio tri namesnika, koji su imali vladati do punoletstva kralja Aleksandra.​

​

Posle ustupanja prestola svome maloletnom sinu, kralj Milan se još neko vreme zadržao u Srbiji. Nakon povratka kraljice Natalije u Beograd, da se nađe mladom Aleksandru, Milan je uspeo da isposluje njeno progonstvo, što je izazvalo nerede 1. juna 1891. godine u Beogradu u kojima su pale i dve žrtve. Kralj Milan je postao nepopularan. Od ruskog dvora je izgleda dobio novčanu pomoć od od dva miliona dinara pod uslovom da se zauvek povuče iz Srbije.​

​

Vlada je na osnovu Milanovog pristanka da ispuni ovaj zahtev, 14. marta 1892. donela zakon po kome se kralju Milanu zabranjuje boravak u Srbiji i ponovo dobijanje srpskog državljanstva bez privole Narodne Skupštine. Samo u slučaju bolesti kralja Aleksandra, Milan je imao pravo da dođe i da ostane u Srbiji za vreme trajanja bolesti. U međuvremenu, kralj Aleksandar je izvršio državni udar i proglasio se punoletnim.​

​

Posle prvog odlaska i povratka u Srbiju, kralj Milan je u proleće 1895. po drugi put napustio Srbiju, a u zemlju se vratila opet proterana kraljica Natalija Obrenović.​

​

Posle novog dogovora sa sinom, Milan se ponovo vraća u Srbiju 7. oktobra 1897. Aleksandar mu je dao položaj vrhovnog komandanta aktivne vojske, a Milan ju je počeo osposobljavati i osavremenjavati.​

​

Na Milana Obrenovića je pokušan još jedan atentat, na Ivanjdan 1899. kada je jedan radikal pokušao da ga ubije. Milan Obrenović je odmah počeo novi obračun sa radikalima.​

​

Do novih problema sa kraljem Aleksandrom dolazi posle njegove odluke da se oženi Dragom Mašin. Kralj Milan ga je prekorio u pismu i nije mu dao blagoslov. Nakon toga, Milan je zauvek otputovao iz Srbije krajem 1900. godine. Jedno vreme je boravio u Karlsbadu, pa zatim u Temišvaru, da bi poslednje trenutke proveo u Beču.​

​

Tu se smrtno razboleo od upale pluća. Lekarski konzilijum koji ga je pregledao je rekao da mu nema spasa. Car Franja Josif, u znak dobrih odnosa je obezbedio jednu svoju kuću u kojoj je bolesni Milan boravio i poslao mađarskog grofa Ergenija Zičija da do zadnjeg časa bude s njim.​

​

Često su Milana spopadali takvi bolovi, da je u očajanju tražio revolver da prekrati sebi muke. Dok je bio u agoniji, uspeo je da se poveri Zičiju da se nikako ne sahranjuje u Srbiju. Često bi po prestanku bolova, grlio Zičija, govoreći:​

​

„Prijatelju, zar nije strašno da tako mlad umrem?“​

​

U bunilu je često dozivao vukove, a jednom je i tražio da ga vode u pozorište da gleda komad Rakovskog. Milan Obrenović je umro u Beču, od upale pluća, u 47. godini života. Sahranjen je u Krušedolu, pored knjeginje Ljubice.​

​

​

​

Grb Obrenovića​

​

​

 

[Boki]

​

​

​

Knez Aleksandar Karađorđević​

​

​

Knez Aleksandar Karađorđević (Topola, 11. oktobar 1806 — Temišvar, 3. maj 1885) je bio vladajući knez Srbije od 1842. do 1858. godine.​

​

Najmlađi sin Karađorđa i Jelene, Aleksandar, rođen je u Topoli 11. oktobra 1806. (po novom kalendaru). Školovao se u Hotinu u Besarabiji (Rusija), pod pokroviteljstvom ruskog cara. Oženio se 1830. godine Persidom, ćerkom vojvode Jevrema Nenadovića i Jovanke Milovanović. Imali su devetoro dece: ćerke Poleksiju, Kleopatru, Jelenu i Jelisavetu, i sinove Aleksija, Svetozara, Andreja (sva trojica umrli kao deca), Petra i Arsena.​

​

Krajem 1839. posle sultanskog fermana o potvrdi kneževskog dostojanstva Kneza Mihaila Obrenovića, porodica Karađorđević vratila se u Srbiju. Aleksandar je stupio u službu pri Glavnom štabu srpske vojske, a potom je unapređen u čin poručnika i postavljen za ađutanta kneza Mihaila.​

​

Posle političkih sukoba izazvanih nepoštovanjem takozvanog „Turskog ustava“ iz 1838. i abdikacije Miloša, a zatim i Mihaila Obrenovića, na narodnoj skupštini održanoj na Vračaru, 14. septembra 1842, Aleksandar Karađorđević izabran je za kneza Srbije. Nakon priznavanja kneževske titule od strane Rusije i Turske, Knez Aleksandar se okrenuo reformama i uvođenju novih ustanova, kako bi se ubrzao razvoj srpske države. Donet je kodeks građanskog prava, uvedena stajaća vojska, osnovana topolivnica u Kragujevcu (1853. g), unapređene su postojeće i osnovane nove škole, Narodna biblioteka i Narodni muzej.​

​

U Mađarskoj revoluciji 1848. u Vojvodini, učestvuju i čete dobrovoljaca iz Srbije pod komandom Stevana Knićanina, koje je kao pomoć Srbima u njihovoj borbi za autonomiju poslao Knez Aleksandar Karađorđević. Kao nastavak nacionalno-političkog pokreta iz 1848, razvila se panslavistička ideja o Jugoslovenskoj Kraljevini, koja je uz „Načertanije“ Ilije Garašanina, četiri godine ranije napisan srpski politički program, uticala da osnov srpske spoljne politike postane svest o misiji oslobađanja svih južnoslovenskih naroda od austrijske i turske vlasti.​

Knez Aleksandar Karadjordjevic.jpg​

​

U unutrašnjoj politici, Knez Aleksandar dolazi u sukob sa članovima Sovjeta, što kulminira sazivanjem Svetoandrejske narodne skupštine u decembru 1858, koja je iznudila njegovu abdikaciju.​

​

Posle silaska sa kneževskog trona, Knez Aleksandar se povukao na svoje imanje u blizini Temišvara (Rumunija). Njegov miran život poremetila je optužba da je za zaverenike u atentatu na Kneza Mihaila obezbedio novac i oružje. Osuda za delo koje nije učinio duboko ga je povredila. Dinastičke borbe su se još više rasplamsale, i Knez Aleksandar tek tada uzima aktivno učešće u njima. U svojim izjavama gnušao se pomisli na nedelo koje su mu pripisivali protivnici, boreći se svom snagom da na srpski presto ponovo dođe jedan Karađorđević.​

​

Knez Aleksandar Karađorđević umro je u Temišvaru, 3. maja 1885. godine (po novom kalendaru). Sahranjen je u Beču, a njegovi posmrtni ostaci preneti su 1912. u zadužbinu Kralja Petra I na Oplencu.​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

Aleksandar Obrenović​

​

Kralj Aleksandar Obrenović (Beograd, 2/14. avgust 1876 — Beograd, 29. maj/11. jun 1903) je bio srpski kralj, poslednji iz dinastije Obrenović, koji je, zajedno sa svojom suprugom kraljicom Dragom Obrenović, ubijen u Majskom prevratu 1903. Kralj Aleksandar je bio sin kralja Milana i kraljice Natalije Obrenović.​

​

Aleksandar Obrenović je rođen 14. avgusta 1876. godine u jednom porodilištu koje je lično finansirao kralj Milan. Brigu o mladom Aleksandru je isključivo vodio kralj Milan. Po uzrastanju mladog kraljevića, kralj Milan je naredio da se pošalje na školovanje u Pariz o njegovom trošku. Zajedno sa mladim kraljevićem tada su se u Parizu nalazili njemu u pomoć i dva istaknuta prijatelja kuće Obrenovića - Jovan Ristić i Kosta Protić, koji će kasnije, za vreme Aleksandrovog maloletstva, biti namesnici. Na Liceju je stekao solidno obrazovanje, naučio je francuski i ruski jezik.​

​

Aleksandar se vratio u Beograd 1887. godine, sa nepunih 11. godina i stalno se nalazio na Dvoru, gde je o njegovom vaspitanju brinulo više guvernanti. Tu je naučio da svira klavir, da piše poeziju, da peca, da ide u lov. Uglavnom se nalazio pod nadzorom svoga oca, kralja Milana Obrenovića.​

​

Na godišnjicu proglašenja Kraljevine Srbije 22. februara (6. marta) 1889. u Sabornoj Crkvi, kralj Milan se pojavio zajedno sa svojim trinaestogodišnjim sinom Aleksandrom u svečanoj vojnoj uniformi i objavio je proglas da se povlači sa trona i ustupa ga svome sinu, ali da se do njegovog punoletstva državom stara namesništvo. Prema Ustavu, kralj Milan je odredio sinu Aleksandru namesništvo, koje su sačinjavali Jovan Ristić, general Kosta Protić i general Jovan Belimarković.​

​

Radikali su pomilovani od optužbi i kazni zbog Timočke bune i vratili se u politički život. Prvo je Sava Grujić preuzima predsedništvo vlade, a zatim Nikola Pašić 1891. godine. Posle Milanove austrofilske politike, dolazi do novih veza Srbije i Rusije. U leto 1891. godine Aleksandar Obrenović i Nikola Pašić odlaze u Petrograd u posetu ruskom caru Aleksandru Romanovu. Mladi kraljević je srdačno dočekan u Petrogradu. Car Aleksandar mu je tom prilikom rekao da Rusija neće dozvoliti aneksiju Bosne i Hercegovine od strane Austrougarske i da će tu odluku preneti u Beč. Kraljeviću Aleksandru i Nikoli Pašiću bilo obećano i to da će Rusija pomagati srpsku aktivnost u Makedoniji.​

​

Na predlog mladog Aleksandra, Vlada i namesništvo Srbije su omogućili povratak mitropolita Mihaila u Beograd. Na 500-tu godišnjicu Kosovskog boja, 1889. godine, trinaestogodišnji Kralj Aleksandar je u crkvi manastira Žiče miropomazan od strane mitropolita Mihaila, političkog protivnika njegovog oca Kralja Milana, u prisustvu kraljevskih namesnika, ministara srpske Vlade i ruskog poslanika Persijanija. Čin miropomazanja bio je izuzetno svečan. Prethodno je mladi kralj prisustvovao bdeniju u Lazarevoj crkvi u Kruševcu, položio temeljac za spomenik Kosovskim junacima i na putu za Žiču svratio u manastir Ljubostinju, gde je priređen naročiti pomen na grobu Carice Milice. Posebnim zakonom je osnovano Društvo za podizanje Hrama Svetog Save na Vračaru, koje je dobilo oslobađanje od svih poreskih dažbina (1899).​

​

Aleksandrova majka, kraljica Natalija, koja je bila u razvodu i oštrom sukobu sa kraljem Milanom, proterana je, na njegov zahtev, iz Beograda 7. maja 1891. godine. Otputovala je u banjski centar Bijaric, sa budućom kraljicom Dragom Obrenović.​

​

Posle smrti namesnika Protića 4. juna 1892. godine, nastaje sukob između šefa radikala Nikole Pašića, koji pretenduje na namesničko mesti, i prvog namesnika Ristića, koji ne prihvata Pašića. Rasplet nastaje padom radikalske vlade i ustanovljavanjem liberalske, pod Jovanom Avakumovićem 9. avgusta 1892. godine.​

​

Posle skupštinskih izbora iz februara 1893, koji su dali podjednak broj poslanika radikalima i liberalima, nastala je teška politička kriza, a Aleksandar je rešio da uzme stvari u svoje ruke. 1. aprila 1893. godine pozvao je sve ugledne ministre i čitavo namesništvo na svečanu večeru u Dvoru. Za vreme večere, stalno su se oko mladog kralja nalazila 10-12 oficira kao posluga. Nakon večere, kralj je pozvao goste u svečani salon i saopštio im je da se radi poboljšanja stanja u zemlji od danas preuzima kraljevska ovlašćenja, razrešuje dosadašnju vladu i namesništvo i da Srbija ide novim političkim kursem. Tako je kralj Aleksandar izvršio dvorsku revoluciju, odnosno državni udar.​

​

Oko kralja su se tada nalazila nekolicina visokih oficira, među kojima i konjički pukovnik Lazar Petrović, koji će docnije postati njegov lični ađutant, a kralj će ga unaprediti u čin generala. Protesti ministra su ostali bez rezultata, dok je kralj ponavljao da je tako bolje za sve. Novu vladu je sastavio kraljev bivši vaspitač, dr Lazar Dokić, sa nekoliko uglednih radikala.​

​

Na početku svoje vladavine, politika kralja Aleksandra bila je da on propisuje program rada vlade po pitanjima vojnog, privrednog i finansijskog života države. Nije podnosio stranačka neprincipijelna nadmetanja, a da bi suzbio radikale, sam je 9. januara 1894. godine pozvao oca, kralja Milana, da se vrati u Beograd i dodelio mu vrhovnu komandu nad vojskom. Radikalna vlada je odmah podnela ostavku i prešla u opoziciju. Po povratku u zemlju kralj Milan je odmah počeo da utiče na državne poslove.​

​

Kralj Aleksandar je pokušao da vodi politiku sa neutralnim vladama, ali mu to nije polazilo za rukom. Zato je 9. maja 1894. godine izvršio drugi državni udar i ukinuo ustav od 1888. i vratio stari iz 1869. godine.​

​

Zbog sve težeg položaja srpskog stanovništva u granicama Turske imperije, kralj Aleksandar je rešio da načini posetu Carigradu u leto 1894, ne bi li izmolio neke političke povlastice srpskog življa u Turskoj. Negujući dobre odnose sa Grčkom, kralj Aleksandar je u proleće, po povratku iz Carigrada, posetio i grčki dvor. Na tom, putu, posle nekoliko vekova, posetio je Svetu goru i Hilandar, kome je pretila opasnost da ga Bugari preotmu. Tom prilikom hilandarsko bratstvo je poklonio je kralju Miroslavljevo jevanđelje, originalnu Nemanjinu povelju manstiru i još nekoliko rukopisa. Ovom kraljevom posetom i njegovim novčanim prilozima, Hilandar je ostao srpski manastir.​

​

Po povratku sa Atosa, kralj Aleksandar se zavadio sa svojim ocem, posle čega je ovaj otišao po drugi put iz Srbije. Nedelju dana kasnije u Srbiju se vraća prognana kraljica Natalija. Potom je 25. juna 1895. godine Stojan Novaković sastavio novu naprednjačku vladu.​

​

Posle ovoga, na insistiranje kraljice Natalije, kralj odlazi na letovanje u Bijaric početkom maja 1895. godine. Kraljica Natalija je po njemu dala ime Sašino jednoj palati u Bijaricu. U ovom gradiću na granici Francuske i Španije, kralj je upoznao buduću suprugu Dragu, koja je bila lična dvorska dama njegove majke. U to vreme se u Srbiji to prihvatilo kao prolazna avantura mladog kralja, ali je ljubav započeta u Bijaricu počela da buja sve više i više.​

Večernje novosti 15. juna 1896. su pisale o sastanku kneza Nikole i kralja Aleksandra u Beogradu​

​

Kralj se ponovo vraća u Srbiju početkom septembra 1895. Na insistiranje svoga oca, kralja Milana, kralj Aleksandar je otišao u Beč, gde je u znak dobre pažnje srpskog i austrijskog dvora, odlikovao lentom Belog orla bečkog ministra za finansije i ministra za Bosnu i Hercegovinu, Benjamina Kalaja, što je rđavo prihvaćeno u Srbiji zbog težnje Austrougarske da anektira Bosnu i Hercegovinu.​

​

U Beču i Pešti ponovo dolazi do nezadovoljstva prema Srbiji. Prvi put u srpskoj istoriji, zahvaljujući zalaganju kralja Aleksandra, došlo je na Vidovdan 1896. u Beogradu do sastanka vladara Srbije i Crne Gore, kralja Aleksandra i knjaza Nikole Petrovića. Kralj je priredio veličanstveni doček knezu Nikoli na železničkoj stanici, komandovao je svojim vojnim ešalonom i prvi se rukovao sa crnogorskim knezom. Tom prilikom knjaz Nikola Petrović je održao dugačak govor gde je pozdravljao srpsko-crnogorsku saradnju. Knjaz Nikola je bio ushićen kada je istoga dana bio u Sabornoj crkvi na parastosu kosovskih žrtava. Posle održanog obreda i patriotskog govora mitropolita Mihaila, u crkvi, ušao je obučen u zlatno crnogorsko odelo i sa sabljom Nemanjića o pojasu, kleknuo, poljubio zemlju i briznuo u plač.​

​

I kralj Aleksandar se odužio crnogorskom knezu, pa je tako naredne 1897. godine, na Đurđevdan, krsno ime Petrovića, kralj Aleksandar posetio Cetinje, iako je kralj Milan iz Beča upotrebio sva moguća sredstva da mu osujeti ovaj put, plašeći ga još da će „poginuti, čim stupi na crnogorsko zemljište“.​

​

Posle izbijanja Kritskog ustanka u Grčkoj, dolazi do novih zaoštravanja odnosa Srbije i Bugarske. Kralj Aleksandar odlazi u zvaničnu posetu knezu Ferdinandu Koburškom u Sofiju 19. februara 1897. gde je potpisao srpsko-bugarsku „Ugodbu“. Po tom ugovoru predviđala se načelna saradnja u svim pitanjima koja su se ticala Srba i Bugara u Turskoj.​

​

Posle ovoga, kralj se ponovo miri sa ocem i poziva ga da dođe u Srbiju. Po dolasku kralja Milana u Srbiju 7. oktobra 1897. obrazovana je nova vlada pod predsednikom dr Vladanom Đorđevićem, po zanimanju hirurga. Kralj Milan je postao vrhovni komandant aktivne vojske Kraljevine Srbije.​

​

Nova vlada i kralj Milan pokušali su da nađu dostojnu princezu sa nekog zapadnog dvora za kraljevu suprugu. Međutim, tada se nije znalo da se kralj sastaje sa svojom budućom ženim Dragom Mašin u Beogradu naočigled čitave javnosti.​

​

Posle sve većeg angažovanja kralja Milana u srpskoj politici, a naročito posle njegove antiradikalske politike, na njega je pokušan atentat na Ivandan 1899. godine, koji je pokušao da izvrši jedan nezaposleni radnik. Tada se kralj Milan počeo obračunavati sa radikalima na sve načine. Ovakva njegova politika se prvenstveno nije svidela Aleksandru iz dva razloga: trebao je staviti zemlju pred svršeni čin objavljivanjem svoje veridbe sa Dragom Mašin i da se liši antiradikalske kampanje koju je vodio kralj Milan. Zato je rešio da ukloni i predsednika vlade i kralja Milana iz zemlje.​

​

Pod izgovorom da treba da pregovara sa zapadnim dvorom oko njegove ženidbe sa princezom Aleksandrom Šamburg Lipe, šalje svog oca u Karlsbad, a predsednika vlade dr Vladana Đorđevića u Marijensbad da potpiše neke ugovore sa Austrougarskom. Čim je otklonio ove protivnike, mogao je na miru da objavi veridbu sa Dragom Mašin.​

​

Radnici i studenti priredili su 23. marta 1903. masovne demonstracije koje su se pretvorile u sukob s policijom i vojskom. Tom prilikom poginulo je šest osoba. Na Kalemegdanu je demonstrantima vatreno govorio Dimitrije Tucović. Znajući da ne može dobiti nove izbore, kralj Aleksandar se okomio na Senat, u kome se nalazilo ostatak radikala, koje je kralj okrivio za nerede.​

​

Kralj je 25. marta 1903. godine izvršio dva državna udara u razmaku od samo jednog sata. Prvim udarom je ukinut Ustav iz 1901, raspušteni su Senat i Narodna Skupština. Iza toga su izvršena nova postavljenja kraljevih ljudi u Senatu, Državnom savetu i sudovima. Zatim je kralj novim državnim udarom vratio u život stari Ustav iz 1901. godine. Nakon ovoga, vlada je sprovela izbore 18. maja 1903. koje je dobila. Ujedno, ovo je bila poslednja pobeda kralja Aleksandra na političkom polju.​

​

U noći 29. maja (11. juna) 1903. godine, grupa zaverenika, pod rukovodstvom kapetana Dragutina Dimitrijevića Apisa, izvršila je prevrat . Kralj Aleksandar Obrenović i kraljica Draga su ubijeni u spavaćoj sobi, tela su im bačena preko prozora. Ove krvave i dramatične noći još su ubijeni: predsednik vlade Dimitrije Cincar-Marković, vojni ministar Milovan Pavlović, oba kraljičina brata Nikodije i Nikola Lunjevica, koji su svojim neodgovornim i kavgadžijskim ponašanjem, možda najviše revoltirali mlade oficire. Kapije Dvora otvorio je oficir Petar Živković, potonji general pod vladom Aleksandra Karađorđevića.​

​

Ubistvom poslednjeg kralja iz loze Obrenovića, ugasila se loza ove dinastije koja je, sa prekidom između 1842. i 1858. godine vladala Srbijom od 1815. godine.​

​

Kralj Aleksandar i kraljica Draga počivaju u kripti hrama sv. Marka u Beogradu. Na srpski presto nakon smrti kralja Aleksandra dolazi kralj Petar I Karađorđević.​

​

​

​

​

​

​

Kralj Aleksandar Karađorđević​

​

Aleksandar I Karađorđević (Cetinje, 4/16. decembar 1888 — Marselj, 9. oktobar 1934), takođe nazivan viteški kralj Aleksandar Ujedinitelj, bio je prvi kralj Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, a kasnije i Kraljevine Jugoslavije (1929—1934). Bio je drugi sin kralja Petra I i kneginje Zorke.​

​

Posle ubistva u Narodnoj skupštini, zaveo je tzv. šestojanuarsku diktaturu 1929, a 1931. godine je doneo Oktroisani ustav. Grupa zaverenika ga je ubila u Marselju, 1934. godine.​

​

Aleksandar je rođen na Cetinju 16. decembra 1888. Njegov deda po majci bio je crnogorski kralj Nikola I Petrović, a baba kraljica Milena. Kum na krštenju bio mu je, preko izaslanika, ruski car Nikolaj II Aleksandrovič. Detinjstvo je proveo u Crnoj Gori, a osnovnu školu završio u Ženevi. Dalje školovanje nastavio je u vojnoj školi u Sankt Peterburgu, a potom u Beogradu, po dolasku kralja Petra I na srpski presto 1903. godine.​

​

Sudbinski preokret u životu mladog princa Aleksandra nastupio je 1909, kada se njegov stariji brat, princ Đorđe odrekao prava nasledstva prestola. Kao prestolonaslednik, princ Aleksandar je pristupio reorganizaciji vojske, pripremajući je za konačan obračun sa Turskom.​

​

U Prvom balkanskom ratu (1912), prestolonaslednik Aleksandar je kao zapovednik Prve armije vodio pobedonosne bitke na Kumanovu i Bitolju, a potom 1913. u Drugom balkanskom ratu bitku na Bregalnici. U Prvom svetskom ratu bio je vrhovni zapovednik srpske vojske u bitkama na Ceru i Kolubari 1914, kad je srpska vojska potpuno razbila vojsku Austrougarske Monarhije. Ponovo napadnuta 1915. od Nemačke i Bugarske, Srbija je podlegla u neravnopravnoj borbi. Sa mnogim gubicima srpska vojska se, zajedno sa starim kraljem Petrom I i prestolonaslednikom Aleksandrom povukla preko Albanije na ostrvo Krf, gde je reorganizovana. Kada se kralj Petar I zbog bolesti povukao od vladarskih poslova (24. juna 1914. po novom kalendaru), prestolonaslednik Aleksandar je postao regent. Posle oporavka i popune srpska vojska je iste godine odnela veliku pobedu na Solunskom frontu, na Kajmakčalanu. Završne operacije proboja Solunskog fronta u jesen 1918, srpska vojska je izvršila pod vrhovnom komandom regenta Aleksandra, sa odličnim komandnim kadrom u koji spadaju vojvode Živojin Mišić, Stepa Stepanović i Petar Bojović.​

​

Posle vojničkih došli su i državnički uspesi. Narodno veće u Zagrebu je 24. novembra 1918. godine proglasilo ujedinjenje. Odluci o ujedinjenju prethodio je ultimatum dalmatinske vlade od 16. novembra 1918., po kojem je iz Splita imalo da se proglasi neposredno ujedinjenje sa Srbijom ako se u roku od pet dana to ne učini iz Zagreba. Delagacija Narodnog veća, od trideset članova, stigla je u Beograd ujutro 28. novembra 1918. Za utvrđivanje načina kako da se proglasi ujedinjenje, obrazovan je odbor od šestorice. U njega su ušli Ante Pavelić, Svetozar Pribićević i Josip Smodlaka kao predstavnici narodnog veća, i Stojan Protić, Ljubomir Jovanović i Momčilo Ninčić, kao predstavnici Vlade Kraljevine Srbije. U odboru šestorice odlučeno je da se ujedinjenje izvrši tako što bi delegacija Narodnog veća uputila adresu regentu Aleksandru Karađorđeviću, koja bi sadržala zaključak i naputke „uputstva“ od 24. novembra. Dvočanski akt ujedinjenja izvršen je u 8 sati uveče, 1. decembra 1918. godine, u salonu kuće Krsmanovića na Terazijama u kojoj je regent Aleksandar privremeno stanovao nakon oslobođenja prestonice. Članovi delegacije Narodnog veća, stojeći u polukrugu, čekali su dolazak regenta. Regent Aleksandra se zatim pojavio u pratnji Protića, Jovanovića, Ninčića i vojvode Živojina Mišića. Potom je istupio Ante Pavelić i pročitao adresu. Regent Aleksandar je u odgovoru na Adresu izrazio zadovoljstvo odlukom zagrebačkog Narodnog veća od 24. novembra i proglasio ujedinjenje. Regent Aleksandar je odbio da za prvog predsednika Vlade postavi Nikolu Pašića, već je na to mesto ukazom postavio Stojana Protića. Na listi ministra prve Vlade Kraljevine SHS bilo je 9 Srba, 5 Hrvata, 3 Slovenca i 1 musliman. Vlada pod Protićevim predsedništvom nosila je jugoslovensko obeležje. Krajem decembra Vlada je notifikovala stvaranje nove Kraljevine, a do sredine 1919. godine usledila su međunarodna priznanja. Posle smrti kralja Petra I (16. avgusta 1921), Regent Aleksandar je postao Kralj Srba, Hrvata i Slovenaca. 1922. godine oženio se princezom Marijom od Rumunije. U tom braku rođena su tri sina — Petar, Tomislav i Andrej.​

​

Posle Prvog svetskog rata, agrarnu reformu, kojom bi se ukinuli feudalni i polufeudalni odnosi u poljoprivredi i pravednije raspodelila zemlja, najavio je regent Aleksandar u proklamaciji od 6. januara 1919. godine: „Ja želim da se odmah pristupi pravednom rešenju agrarnog pitanja i da se ukinu kmetstva i veliki zemljišni posedi. U oba slučaja zemlja će se podeliti među siromašne zemljoradnike, sa pravičnom naknadom dosadašnjim vlasnicima njenim“. Sa regentovom proklamacijom Vlada Kraljevine SHS je 27. februara 1919. godine objavila prethodne odredbe za pripremu agrarne reforme kojima su raskinuti kmetovske — čivčijski odnosi u Bosni, Hercegovini, Staroj Srbiji i Makedoniji, a u Dalmaciji kolonatski odnosi. Pored ukidanja feudalnog poseda, propisana je eksproporijacija velikih poseda od preko 57,5 hektara. Predviđeno je da se ti posedi podele državljanima Kraljevine SHS koji se bave obrađivanjem zemlje, a zemlje uopšte nemaju, ili je nemaju u dovoljnoj meri. Agrarnom reformom se želelo ujednačiti poljoprivredni sklop novoujedinjenih pokrajna sa pretkumanovskom Srbijom, koje jedina nije imala feudalne posede na svojoj teritoriji. Agrarnu reformu pratila je kolonizacija, tj naseljavanje dobrovoljaca i siromašnih građana i zanatlija koji nisu imali svoje zemlje. Kolonizacijom srpskog stanovništva ojačavao se granični pojas u Banatu, Bačkoj, Staroj Srbiji i Makedoniji. Kolonisti su dobijali 5 hektara obradive zemlje, koja je pripadala starešini porodice. Kolonisti su bili oslobođeni plaćanja poreza na tri godine, kao i plaćana građe iz državnih šuma i plaćanja provoza državnom železnicom. Domorodac je imao ista prava kao i kolonista tj. naseljenik, s tim što im je odbijano ono što već imaju.​

​

Na planu unutrašnje politike, u Kraljevini SHS došlo je do ozbiljne državne krize izazvane zaoštrenim partijskim i međunacionalnim odnosima. Neprestana polemika između vladinih radikala i poslanika opozicije predvođenih HSS-om je dovela do toga da godine 1928. radikalski poslanik Puniša Račić ubije Pavla Radića i Đuru Basaričeka i teško ranio Stjepana Radića, koji je kasnije podlegao povredama. Novi vođa HSS je postao Vladko Maček.​

​

Kralj Aleksandar je, koristeći nerede izazvane atentatom kao povod, zaveo diktaturu 6. januara 1929. godine (poznata kao šestojanuarska diktatura) i ukinuo ustav. Deo poslanika Hrvatske stranke prava (Ante Pavelić) odlazi u inostranstvo i stvara ustašku organizaciju. U Makedoniji jačaju probugarski elementi. Kralj je 3. oktobra preimenovao državu u Kraljevina Jugoslavija. Umesto nasleđenih istorijskih pokrajina, reorganizuje državnu upravu stvarajući devet banovina i grad Beograd. Pošto je Kralj procenio da su se političke prilike u zemlji smirile, proglasio je 1931. novi Ustav (tzv. Oktroisani ustav). Uveren da će se državna kriza trajno rešiti tek stvaranjem jugoslovenske nacije, kralj Aleksandar I je pokušao da taj cilj ostvari sprovođenjem politike tzv. „integralnog jugoslovenstva“, koja se pokazala kao neuspešna.​

​

U spoljnoj politici, intenzivno je radio na sklapanju međudržavnih odbrambenih saveza usmerenih protiv sila koje su težile reviziji Versajskog sistema mirovnih ugovora. Njegovom zaslugom stvorena je 1921. Mala Antanta (Kraljevina SHS, Rumunija i Čehoslovačka). Savez sa Francuskom sklopljen je 1927, a 1934. obrazovan je Balkanski savez između Jugoslavije, Rumunije, Turske i Grčke.​

​

Prilikom posete Francuskoj, u koju je otputovao da bi učvrstio odbrambeni savez protiv nacističke Nemačke, kralj Aleksandar I ubijen je u Marseju, 9. oktobra 1934. godine od strane hrvatskih ustaša i makedonske VMRO, a pod zaštitom Italije, Nemačke i Mađarske. Zajedno sa njim tada je ubijen i francuski ministar spoljnih poslova Luj Bartu. Atentator je bio pripadnik VMRO-a Vlado Černozemski. Njegova smrt duboko je potresla čitavu Jugoslaviju, a njegovo telo ispraćeno je od stotina hiljada ljudi čitavim putem do Oplenca, gde je sahranjen je u Zadužbini kralja Petra I. Narodna skupština i Senat Kraljevine Jugoslavije dali su mu naziv Viteški kralj Aleksandar I Ujedinitelj.​

​

​

​

​

​

Petar Karađorđević​

​

Kralj Petar I Karađorđević (takođe poznat i kao kralj Petar Oslobodilac i Stari kralj) rođen je kao peto dete kneza Aleksandra i kneginje Perside (iz čuvene porodice Nenadovići) iz Brankovine na Petrovdan, 29. juna/11. jula 1844. godine.​

​

Osnovnu školu i gimnaziju završio je u Beogradu, a dalje školovanje je nastavio u Švajcarskoj u zavodu Venel-Olivije u Ženevi. Po završenom školovanju septembra 1861, Knežević Petar se upisuje u pariski Koledž Sen-Barb, a 1862. u čuvenu vojnu Akademiju Sen-Sir koju završava 1864. godine. U Parizu se bavio fotografijom i slikarstvom, i usavršavao svoje vojničko i političko obrazovanje. Ono mu je otvorilo vidike ideja političkog liberalizma, parlamentarizma, demokratije i njenih institucijama. Početkom 1868, knežević Petar je u Beču štampao svoj prevod knjige engleskog političara i filozofa Džona Stjuarta Mila O slobodiVikzivorniktekst, sa svojim predgovorom, koji će kasnije postati njegov politički program.​

​

Posle ubistva kneza Mihaila u maju 1868, politički krugovi bliski dinastiji Obrenović priključili su novom srpskom Ustavu i odredbu kojom se porodici Karađorđević zabranjuje povratak u otadžbinu i oduzima sva imovina.​

​

Petar se, 1870, pridružio Legiji stranaca francuske vojske i sa njom učestvovao u brojnim borbama zbog čega je odlikovan spomenicom rata od 1870. Godine 1875. radio je na organizovanju i aktivno učestvovao u bosansko-hercegovačkom ustanku pod pseudonimom Petar Mrkonjić. Nakon neuspele Topolske bune 1877, vodio je živu političku aktivnost.​

​

U leto 1883. godine na Cetinju se oženio kneginjom Ljubicom-Zorkom, najstarijom kćerkom crnogorskog knjaza Nikole. U tom braku rođeno je petoro dece: kćerke Jelena i Milena (umrla kao dete), i sinovi Đorđe (odrekao se prava nasledstva prestola 1909.), Aleksandar i Andrija (umro kao dete). Posle kraćeg boravka u Parizu, porodica Karađorđević preselila se na Cetinje, gde je ostala sledećih deset godina. Zbog lošeg materijalnog položaja, knežević Petar prodao je kuću u Parizu 1894, i nastanio se sa porodicom u Ženevi. Njegovi kontakti sa ljudima iz Srbije nikada nisu prestajali, pre svega sa Nikolom Pašićem, prvakom Radikalne stranke.​

​

Tokom 1897, knežević Petar odlazi u Rusiju, i biva primljen kod cara Nikole II. Tri godine kasnije pokušao je da se sporazume sa kraljem Aleksandrom Obrenovićem o priznavanju kneževske titule i povraćaju oduzete imovine, ali bez uspeha. Knežević Petar je još više pojačao svoju političku aktivnost za povratak u Srbiju. Godine 1901. nastojao je da stupi u bliže odnose sa Austrougarskom, nudeći joj svoj politički program.​

Kralj​

​

U noći između 28. i 29. maja 1903. oficiri zaverenici ubili su kralja Aleksandra i kraljicu Dragu. Vojska je izvela državni udar, i proglasila kneževića Petra Karađorđevića za kralja Srbije, što je svojim izborom potvrdila Narodna Skupština 2. jun/15. juna. Posle 45 godina Karađorđevo potomstvo ponovo dolazi na čelo srpske države, čime počinje novi period u njenom razvoju. Krunisan je 21. septembra 1904. godine.​

​

Od samog početka svoje vladavine, kralj Petar I suočio se sa ozbiljnim preprekama. Zemlja je bila rastrzana unutašnjom političkom borbom, a Austrougarska, isprva naklonjena novom srpskom kralju, postala je ubrzo otvoreni neprijatelj Srbije, naročito posle krize izazvane aneksijom Bosne i Hercegovine 1908.​

​

Prvi balkanski rat protiv Turske 1912, i Drugi — protiv Bugarske 1913. — okončani su trijumfom srpske vojske pod vrhovnom komandom kralja Petra I, i oslobađanjem Raške oblasti, Kosova, Metohije i Makedonije, i njihovim pripajanjem Srbiji.​

​

Usled stalnih i teških napora u Balkanskim ratovima, zdravstveno stanje kralja Petra I se pogoršalo, i on je 24. juna 1914. preneo kraljevska ovlašćenja na prestolonaslednika Aleksandra. Mesec dana kasnije, Austrougarska je objavila rat Srbiji, čime je započeo Prvi svetski rat. Posle veličanstvenih pobeda na Ceru i Kolubari 1914, nakon ulaska Nemačke i Bugarske u rat 1915, srpska vojska bila je prinuđena na povlačenje i napuštanje zemlje. Albanska golgota ostavila je velikog traga na zdravlje ostarelog kralja. On je ipak doživeo da dočeka konačnu pobedu i oslobođenje Srbije, i stvaranje nove države nastale ujedinjenjem Srba, Hrvata i Slovenaca.​

​

Umro je 16. avgusta 1921. u Beogradu, a sahranjen je u svojoj zadužbini na Oplencu. Zbog svojih zasluga u Balkanskim ratovima i u Prvom svetskom ratu u srpskom narodu ostao je zapamćen kao kralj Petar I Oslobodilac.​

​

​

​

​

​

​

​

Izvor: Vikipedija.​

 

[jasna949]

 

[Boki]

​

​

Pavle Karađorđević​

​

Pavle Karađorđević (Sankt Peterburg, Ruska Imperija, 15/27. april 1893 — Pariz, Francuska, 14. septembar 1976) je bio član dinastije Karađorđević i knez-namesnik Kraljevine Jugoslavije posle ubistva kralja Aleksandra I Karađorđevića 1934. do 27. marta 1941. godine.

Rođen je u Petrogradu, 15/27. aprila 1893. godine kao sin kneza Arsena i kneginje Aurore Pavlovne Demidov di San Donato. Njegovi roditelji su 1895. godine raskinuli bračnu vezu i knez Pavle je od 1896. godine živeo u domaćinstvu svog strica, kneza Petra Karađorđevića u Ženevi. Kneginja Aurora je preminula 1904. godine. Sa osam godina, upisali su ga u školu gospođice Brehbul (Brechbuhl), koju su pohađali njegovi rođaci kneginja Jelena, kneževi Đorđe i Aleksandar. Godine 1903, njegov stric Petar, proglašen je za kralja Srbije.

Zajedno sa svojim ocem knezom Arsenom bio je ruski državljanin i srpska vlada je najpre izdejstvovala njihov otpust, a zatim su 1904. godine primljeni u srpsko državljanstvo i postali članovi Kraljevskog Doma. Knez Pavle se upisao u II beogradsku gimnaziju, u kojoj je maturirao 1912. godine. Naredne, 1913. godine, otišao je u Englesku, gde je upisan na univerzitet u Oksfordu.

Iste godine je ukazom kralja Petra I proizveden u čin konjičkog potporučnika. U jesen 1914. godine uzeo je učešća u ratnim dejstvima. U januaru 1915. godine, razboleo se od hepatitisa. Do odlaska na Krf obavljao je diplomatske misije u Italiji i Engleskoj, a od februara 1916. priključio se glavnom štabu. Na Krfu je radio u Međunarodnom crvenom krstu. Krajem januara 1917. boravio je u Solunu gde je učestvovao u pripremama za prolećnu ofanzivu. Početkom 1918. bio je na lečenju u Londonu. Posle rata stupio je na Oksford, u Koledž Hristova crkva.

Kneginju Olgu, najstariju kćer grčkog princa Nikole, upoznao je u Londonu, u julu 1922. godine. Venčali su se 22. oktobra 1923. na dan krštenja prvorođenog sina kralja Aleksandra I Karađorđevića, prestolonaslednika Petra. Venčani kum im je bio vojvoda od Jorka, budući britanski kralj Džordž VI i njegova supruga Elizabeta, vojvotkinja od Jorka. U avgustu 1924. godine, rodio im se sin Aleksandar.

Od 1925. godine stanuju u Beogradu, u Starom dvoru. Leta provode na Bohinjskom jezeru (Slovenija) i na putovanjima. Knez Pavle ima zamisao da osnuje Muzej moderne umetnosti u Beogradu. Od svoje rane mladosti bio je ispoljio veliki interes za umetnost i najveći deo svog slobodnog vremena posvećuje svojoj kolekciji slika i umetničkih predmeta. Kao student u Oksfordu, beše poverio svojim drugovima, da mu je ambicija da postane upravnik muzeja. „Moja zemlja Srbija, nema ni jednu umetničku galeriju, a već mnogo godina želim da otvorim galeriju u Beogradu“ - pisao je knez Pavle svojim rođacima i prijateljima po Evropi. Počeo je da prikuplja slike za svoj muzej; do proleća 1927. oko pedeset slika mu je obećano ili poklonjeno.

U junu 1928. porodica kneginje Olge i kneza Pavla dobija prinovu - rađa im se drugi sin, Nikola.

Tek sredinom 1933. godine Kralj Aleksandar se seli u novi dvor na Dedinju, a Stari dvor pristaje da pretvori u muzej. Početkom septembra, imenovao je kneza Pavla za šefa svih muzeja u Jugoslaviji.

U Marseju je, 9. oktobra 1934. godine, izvršen atentat na kralja Aleksandra I Karađorđevića. Testamentom Kraljevim, Knez Pavle je bio predviđen za namesnika, zajedno sa Ivanom Perovićem i Radenkom Stankovićem. Na kralja Aleksandra su već bili vršeni atentati, a bio je obavešten i o hrvatskoj zaveri. Zbog toga je od kneza Pavla zahtevao da bude pripreman, ako se njemu šta desi. Naročito je bio izričit, pred svoje posete Sofiji i Parizu. Knez Pavle se, zbog velikog poštovanja i ljubavi prema kralju Aleksandru, prihvatio vrlo odgovornog i osetljivog položaja namesnika. Na tom mestu je ostao sve do puča 27. marta 1941. godine, kada je otišao u izgnanstvo.
Knez Pavle na naslovnoj stranici Tajma, 12. decembar 1938.

U aprilu 1936. godine, kneginja Olga i knez Pavle dobijaju kćerku, Jelisavetu.

U leto 1939. godine, saznavši da su SSSR i Treći rajh pred potpisivanjem pakta o nenapadanju, vlada Dragiše Cvetkovića ubrzala je pregovore sa Hrvatima i ubrzo, 23. avgusta, potpisan je sporazum Cvetković-Maček. Knez Pavle je od samog preuzimanja odgovornosti za Kraljevinu činio sve što je bilo u njegovoj moći da Jugoslavija ne bude uvučena u rat. To je bilo suprotno interesima politike Velike Britanije na Balkanu.

U vreme kada se odlučivalo o sudbini zemlje, knez je imao samo dva izbora: da prihvati predlog Adolfa Hitlera za pristupanje Trojnom paktu, ili da mu se suprotstavi sa oslabljenom armijom. Njegova vlada i Krunski savet odlučili su se za prvu varijantu. To je izazvalo burna negodovanja u zemlji, vojni udar i preuzimanje vlasti od kralja Petra II, maloletnog sina kralja Aleksandra. Slabo naoružana i još gore pripremljena za rat protiv neuporedivo jačeg neprijatelja, Jugoslavija je bila okupirana za samo jedanaest dana.

Prinuđen da ode u egzil, knez Pavle je iz Beograda otišao sa porodicom u Grčku, zatim u Kairo. Posle nekoliko nedelja, pod budnim okom britanske obaveštajne službe, preseljen je u Najrobi (Kenija). Tamo je, što zbog klime, što zbog udaljenosti od sveta kome je pripadao, imao teškoća sa zdravljem. U takvim, naročito teškim uslovima života, porodica će ostati sve do početka juna 1943. godine, kada će biti prebačeni u Južnu Afriku, u Johanezburg. Izdržao je sve teškoće izgnanstva, klevetu i potvrdu svojih najcrnjih slutnji u pogledu sudbine njegove srpske otadžbine. Dolazak komunista na vlast i zabranu povratka. Sudbina mu se osmehnula tek početkom 1947. godine, kada su britanski kralj Džordž i kraljica Elizabeta posetili Johanesburg i tom prilikom primili u audijenciju kneza Pavla i kneginju Olgu. Sa novim pasošem i švajcarskom vizom stiže u Ženevu krajem oktobra 1948. godine. Ubrzo mu je bilo dopušteno da poseti Englesku. Povodom smrti kralja Džordža VI, februara 1952. godine, bio je pozvan u Vindzor i prisustvovao je sahrani odanog prijatelja. Naredne godine je, kao kraljevski srodnik, pozvan je i na krunisanje britanske kraljice.

Na dan 12. aprila 1954. godine, velika nesreća zadesila je porodicu kneza Pavla i kneginje Olge. U automobilskom udesu u blizini Londona Knez Nikola je izgubio život. Knez Pavle nikada nije prežalio smrt sina.

Poživeo je još 22 godine, stanujući u Parizu. Putovao je manje nego ranije. Njegova ljubav za lepe umetnosti, međutim, ne beše presahla. Pred kraj, poklanjao je svojim omiljenim muzejima i galerijama slike, retke umetnine.

Među odlikovanjima kneza Pavla treba izdvojiti sledeća: Orden belog orla III stepena, Orden Karađorđeve zvezde, danski Orden belog slona, Orden Legije časti I reda i Orden podvezice, kojim ga je britanski kralj Džordž VI odlikovao 17. jula 1939. godine. Ovo je odlikovanje viteškog reda osnovanog 1348. godine, i dodeljuje se za izuzetne vrline, u retkim prilikama.

Uživao je u svojim unucima, kojih je u vreme njegove smrti bilo sedmoro.

Knez Pavle Karađorđević je preminuo 14. septembra 1976. godine, u Američkoj bolnici u Neiju, kraj Pariza. Sahranjen je na groblju u Lozani, u Švajcarskoj, odakle je ekshumiran 28. septembra 2012. da bi bio sahranjen na Oplencu. Posmrtni ostaci kneza Pavla, kneginje Olge i njihovog sina kneza Nikole preneti su u Sabornu crkvu u Beogradu 4. oktobra 2012. oko 18 sati, gde su ostali do 5. oktobra u 17. sati kada su krenuli put Oplenca gde su sahranjeni 6. oktobra 2012. uz najviše državne počasti. Događaju na Oplencu su prisustvovali članovi porodice Karađorđević, kao i njihovi srodnici iz drugih kraljevskih kuća, skupu se obratio predsednik Srbije Tomislav Nikolić, zatim kratko kneginja Jelisaveta Karađorđević i potom princ Aleksandar II Karađorđević na srpskom i na engleskom jeziku.​

​

​

 

[jasna949]

 

[Boki]

NEMANJIĆI​

​

​

​

 

[Boki]

​

​

 

[Stemis]

Hvala na trudu Boki.