Najbolji jugoslovenski kompozitori

Boki · 10.02.2013.

KORNELIJE STANKOVIĆ

23.avgust 1831. Budim - 16.april 1865. Budim

prvi srpski školovani kompozitor, melograf, dirigent, pijanista i muzicki pisac

Rođen je u srpskoj građanskoj porodici u Tabanu, srpskoj četvrti Budima. Ostavši rano bez roditelja, jedno vreme je živeo kod starije sestre u Aradu, gde je pohađao osnovnu školu i dva razreda gimnazije. Potom je prešao u Segedin, te kod brata Josifa u Taban, da bi pohađao i završio gimnaziju u Pešti (1849). Zahvaljujući moralnoj i materijalnoj pomoći porodičnih prijatelja, bračnog para Jelene i Pavla Riđičkog od Skribešća, 1850. godine otišao je na studije muzike u Beč. Kod uglednog dvorskog orguljaša, profesora Konzervatorijuma Simona Sehtera, među čijim je učenicima bio i Anton Brukner, izučavao je harmoniju i kontrapunkt i savladao osnove pijanističke tehnike. Raskošan muzički život i poduke bečkog profesora obeležili su najznačajniji deo, ali i završetak Stankovićevog školovanja. Neizlečiva bolest, tuberkuloza, mladom umetniku je onemogućila željeno muzičko usavršavanje u Rusiji.

Preminuo je u trideset četvrtoj godini, uoči Uskrsa, 4/16. aprila 1865. godine. Sahranjen je na srpskom groblju u Tabanu. Kada je ovo groblje iseljeno, njegovi posmrtni ostaci su preneseni na Budimsko groblje, odakle su na inicijativu Muzičkog društva „Stanković“ 1940. godine preneti u Beograd i sahranjeni na Novom groblju, u Aleji velikana.

Godine Stankovićevog umetničkog sazrevanja prožimala su burna politička zbivanja – revolucija 1848, apsolutizam Aleksandra Baha i snažna germanizacija, Krimski rat, slom apsolutističke Bahove vladavine i ukidanje Vojvodstva Srbije. U Srbiji, knez Mihailo Obrenović je uživao doba svoje druge vladavine. Nacionalni pokret Srba bio je već utemeljen borbom za narodni jezik i narodnu književnost, koju je vodio Vuk Stefanović Karadžić. Iako sam nije bio muzički pismen, Vuk je razumeo primedbu Jakoba Grima da zapise narodnih lirskih pesama treba dopuniti postojećim narodnim napevima.

Mladi Kornelije Stanković je u Vukovom radu našao direktne uzore za svoj sakupljački rad na polju narodnog stvaralaštva. Pristupio je sabiranju i obradi srpskih građanskih i narodnih napeva, a od 1854. godine i crkvenih melodija. Podsticaj za ovaj pionirski rad na utemeljenju nacionalnog stila u srpskoj muzici dobijao je od značajnih ličnosti i intelektualaca u Habzburškoj monarhiji i Kneževini Srbiji. Medu njima su bili: patrijarh srpski Josif Rajačić, ruski prota i poslanik u Beču Mihailo Fjodorović Rajevski, srpski knez Mihailo Obrenović, mitropolit Srbije Mihailo i knez crnogorski Danilo.

Svetovna muzika

Stanković je rad na zapisivanju i harmonizovanju građanskih pesama i narodnih napeva započeo ubrzo po dolasku na studije u Beč. Nakon prvih objavljenih harmonizacija, pod nazivom „Srbske narodne pesme“ (1851, 1853, 1854), objavio je još četiri zbirke (1858, 1859, 1862, 1863). Zabeležene građanske pesme, među kojima su i one na stihove popularnih srpskih pesnika (Jovana Jovanovića Zmaja, Ðure Jakšića, Vase Živkovića, Jovana Subotića, Ðorđa Maletića), obrađivao je kao četvoroglasne horske kompozicije, klavirske minijature ili varijacije za klavir (najpoznatije su varijacije „Što se bore misli moje“). Tokom 1861. i 1863. putovao je i beležio narodne napeve u Srbiji (Šabac, Loznica, Valjevo, Čačak, Užice, Kragujevac). Štampane zbirke narodnih pesama Stanković je posvetio crnogorskom knezu Danilu I, Srbkinjama, knezu Mihailu Obrenoviću i ruskom carskom poslaniku u Beču, Viktoru P. Balabinu, a pojedinačne klavirske kompozicije kneginji Juliji Obrenović i svojoj dobrotvorki, Jeleni Riđički.

Crkvena muzika

Uz poduke bečkog profesora Sehtera, Stanković je napisao svoje prve dve „Liturgije“ (1851, 1852). Početni pokušaji mladog muzičara nisu bili u skladu sa tradicijom narodnog crkvenog pojanja, pa nisu sa oduševljenjem prihvaćeni ni od vernika ni od crkvenih velikodostojnika. Stanković je zato, na podsticaj ruskog prote Mihaila Rajevskog i uz podršku patrijarha Josifa Rajačića, započeo beleženje narodnih crkvenih napeva. U Sremskim Karlovcima (1855–1857) savremenim notnim pismom prvi put je zabeležio napeve gotovo celokupnog crkvenog repertoara. Harmonizujući potom većinu zapisanih jednoglasnih napeva za četvoroglasni hor, svom narodu je darovao neprocenjivo vrednu zaostavštinu: tri objavljene knjige pod nazivom „Pravoslavno crkveno pojanje u srbskog naroda“ (Beč 1862, 1863, 1864. i Beograd 1994, fototipsko izdanje), kao i 17 rukopisnih svezaka četvoroglasnih crkvenih pesama i pet zasebnih svezaka sa oko 400 stranica jednoglasnih napeva iz Osmoglasnika, Opšteg i prigodnog pojanja, Prazničnog pojanja iz Mineja, Trioda i Pentikostara.

Doprinos radu pevačkih društava

Prvi srpski crkveni horovi i građanska muzička društva u Austrougarskoj i Srbiji do pojave Kornelija Stankovića su na bogoslužbenom i koncertnom repertoaru imali kompozicije ruskih autora i manje poznatih muzičara (Gotfrida Prejera i Benedikta Randhartingera iz Beča, Frančeska i Ðuzepea Sinika iz Trsta, Vajsa fon Berenfelsa iz Petrinje). Objavljivanjem Stankovićevih dela, horskim pevačima i dirigentima u Beču, Trstu, Zadru, Kotoru, Pančevu i Beogradu postali su dostupni novi harmonizovani napevi srpskog narodnog pojanja. Afirmaciji nacionalnog stila posebno je pogodovao i kratkotrajan (1863–1864) boravak Kornelija Stankovića na mestu dirigenta u Prvom beogradskom pevačkom društvu. Kao naslednik Milana Milovuka, Stanković je izvršio značajan preokret time što je umesto stranih kompozicija uveo srpske narodne pesme, harmonizovane za horski ansambl. Osnovao je i tzv. „priugotovni hor“, sa ciljem da članovima hora pruži dodatno, teoretsko obrazovanje. U težnji ka podizanju muzičkog obrazovanja u Srbiji, 1863. godine sastavio je i plan za osnivanje „Pravitelstvene škole muzike“, prve muzicke škole u Beogradu.

Izvođačka delatnost

Osim što ih je priređivao i objavljivao, Stanković je zapise svetovnih i crkvenih melodija, uz svoje autorske klavirske kompozicije, izvodio i na koncertima. Nastupao je u Beču, Pešti, Budimu, Beogradu, Novom Sadu, Sremskim Karlovcima, Somboru, Pančevu, Sremskoj Mitrovici, Šapcu, Valjevu, Kragujevcu, kao solista pijanista i sa svojim prijateljem, akademskim slikarom i baritonom Stevom Todorovićem. Kao dirigent, nastupao je sa Prvim beogradskim pevačkim društvom, crkvenim horom u Budimu i horom koji je formirao u Beču sa grupom stranih pevača. Među posebno značajnima su dva Stankovićeva koncerta (1855, 1861) održana u čuvenoj sali bečkog Musikvereina.

Napisi o muzici

O značaju negovanja i primene narodnog melosa u stvaralaštvu Stanković je i pisao u predgovorima svojih zbirki, pozivima na prenumeraciju i u privatnim pismima. Njegove misli su prepoznate kao biseri pisane reci o srpskom narodnom muzičkom stvaralaštvu.

Priznanja

Za svoj melografski i stvaralački rad Stanković je od ruskog cara primio Orden kavaljerstva Sv. Stanislava. Pančevačko srpsko crkveno pevačko društvo, zagrebački „Humanitätsverein“, bečki Musikverein, „Preodnica“ i druga omladinska društva imenovala su ga svojim počasnim članom. Bio je veoma poštovan i voljen među saradnicima, poznanicima, prijateljima i učenicima. Stankovićev predani rad na očuvanju i negovanju srpskog narodnog stvaralaštva ostavio je dubok trag u muzičkoj i ukupnoj kulturnoj srpskoj istoriji. Njegovo delo je proslavljano kroz brojne napise, osnivanja pevačkih društava i drugih muzičkih ustanova koje nose njegovo ime. Na inicijativu prof. dr Danice Petrović, 1993. godine u Sremskim Karlovcima počela je sa radom Letnja škola crkvenog pojanja „Korneliju u spomen“.

Povodom 150-godišnjice Stankovićevog rođenja, 1981. godine, u organizaciji Srpske akademije nauka i umetnosti i Muzikološkog instituta SANU održan je naučni skup „Kornelije Stanković i njegovo doba“. Dvadeset pet godina kasnije (2006), održan je međunarodni naučni skup „Kompozitor i njegovo okruženje“, povodom 175-godišnjice rođenja Kornelija Stankovića i 150-godišnjice rođenja Stevana Stojanovića Mokranjca. Organizatori su bili Muzikološki institut SANU, Matica srpska i Akademija umetnosti u Novom Sadu. Zbornik radova sa prvog skupa (objavljen 1985.) predstavlja do danas najiscrpnije izdanje posvećeno Stankovićevom životu i delu.

JOSIF MARINKOVIĆ

15.septembar 1851. Vranjevo - 13.maj 1931. Beograd

srpski kompozitor i horovođa, stvaralac prvenstveno lirskog senzibiliteta,

jedan od najvećih kompozitora Srbije s kraja XIX i pocetka XX veka.

Poput mladeg savremenika Mokranjca, uglavnom je bio posvećen vokalnim žanrovima – solo pesmi i horovima. Marinković je romantičar, izraziti melodičar. Veliku pažnju posvećivao je korektnoj deklamaciji teksta, što je za njegovo vreme bio novi kvalitet u srpskoj muzici.

Rođen je 15. septembra 1851. u Vranjevu kod Novog Bečeja, umro je u Beogradu 13. maja 1931. Obrazovao se u Petrovaradinu, Vrbasu i Novom Sadu. Osnovno muzičko obrazovanje pružio mu je profesor Dragutin Blažek u Učiteljskoj školi u Somboru. Marinković je studirao muziku u klasi Frantiseka Skuherskog u Orguljaškoj školi u Pragu izmedu 1873. i 1881, i takođe je kratko vreme proveo u Beču (1886 — 1887) učeći kod kod Edvarda Hensilka na Univerzitetu. Vratio se u Beograd 1881. i tu je ostao do smrti.

Delovao je kao horovoda Beogradskog pevačkog društva (1881–1887), Akademskog pevačkog društva Obilić (1889–1900) i još nekih horova (Radničko pevačko društvo, Srpsko-jevrejsko pevačko društvo i dr.); predavao je muziku u Bogosloviji, Učiteljskoj školi i Drugoj muškoj gimnaziji. Izabran je za dopisnog člana Srpske kraljevske akademije (1907).

Izraziti je romantičar koji se često koristio narodnim melosom. Komponovao je rodoljubive muške horove, od kojih je najpopularniji Narodni zbor (1876, po tekstu S. Kaćanskog), temperamentnog, marševskog karaktera, smatran simbolom borbenog raspoloženja srpskog naroda, zatim Pesmom srcu, Slavija i dr; mešovite lirske horove (Proletnja zora), decje horove itd. Jedanaest Marinkovićevih Kola, zasnovana su na mozaičkom nizu narodnih melodija (Brankova kola su Treće, Peto i Deveto kolo, po tekstu Ðačkog rastanka Branka Radičevića, sa stilizovanim vojvođanskim melosom). Medu horovima sa klavirskom pratnjom, koji su bliski kantatama, ističu se Zadovoljna reka i Potočara (sa tonskim slikanjem), lirskog karaktera, obe po tekstu Jovana Grčića Milenka, patriotski hor Na Veliki petak i dr. U solo pesmama obraćao je pažnju na korektnu dikciju teksta, raspevanu melodiku i izražajnu klavirsku pratnju kojom slika atmosferu. Komponovao ih je po tekstovima srpskih pesnika Jovana Jovanovića Zmaja, Jovana Grčića Milenka, V. Ilica (Kaži mi, kaži, Rastanak, Potok žubori, Oh, kako sunce sija, Molitva, Grm i dr). U crkvenoj muzici inspirisan je narodnim crkvenim pojanjem (Liturgija za mešoviti hor) i uticajima ruske crkvene muzike (Opelo, Carju nebesni, Angel vopijaše itd). Marinković je cesto prerađivao svoja dela, tako da postoje u više verzija.

Solo pesme

U Marinkovićevom opusu najznacajnije mesto pripada solo pesmama koje je komponovao na stihove romantičarskih pesnika ili po motivima narodnih pesama. Smatra se utemeljivačem ovog žanra u srpskoj muzici. Najzanimljivije su pesme koje je komponovao na stihove umetničke poezije (J. J. Zmaja, J. Grčića Milenka, Ð. Jakšića, V. Ilića). U njima je ostvario bogatu skalu raspoloženja i karaktera – prostosrdačne lirike (Ala je lep ovaj svet, Oh, kako Sunce sija, Potok žubori), romantičarske topline i širine melodijskog daha (Čežnja), dramatike (Rastanak, Grm). Mnoge pesme je radio u više verzija, te se kroz njih može pratiti stvaralačka evolucija i sazrevanje Marinkovićevog kompoziciono-tehničkog majstorstva. On ima izrazitu sposobnost suštinskog poniranja u smisao i atmosferu stihova, sa sigurnošću prati korektnu dikciju teksta, melodika mu je inventivna, širokog daha i neposrednog izraza. Primarno sredstvo izraza jeste melodika, ali se u poznim opusima primećuje i vrlo razrađen klavirski part i znatno slobodniji harmonski jezik, koji se kreće u okvirima poznoromantičarskih sredstava izraza.

Inspiraciju za svoje kompozicije često je nalazio i u tekstovima bliskim duhu narodne pesme i tada je, po pravilu, i sam komponovao stilom bliskim folkloru, utemeljujući u srpskoj muzici omiljeni žanr sevdalinke (Šano, dušo, Stojanke, Iz grad u grad). Nastavio je i tradiciju obrade folklornih napeva.

Horska muzika

U oblasti horske muzike Marinković je komponovao za muške, mešovite, ženske i dečje ansamble, a posebno je negovao žanr horova s klavirom. Njegovih jedanaest kola (1881–1897) – spletova obrada narodnih pesama pisanih za muški ili mešoviti hor – smatraju se pretečama Mokranjčevih Rukoveti. Mada u njima ne postiže Mokranjčevu zaokruženost i kompaktnost forme, jer obično koristi veliki broj pesama, a bez kompleksnije obrade, on najavljuje neke Mokranjčeve kompozicione postupke (ulančavanje i ponavljanje pesama i njihovih delova i slično). Izbor pesama kola ne pokazuje Mokranjčevu izbirljivost i promišljanje kroz kriterijume celovitosti dela, razrada je često nepretenciozna, ali nije lišena svežine i poletnosti. U kasnijim kolima (Deseto, Jedanaesto) ostvaruju se veća konciznost oblika, bolja razuđenost horskog stava, primena kontrasta sola i tutija, kao i smela harmonska rešenja. Tri kola (Treće, Peto, Deveto) nose naziv Brankova, jer su komponovana na stihove Ðačkog rastanka Branka Radičevića i samo su posredno inspirisana folklornom melodikom.

Poput svojih savremenika i Marinković je pisao dela na stihove rodoljubive poezije (Narodni zbor, Junački poklič, Himna Balkana, Kosovska himna, Pesmom srcu, Himna Srba muslimana), od kojih su neka doživela izuzetnu popularnost, poput Narodnog zbora (1876), poznatog po početnim stihovima i kao Hej, trubaču. Ta pesma je tokom mnogo godina bila himna Obilića i jedna od najpopularnijih.

Marinković u srpskoj muzici utemeljuje žanr horova s klavirom (Zadovoljna reka, Na Veliki petak, Jadna majka, Molitva, Potočara, Kantata Dositeju Obradoviću), od kojih neka širinom i složenošcu klavirskog parta svedoče da je klavir korišćen samo kao nužna zamena orkestarskog zvuka.

Horska duhovna muzika

Od pojedinačnih stavova koje je pronašao u kompozitorovoj ostavštini, Kosta Manojlović je 1935. rekonstruisao celinu i objavio je kao Božestvenu liturgiju Sv. Jovana Zlatoustog. Među stavovima liturgije posebno se izdvaja ekspresivni, nadahnuti Otce naš koji se ubraja u remek dela svetske horske literature.

Instrumentalna i scenska muzika

U oblasti instrumentalne muzike Marinković je komponovao Sonatinu za klavir u četiri ruke i Dve srpske igre, Fantaziju i Nokturno za violinu. Muzici za komade s pevanjem dao je doprinos numerama za Sudaje Lj. Petrovića (posebno uspele Uspavanka i Hor kaludera).

Ustajte braćo, za muški hor, 1872.
Narodni zbor, za muški hor, 1876. (druga verzija oko 1902)
Ala je lep, solo pesma, prva verzija oko 1880.
Pod prozorom, solo pesma, oko 1880.
Zadovoljna reka, za mešoviti hor i klavir, 1881.
Prvo kolo za muški hor, 1881.
Drugo kolo za muški hor, 1882.
Prvo opelo, za muški hor, pre 1882.
Treće kolo za muški hor, tekst B. Radičević, 1882. (verzija za mešoviti 1896)
Četvrto kolo za muški hor, 1882.
Pesmom srcu, za muški hor, 1882.
Na Veliki petak, za mešoviti hor i klavir, 1883.
Stojanke, solo pesma, 1883.
Peto kolo, za muški hor, tekst B. Radičević, 1883. (druga verzija 1889)
Jadna majka, za mešoviti hor i klavir, 1884.
Šesto kolo za mešoviti hor, 1884.
Posmrtna pesma, za muški hor, 1884.
Šano, dušo, solo pesma, pre 1886.
Kosovska himna, za muški hor, 1889.
Molitva, za mešoviti hor i klavir, 1889. (dve verzije kao solo pesme, 1889. i 1931)
Sedmo kolo, za muški hor, 1889.
Liturgija, za mešoviti hor, oko 1889.
Radnička pesma, za mešoviti hor, 1890.
Osmo kolo, za muški hor, 1890.
Deveto kolo, za muški hor, tekst B. Radicevic, 1892.
Grm, solo pesma, 1893.
Suđaje, muzika za komad s pevanjem, tekst Lj. Petrović, 1894.
Deseto kolo, za mešoviti hor, 1896.
Bugarske narodne pesme, za muški hor, 1896.
Apoteoza Vuku, za mešoviti hor, 1897.
Jedanaesto kolo, za mešoviti hor, 1897.
Oh, kako Sunce sija, solo pesma, 1899. (verzija za mešoviti i decji hor, duet)
Proletnja zora, za mešoviti hor, 1899.
Oj, meseče, solo pesma, pre 1907.
Slavija, za muški hor, oko 1907.
Himna Balkana, za muški hor, oko 1908.
Junački poklič, za muški hor, oko 1910.
Potočara, za mešoviti hor i klavir, 1910.
Ženam mironosicam, solo pesma, 1911. (verzija ženskog hora)
Kantata Dositeju Obradoviću, za mešoviti hor i klavir, 1911.
Pomen, za mešoviti hor, oko 1929.
Kaži mi, kaži, solo pesma, 1931.
Rastanak, solo pesma, 1931.

DAVORIN JENKO

9.novembar 1835. Dvorje - 25.novembar 1914. Ljubljana

slovenački kompozitor i dirigent

Rođen je 1835. u Dvorju kod Kranja, a umro 1914. u Ljubljani. Od 1859. do 1862. je bio horovođa Slovenskog pevačkog društva u Beču; u to vreme komponovao popularne slovenačke horove, među kojima i Naprej zastava slave koja je kasnije postala himna Slovenije. Taj rad nastavlja kao horovođa Srpskog crkvenog pevačkog društva u Pančevu i Beogradskog pevačkog društva, komponujući za horove na srpsku patriotsku poeziju. Postavši dirigent Srpskog narodnog pozorišta, stvara muziku za više od 80 pozorišnih komada („Ðido“, „Seoska lola“, „Potera“, „Vračara“, „Pribislav i Božana“, „Markova sablja“ sa završnim horom „Bože pravde“ koja je kasnije postala srpska nacionalna himna) i nekoliko koncertnih uvertira („Kosovo“, „Milan“, „Srpkinja“, „Aleksandar“).

Šezdesetih godina devetnaestog veka jedan je od prvih romantičara u slovenčkoj muzici. Jenko je predstavnik muzike romantizma u Srbiji, gde daje pečat čitavom jednom razdoblju; usavršava klasičan srpski komad sa pevanjem, podiže instrumentalnu muziku na viši umetnički nivo, stvara prvu srpsku operetu („Vračara“ ili „Baba Hrka“, praizvedena 1882. godine, na istu priču kao i prva rumunska opereta, samo je radnja prebačena u vlaški kraj Srbije) i udara temelje razvoju srpske opere.

VATROSLAV LISINSKI

8.jul 1819. Zagreb - 31.maj 1854. Zagreb

hrvatski kompozitor, najznačajniji stvaralac u periodu ilirizma

Muziku je učio kod J. K. Wiesnera von Morgensterna. Prve poticaje za skladanje daje mu amaterski pjevač Alberto Ognjan Štriga, pristaša ilirskog pokreta koji je 1841. godine osnovao prvo ilirsko pjevačko društvo i pridobio Lisinskog za dirigenta. Iste godine sklada svoje prvo djelo - solo pjesmu Iz Zagorja od prastara na tekst Pavla Štoosa (kasnije zamijenjen novim tekstom Dimitrija Demetra Prosto zrakom ptica leti). U to vrijeme mijenja svoje obiteljsko ime Ignac Fuchs u Vatroslav Lisinski. U razdoblju od 1842. do 1847. godine zaposlen je kao bilježnik banskog stola i tada stvara više zborova, solo-pjesama, nekoliko klavirskih kompozicija (Slavonsko kolo) te prvu hrvatsku operu Ljubav i zloba. Libreto ove opere prema zamisli A. Štrige napisao je Josip Car, a zatim preradio Dimitrije Demeter dok je instrumentalizaciju dotjerao Wisner-Morgenstern. Praizvedba opere, 28. ožujka 1846. godine, protekla je u znaku slavlja ilirskih ideja i taj datum označen je kao povijesno važan u stvaranju hrvatskog umjetničkog izražaja. U ljeto 1847. godine Lisinski sa Štrigom, Livadićem i dr. kreće na koncertnu turneju po Srbiji i Vojvodini izvodeći ilirske i srpske skladbe. Iste godine na jesen odlazi na usavršavanje u Prag gdje studira kod K. Pitscha i B. Kittla. Za boravka u Pragu sklada orkestralnu idilu Večer (1850.), niz uvertira (najuspjelija je revolucionarna Bellona iz 1849.) i najveći dio opere Porin (libreto je za ovo djelo napisao Dimitrije Demeter) koju je dovršio 1851. godine po povratku u Zagreb. Praizvedbu ove opere Lisinski nikada nije doživio.

Vrativši se u domovinu u doba Bachova apsolutizma proživljava svoje posljednje godine kreativno sputan materijalnom bijedom. U periodu od 1851. do 1853. godine bio je besplatni nadzornik školskih učionica Glazbenog zavoda, a nakon što je otpušten iz te službe prihvaća mjesto sudbenog auskultanta. Razočaran, osamljen i gotovo posve zaboravljen sklada malo. Njegovo posljednje djelo Opijelo nije sačuvano. Vatroslav Lisinki bio je najdarovitiji među skladateljima Ilirskog pokreta i prvi hrvatski profesionalni glazbenik koji je ujedno postavio temelje nacionalnom smjeru u Hrvatskoj, a posebice operi, solo-pjesmi, orkestralnoj i zborskoj glazbi. Iako nije analitički proučavao izvornu narodnu glazbu uspio se više od ostalih suvremenika približiti ideji Iliraca - stvaranju umjetničke glazbe zasnovane na narodnoj. Lisinski u biti romantički lirik svoje je najbolje dao u 70-ak solo pjesama, melodijski inventivnih, formalno raznolikih, a po ugođaju pretežito elegičkih.

Glavna djela Vatroslava Lisinskog:

Oj talasi, mili, ajte
Prosjak
Miruj, miruj, srce moje
Tuga djevojke
Moja lađa
Putnik
Tam gdje stoji
Cum invocarem

Opere:

Porin
Ljubav i zloba

PETAR KONJOVIĆ

5. maj 1883. Beograd - 1. oktobar 1970.

srpski kompozitor klasične muzike

Rođen je u Čurugu, a gimnaziju je pohađao u Novom Sadu, da bi, završivši četvrti razred, prešao u Srpsku učiteljsku školu u Somboru, u to vreme jedno od žarišta muzičkog života na ovome području. Kao pre toga Josifu Marinkoviću, i Konjoviću je muziku predavao Dragutin Blažek, iskusni horovoda i muzički pisac. Konjović je brzo stao pred hor, a Sombor je čuven po negovanju ovog tipa muzike, da bi ubrzo, već 1903. napisao i svoj prvi opus - operu Ženidba Miloša Obilića (ili drugde Ženidba Miloševa), poštapajući se udžbenicima koji su mu bili pri ruci i Veberovim Čarobnim strelcem. Njegov savremenik i drug, Veljko Petrović ovako govori:

"Kada je mladi Konjović, čupav i namrgođen kao što pristoji mlađim Titanima, dirigovao svoju liturgiju, u kojoj je bilo verovatno i vagnerovskih i debisijevskih prizvuka, omladina, drugovi izvođači ili ostali, galerija i klaka, bili su oduševljeni i slavodobitni. Stariji su, razume se, mahali glavom, a čuveni ceremonijalac i paradoš, prota Kupusarević je iz oltara doviknuo: - Ovo nije opera!".

Kada se Konjović sa mučnom, asketski stečenom ušteđevinom i sa desetak kila kompozicija, medu njima i sa čitavom operom, pojavio pred rektorom Praškog konzervatorijuma, ovaj se isto tako začudio, podsmehnuo, čuvši da ovaj panonac-balkanac može s to malo novaca da izgura samo dvadeset meseci. Pa ipak, prelistao je partiture i utvrdio „da ga treba pustiti odmah u drugu godinu“. Bilo je to 1904. godine.

Dve godine potom, angažovan je kao horovođa i nastavnik u Zemunu, da bi kasnije predavao u Srpskoj muzičkoj školi u Beogradu, sve do I svetskog rata, kada se vraća u Sombor. Tu prerađuje svoju prvu operu, koja, tako izmenjena, praizvedbu doživljava u Zagrebu, ali zbog ratne cenzure, kao Vilin veo. Posle dužnosti inspektora za muziku u Ministarstvu prosvete (1921.) postaje direktor Opere u Zagrebu (do 1926.), da bi nakon toga bio upravnik pozorišta u Osijeku, pa u Splitu i Novom Sadu. 1933. se vraća u Zagreb gde ostaje do 1939. kada je postavljen za profesora Muzičke akademije u Beogradu, čiji kasnije postaje i rektor. 1946. je izabran u zvanje redovnog člana Srpske akademije nauka i umetnosti (SANU), na čelu čijeg se Muzikološkog instituta nalazio od 1948. do 1954. godine. 1960. godine dobio je Sedmojulsku nagradu SR Srbije za životno delo.

Izvor Konjovićeve inspiracije se nalazi u folkloru, a svoje estetske principe je izneo u svojim studijama i napisima. Zadojen u mladosti vokalnom muzikom, godinama vezan uz scenu, Konjović kao stvaralac najčešće poseže za vokalnim ili vokalno-instrumentalnim delima, u kojima postiže i svoja najbolja ostvarenja. On se u njoj dosledno oslanja na muziku govora, pa čak proširuje taj postupak na instrumentalni deo. U celini uzevši, njegovo se stvaralaštvo nadovezuje na realizam Musorgskog i Borodina, a posebno na Leoša Janačeka, no u isti mah i na Mokranjca, oca nacionalne muzike u Srbiji.

Na području instrumentalne muzike, Konjović nije pružio mnogo dela, ali se među njima ističu Simfonija u c-mollu iz 1907, Jadranski kaprico za violinu i orkestar (1933.), simfonijska poema Makar Čudra (prema Gorkom, 1944.), dva gudačka kvarteta (d-moll i f-moll) i kao njegovo najznačajnije delo Simfonijski triptihon Koštana, sastavljen iz instrumentalnih delova njegove istoimene opere: interludija između I i II cina (Sobina), preludij V slike (Kestenova gora) i baletskih numera (Velika čočečka igra).

Pored brojnih horova i solo pesama, Konjović je napisao i petopera: operski prvenac „Ženidba Miloševa” („Vilin veo”), zatim „Knez od Zete” (prema Lazi Kostiću, 1929.), „Koštana” (1931, prerađena 1940. i 1949.), komična opera „Seljaci” (prema Veselinovićevom Ðidu, 1952.) i poslednja opera „Otadžbina” (prema Vojnovićevom spevu Smrt majke Jugovića).

Izvor: Vikipedija.

Boki · 10.02.2013.

STEVAN HRISTIĆ

19.jun 1885. Beograd - 21.avgust 1958. Beograd

srpski kompozitor, dirigent, pedagog i muzički pisac

Istaknuti je predstavnik poznoromantičarske stilske orijentacije u srpskoj muzici prve polovine 20. veka.

Rođen je u Beogradu kao stariji sin ministra i diplomate Koste Hristića (1852 — 1927) i Leposave rođene Živadinović. Bio je unuk predsednika Vlade Nikole Hristića (1818 — 1911).

Svojom sveukupnom delatnošću je bio najistaknutiji kompozitor u Srbiji u prvoj polovini 20. veka. Prva muzička znanja je stekao u Mokranjčevoj školi, da bi potom studije nastavio u Lajpcigu (1904), i to kompoziciju kod Š. Krela (Krehl) i R. Hofmana (Hofmann), a dirigentski kurs kod A. Nikiša (Nikisch). Posle kraćeg rada u Srpskoj muzičkoj školi boravio je u Rimu, Moskvi i Parizu (1910–1912). Pred Prvi svetski rat vratio se u Beograd i započeo dirigentsku aktivnost u Narodnom pozorištu i pedagošku delatnost u Srpskoj muzičkoj školi i bogosloviji. Izmedu dva svetska rata dao je doprinos razvoju muzičkog života Beograda kao jedan od osnivača i prvi šef i dirigent Beogradske filharmonije (1923–1934), dirigent Beogradske opere (1925–1935, njen direktor), jedan od osnivača i prvih nastavnika Muzičke akademije u Beogradu (predavao je kompoziciju 1937–1950, vršio dužnost rektora 1943–1944). Izabran je 1948. za dopisnog i 1950. za redovnog člana Srpske akademije nauka i rukovodio radom Muzikološkog instituta. Nakon Drugog svetskog rata, 1945. učestvovao je u osnivanju Udruženja kompozitora Srbije, čiji je bio dugogodišnji predsednik, takode je bio i prvi predsednik Saveza kompozitora Jugoslavije osnovanog 1950. godine.

Hristićev grob u Aleji velikana na beogradskom Novom groblju.

Hristićev opus nije velikog obima, ali uključuje opsežna dela: operu Suton (1925), balet Ohridska legenda (1947), oratorijum Vaskrsenje (1912), više orkestarskih kompozicija (scenske muzike za pozorišne komade), dela iz oblasti duhovne muzike (Liturgija, Opelo), koncertantne (Simfonijska fantazija za violinu i orkestar, Rapsodija za klavir i orkestar), kao i horske kompozicije (Jesen, Dubrovački rekvijem) i kamernu vokalnu liriku (manji broj dela: Bila jednom ruža jedna, Lastavica, Elegija, Veče na školju, Behar). Hristićev muzički jezik odlikuju melodijska invencija, koloritna orkestracija, poznoromantičarska i delimično impresionistička harmonija, jasnoća i preglednost formalne strukture. Po svojoj primarno romantičarskoj orijentaciji on se donekle razlikuje od druge dvojice svojih savremenika Konjovića i Milojevića, u čijim delima ima više radikalnih zahvata u savremeni stilski izraz. Hristić je bliži mokranjčevskim korenima te njegov opus predstavlja most od romantičarskih osnova ka modernim strujanjima. Hristićevo najznacajnije delo je prvi celovečernji srpski balet Ohridska legenda.

Mada je kompozitor započeo rad na baletu još krajem dvadesetih godina i prvi čin baleta izveo u vreme proslave povodom 25 godina svog rada (1933), završio ga je tek posle Drugog svetskog rata. Premijera je bila u Narodnom pozorištu 29. 11. 1947. u postavci Margarite Froman, sa scenografijom Vladimira Žedrinskog i kostimima Milice Babić. Balet je uspeh doživeo i na brojnim gostovanjima u Edinburgu 1951, Atini 1952, Visbadenu i Salcburgu 1953, Ženevi i Cirihu 1953, Firenci i Beču 1955, Kairu 1961, Barseloni 1965. Originalne postavke je imao je na skopskoj, zagrebačkoj i ljubljanskoj sceni, u Novom Sadu, Sarajevu, Rijeci, Mariboru, a 1958. izvoden je i u moskovskom Pozorištu Stanislavskog i Nemirovic-Dancenka. Za moskovsku premijeru Hristić je dodao još neke numere, sačinivši tako konačnu verziju dela. Ohridska legenda je scenski izvodena više od 1300 puta, imala je 24 postavke (premijere i obnove), na kojima su angažovana četiri inostrana i deset jugoslovenskih koreografa (neki su se više puta obraćali ovom delu), a od toga je šest premijera realizovano u Beogradu. Integralno izvođenje i prvi snimak celokupne muzike baleta (reditelj Dejan Despić, 1985) napravljeni su 2008. godine (dirigent Bojan Suđić, Hor i Orkestar Radio televizije Srbije), povodom obeležavanja pedesete godišnjice od smrti autora.

Muzicki jezik

U muzici baleta smenjuju se prokomponovani odseci, u kojima se razvija dramska radnja, i zaokružene numere – igre, kojima se najčešće zaustavlja dramska akcija. Okosnicu muzičkog toka gradi nekoliko izražajnih lajtmotiva koji se simfonijski razraduju. Dva vodeca lajtmotiva izvedena su iz tematizma Mokranjčeve Desete rukoveti: pesme Biljana platno belaše i Pušci me. U baletu su, osim ova dva citata korišćeni i tema popularne Biljane, i jedan zapis narodne pesme V. Ðordevića (Pijem vino i rakiju...), koji nema lajtmotivsku funkciju, već se javlja samo kao tema završnog momačkog kola. Vodeći lajtmotivi simbolizuju lik same Biljane i ljubav dvoje mladih, a pored njih, kao izražajni izdvajaju se i motivi Biljaninog oca i maca, mada imaju epizodnu ulogu. Citati su glavni tematski materijal dela koji obezbeđuje njegovo sadržajno jedinstvo. Sa motivima se radi na simfonijski način, a simfonijski razvoj je u službi dramaturgije baleta: transformacija motiva u neraskidivoj je vezi sa tokom radnje, promene su tumač psiholoških preživljavanja aktera ili muzička karakterizacija dramskog sukoba.

Harmonska sredstva koja Hristić koristi uglavnom su jednostavna, ali ima i smelih rešenja (u okvirima romantičarskih sredstava izražavanja). Kreću se u rasponu od modalnosti, preko upotrebe specificnih lestvicnih obrazaca (balkanski mol, celostepena lestvica – samo u melodijskoj liniji, frigijski moldur) do tipično poznoromantičarske proširene tonalnosti. Najizrazitiji aspekt Hristićevog dela cini bogatstvo zvučnosti orkestra. To dolazi do izražaja i u četiri orkestarske svite sa ključnim delovima baleta (snimak Beogradske filharmonije, dirigent Emil Tabakov.

Suton

Suton (1925) združuje iskustva verističke muzičke drame i elemente impresionističkog muzičkog jezika. Delo je komponovano prema gotovo integralnom tekstu druge (simbolisticke) drame Dubrovačke trilogije Ive Vojnovića i odslikava atmosferu u domu stare ugledne porodice Beneša u vreme propadanja dubrovačke vlastele početkom 19. veka, posle pada republike. U središtu radnje je neostvariva ljubav dvoje mladih koji pripadaju različitim društvenim staležima, a svi drugi likovi su tek delimično skicirani. Žanr-scene autor svesno izbegava naglašavajuci kamerni karakter dela i dosledno ostajući u okvirima lirsko-psihološke drame. U libreto su, osim Vojnovićevog teksta uključeni i stihovi pesme Snovi Jovana Dučića (za Lujov ariozo Vaj, kako to boli), koja se svojom atmosferom dobro uklapa u emotivni ton drame.

Hristićev Suton je po formi muzicka drama, vokalna deonica je pretežno tretirana kao praćeni recitativ, melodika je uslovljena psihološki produbljenim tumačenjem teksta, ali je istovremeno i pevački logična. Orkestarski part je glavni nosilac lajtmotiva, ali oni u operi nisu razvijani sa doslednošću koju ce Hristić potom primeniti u svom baletu. Jedan od osnovnih motiva koji prožima celo delo jeste motiv sutona iz uvodne muzike.

Vaskrsenje

Vaskrsenje, prvi oratorijum u srpskoj muzici, rađen na tekst Dragutina Ilića, izveden je 1912. godine, najavljujući tako nova žanrovska interesovanja mlade kompozitorske generacije. Uvodna muzika za ovo delo izvodi se kao samostalan orkestarski komad pod imenom Poema zore.

Orkestarska muzika

Zanimljivo je da, uprkos tome što je odlično poznavao orkestar, Hristić nema poseban afinitet prema simfonijskoj muzici. Ovoj oblasti posvetio je relativno mali broj dela, i to uglavnom slobodnije grade: uvertiru za Čučuk Stanu, simfonijsku poemu Na selu (prvi stav nedovršene simfonije) i dva koncertantna dela, pisana vrlo efektno: Simfonijsku fantaziju za violinu i orkestar (diplomski rad iz Lajpciga i Rapsodiju za klavir i orkestar (1942).

Duhovna dela

Medu najznačajnije priloge razvoju srpske duhovne muzike ubrajaju se Hristićeva Liturgija i, naročito, Opelo u be-molu, u kojima se on slobodno služi poznoromantičarskom harmonijom i gradi gustu, mestimično polifono tretiranu fakturu horskog stava.

Čučuk Stana, muzika za komad s pevanjem, 1907.

Simfonijska fantazija za violinu i orkestar, 1908.

Jesen, za mešoviti hor, 1910.

Vaskrsenje, oratorijum, 1912.

Opelo u be-molu, za mešoviti hor, 1915.

Suton, opera, 1925. (prerada 1954)

Dubrovački rekvijem, za sopran i mešoviti hor, 1930.

Na selu, simfonijska poema, 1935.

Rapsodija za klavir i orkestar, 1942.

Ohridska legenda, balet, 1947. (prvi cin 1933.

Vranjanska svita, za mali orkestar, 1948.

Muzika za pozorišne komade (Kralj Lir, Bura, Hamlet, Uobraženi bolesnik, Krug kredom, Lazarevo vaskrsenje, Večiti mladoženja i dr.)

Boki · 11.02.2013.

JOSIP SLAVENSKI

11.maj 1896. Čakovec - 30.novembar 1955. Beograd

kompozitor

Josip Štolcer - Slavenski bio je najstariji sin Josipa Štolcera, rođenog u Zlataru i majke Julije rođene Novak.

Studirao je muziku u Budimpešti i Beču. Nakon krećeg boravka u Zagrebu, od 1924. godine radi u Beogradu, najpre kao srednjoškolski nastavnik, a posle Drugog svetskog rata kao profesor kompozicije na Muzičkoj akademiji u Beogradu. Težio je ka nacionalnim izrazima, pa je uspešno združivao elemente narodnog folklora pojedinih balkanskih naroda sa muzičkom tehnikom, već poznatom u Evropi. Najvažnija dela koja se vežu za njegov rad jesu Balkanofonija za orkestar, Simfonija orijenta za hor i orkestar, Pesme moje majke za glas i gudački orkestar a pisao je i sonate za violinu i klavir.

Prvi kontakt sa muzikom Josip Slavenski je imao u rodnom gradu, još kao dete, slušajući međumurske pesme svoje majke. Građansku školu i ispit za pekarskog kalfu završio je u Čakovcu, a prvo muzičko obrazovanje dobija u Varaždinu kod A. Stohra i D. Simona. Posle neuspelog pokušaja da se upiše u Muzičku školu Hrvatskog glazbenog zavoda i borbe sa samim sobom i ocem koji je želeo da mu sin nastavi pekarski zanat, uspeva da nagovori roditelje da mu odobre studije muzike i odlazi u Budimpeštu, gde kod Zoltana Kodalja studira kompoziciju. U Budimpešti u to vreme Bartok započinje intenzivno istraživanje muzičkog folklora, što na Slavenskovu predispoziciju i te kako ostavlja dubokog traga. Posle dvogodišnjeg vojevanja na rumunskim i mađarskim frontovima i prvih kompozitorskih uspeha, Josip Slavenski odlazi u Prag kod Višeslava Novaka, Dvoržakovog učenika, čehoslovačkog kompozitora i pedagoga, profesora na državnom konzervatorijumu i Majstorskoj školi, jednoj od najuglednijih muzičkih institucija Evrope, i nastavlja usavršavanje iz kompozicije. Iz Praga on odlazi u Pariz na usavršavanje, potom se vraća u Zagreb i 1923/24. godine predaje na Srednjoj školi Muzičke akademije. Posle nepunih godinu dana seli se u Beograd gde prvo postaje nastavnik na privatnoj Muzičkoj školi (danas Muzička škola „Mokranjac”), a po osnivanju Muzičke akademije u Beogradu 1937. godine postaje nastavnik na Srednjoj muzičkoj školi pri Muzičkoj akademiji. Tadašnja Muzička škola danas nosi njegovo ime. Posle Drugog svetskog rata sve do svoje smrti, bio je profesor na Muzičkoj akademiji gde je predavao kompoziciju. Josip Slavenski nije bio strog učitelj; apriori je bio ubeđen da svaki od njegovih učenika, ma iz koje sredine dolazio, ima iste izglede da ude u svet muzike. On se nije žurio da mlade ljude ocenjuje prema prvim njihovim koracima, samo na osnovu predispozicija i talenta. Ispoljavao je silno strpljenje i podjednaku ljubav prema svim učenicima, cak i onda kada bi se pokazalo da neki od njih nemaju sve osnovne kvalitete koja muzička umetnost traži. On se požrtvovano borio za njih i baš je njima posvećivao naročitu pažnju, ne gubeći nikad nadu i veru u vrednost rada.

Idejna orijentacija Josipa Slavenskog bila je oslonjena na široka i neispitana područja narodnog idioma, reklo bi se prevashodno, Balkana i njegovog Medumurja, ali i na podrucja starih kultura naroda Istoka. Za ovu vrstu folklora pokazivao je veliko interesovanje što potvrduje i ova njegova izjava: „Ja tražim podsticaj u folkloru onih naroda koje civilizacija nije iskvarila. Tu leži ona iskonska emocija koja me inspiriše”.

Odnos prema folkloru

Čovek iz naroda, zaljubljen u prirodu i ljude, Slavenski je veliki deo svog života proveo na izvorima narodnog stvaralaštva. Izučavajuci folklor na način neuobičajen u njegovo doba, on je otkrio najdalje i najčistije izvore narodne muzike, osluškujući ono što je u njoj prvobitno. Kad ga i nije cuo, zato što se i sam eho ugasio, opet je uspevao da pronikne u to prvobitno. On nije folklorni romantičar; on je čovek sadašnjice, koji ništa ne registruje, već zaključuje. Dok se moderni kompozitori klone folklora on od njega stvara modernu muziku i od svoje licnosti - eminentnog predstavnika naše generacije folklorita.

U Balkanofoniji Slavenski je obradio folklorne motive iz raznih krajeva. Po njegovim rečima, ona je postala „manifestacija zvukova sa Balkana, zemlje rasne bujnosti i snage, šarenila, raznovrsnosti, zemlje južnjačke veselosti, slavenskog intezivnog misticizma, orijentalne nostalgije i arhaičkih napjeva”. To se može reći i za njegove Četiri balkanske igre za simfonijski orkestar inspirisan folklorom iz Srbije i Makedonije. Veliki efekat postiže poslednji stav nazvan Teškoto, u stvari, popularno makedonsko kolo koje se postepenom gradacijom razvija do izliva osećanja koja se granice sa najvišim stupnjem oduševljenja i samozaborava.

U stvaralaštvu Josipa Slavenskog uočava se nacionalna orijentacija sa elementima ekspresionizma, uz ispitivanje zvučnih fenomena i novih izvora zvuka. Tokom školovanja u Budimpešti, Pragu i studijskog boravka u Parizu, mogao je da čuje, pored tradicionalnog koncertnog repertoara, dela tada aktulelnih kompozitora: Debisija, Ravela, Skrjabina, Štrausa, Šenberga itd. Kroz ceo opus Josipa Slavenskog paralelno teče zanimanje za alikvotni niz i modalne lestvice raznovrsnih folklornih melodija balkanskih i istočnjačkih naroda. Interesovanje za ove zvučne fenomene ogleda se i u njegovim astroakustičkim istraživanjima u kojima je pokušao da pronade vezu između planetarnog sistema, periodnog sistema elemenata i tonskih nizova. Takode, zanimajuci se za netemperovano narodno pevanje, Slavenski pokušava da ga dovede u vezu sa prirodnim alikvotnim nizom. Brojni su primeri kompozicija u kojima se, prilikom postavke akorada i odabira lestvicne osnove kompozitor rukovodi upravo alikvotnim nizom. Lestvični nizovi na kojima počivaju Slavenskova dela često su modalni i preuzeti iz folklora balkanskih ili istočnjačkih zemalja. Tako se sreću dorski, eolski, lidijski i miksolidijski modus, balkanski mol, moldur, brojni orijentalni tipovi lestvica, istarska lestvica kao i pentatonski nizovi koji čine osnovu kompozitorovog rodnog, Međumurskog folklora. Takođe, česte su alteracije trećeg ili šestog stupnja kao i oscilacije između dura i mola, odnosno dva ili više lestvična niza. Kao posledica ovakvog tretmana lestvičnih osnova i prevashodno linearnog načina mišljenja javljaju se, često disonantni akordi sekundno-kvartne strukture koji se neretko ne razrešavaju i u čijim se odnosima ne može prepoznati klasičarsko-romantičarska funkcionalnost. Veoma omiljen kompozicioni postupak Slavenskog je i upotreba pedalnih tonova i ostinata. Upotreba „praznih“ kvinti ili oktava u okviru ostinata ili pedala doprinosi destabilizaciji tonaliteta i rušenju tonalnog centra. Upotreba dvanaesttonskih akorada i klastera još su samo neke od karakteristika muzičkog i harmonskog jezika Josipa Slavenskog.

Kamerna oblast je zastupljena sa tri gudačka kvarteta, kvintetom Sa sela i Duvačkim kvintetom, dok su tri gudačka trija u stvari aranžmani drugih kompozicija. Zatim se isticu: Slavenska sonata za violinu i klavir i Sonata riligiosa za violinu i orgulje, od manjih violinskih kompozicija Jugoslovenska pesma i igra, a od klavirskih Sonata, svite Sa Balkana, Jugoslovenska svita, Iz Jugoslavije, kao i dve sveske zbirke Igre i pesme sa Balkana.

Od vokalno-instrumentalnih dela na prvom mestu stoji velika kantata Simfonija Orijenta; tu još spadaju izgubljena Missa brevis za muški hor i orgulje, Kantata mladosti, kantate Borba za Jugoslaviju i nedovršena Vladimir Ilić Lenjin. Niz solo-pesama uz pratnju klavira ili malog orkestra najviše se temelji na narodnim melodijama, a neke postoje i u verzijama za razne horske sastave. Najistaknutiji među njima je ciklus Pjesme moje majke za alt i gudački kvartet (ili gudački orkestar).

Brojne i značajne su kompozicije za hor a cappella, delimično originalne invencije (Ružica rumena, Ljubavna pesma, Molitva dobrim ocima, Nikad, Romarska popevka), a delimično usko vezane uz folklor ili potpuno zasnovane na stilizaciji narodnih pesama (Voda zvira, Fticek veli, Ko bo tebe troštal, zbirka od šest malih horova – Svatovska, Slepačka, Šaljivka, Jesenske noći, Dilberka, Rugalica itd.) Ne treba zaboraviti izvestan broj masovnih pesama, od kojih su bile popularne Heroj Tito, Da nam živi rad i Pesma Narodne omladine.

Među najpopularnijim i najviše izvodenim delima Slavenskog nalazi se svita Balkanofonija, u kojoj je autor, u svom živom interesovanju za folklor ne samo jugoslovenskih već i drugih naroda, dao muzičku panoramu Balkana. Temperamentni plesni ritmovi i melanholijom prelivena melodika laganih napeva, jarki orkestarski kolorit i žestoki harmonski sukobi – sve je to stopljeno u Balkanofoniji u umetničku sintezu izuzetne snage. Originalnost izraza otvorila je ovom delu ubrzo put u inostrane koncertne dvorane. Prvi put je izvedeno, pod nazivom Balkanska simfonija, 6. maja 1928. godine u Beogradu, a definitivna verzija je zazvučala u Berlinu 25. januara 1929. pod upravom Eriha Klajbera.

Koncert za violinu i orkestar

Iako napisan još 1927, violinski koncert Slavenskog izveden je tek 3. avgusta 1953. godine na Radio-Beogradu (solista Ljudevit Pap, Beogradska filharmonija, dirigent Ðura Jakšić), pa zatim javno na koncertu istog orkestra 2. novenbra 1954. Naime, partitura koncerta, poslata na jedan konkurs, bila je zagubljena i pronađena tek četvrt veka kasnije. Žiri iz 1927. godine, zbunjen smelošću harmonskih sredstava odbio je delo uprkos njegovoj vrednosti.

Haos, za veliki simfonijski orkestar i orgulje (1932)

Od monumentalno zamišljene „kosmičke vizije“ Heliofonije, koja je trebalo da bude muzika za film o nastanku sunčevog sistema, rastu kristala, pojavi života - dovršen je samo uvodni stav Haos, prikaz formiranja Sunca i planeta iz pramagline. Slavenski je upotrebio ogroman orkestarski aparat, dopunjen orguljama. Čitav stav je jedna velika, postupna gradacija u tempu, ritmu i zvuku. Dok neprekidno bruji najdublji ton velikih orgulja (subkontra C!), nad njim se razvijaju triolske figure gudača, pa motivske floskule drvenih duvačkih instrumenata. Orgulje grade čitav akord od alikvotnih tonova, polifonija je sve bujnija, harmonija sve složenija, orkestarska faktura sve gušća i zvučnija: organizovani tonski haos u kome se nijedna tematska linija ne sme isticati kao vodeća.

Četiri balkanske igre za simfonijski orkestar

Kokonješce (Allegro vivace energico)

Prespanka (Lento)

Užicanka (Allegro vivo)

Teškoto (Molto grave-Moderato-Allegro-Allegro vivace)

U popularnija dela Slavenskog spada ova orkestarska svita, zasnovna delom na motivima iz bogatog plesnog folklora Srbije i Makedonije, a delom na autorovim originalnim muzičkim idejama, koje se potpuno organski spajaju sa autenticnim narodnim melosom, zaodenutim u harmonsko i zvučno ruho koje nosi njegov lični pečat. Prilikom prvog izvođenja (Lovro Matacić sa Beogradskom Filharmonijom, na programu su bili samo Kokonješće i Teškoto. Kokonješće, koje je u stvari preraden prvi stav kvinteta Sa sela, predstavlja dinamično kolo izgrađeno na narodnom motivu. Smirena i tiha muzika drugog stava kao da slika kakav idilični pejzaž. Zvučnost je krajnje prozračna; flauta, oboa, klarinet i violine redom izlažu lirsku, ornamentiranu temu. Na kraju se sve utiša pastoralna scena iščezne. Treća igra slična je prvoj kako po tome što je upotrebljena folklorna motivika, tako i po živom ritmičkom pulsu; jedino što se na kraju, kad očekujemo snažan, odsečan završetak, iznenada ugasi kao odjek u tihim akordima. Najzanimljivi stav je Teškoto, koji verno reprodukuje odlike ove poznate makedonske igre. Improvizacija klarineta i oboa zastupaju zvuk zurli, a timpani – složenu ritmiku goca. Kao i u originalnoj igri obrazuje se postepena gradacija od laganog početka, punog uzdržane snage, kroz sve brži pokret, do zahuktalosti plesne ekstaze.

Prvi gudacki kvartet, op. 3 (1923)

Napisan za vreme boravka u Pragu, Prvi gudački kvartet Slavenskog izveden je najpre na javnom času praškog konzervatorijuma 26. juna 1923, pa zatim u Zagrebu 26. oktobra iste godine od strane Zagrebačkog kvarteta (Francis E. Aranji, Milan Graf, Dragutin Aranji i Umberto Fabri). Iduće godine je autor postigao njime veliki uspeh na festivalu moderne muzike u Donauešingenu; uz laskava priznanja kritike, koja je govorila o „muzici narodne duše“ i o „Najsadržajnijoj muzici na programu“, to je delima Slavenskog otvorilo put na evropske koncertne podijume i u muzičku izdavačku kuću Šot iz Minhena. A taj uspeh nije bio slučajan. Jer ovo delo - posvećeno „veličanstvenoj Betovenovoj fugi op.133“, čime je autor simbolično izrazio svoje divljenje nedostižnom majstoru gudačkog kvarteta - predstavlja muziku dubokog sadržaja i snažne ekspresije, natopljenu sokovima narodnog muzičkog stvaralaštva, a ostvarenu izražajnim sredstvima koja su u ono vreme značila preokret u jugoslovenskoj muzici. Treba zapaziti kako Slavenski pomiruje arhaičnu patinu folklornih lestvica sa smelim politonalnim vođenjem melodijskih deonica.

Drugi gudački kvartet, op. 11 (Lirski kvartet)

Članovi praškog kvarteta Zika (R. Zika, K. Sancin, L. Cerni, L. Zika), kome je Slavenski i posvetio ovo delo, izvrli su ga prvi put na frankfurtskom radiju 18. aprila 1929. a 1. aprila 1930. ono je zazvučalo i u Zagrebu, u izvođenju Zagrebackog kvarteta. Autor je ovde još tešnje povezan sa folklorom nego u prethodnom kvartetu. Krepka glavna tema prvog, sonatnog stava, izložena u oktavama, u stvari je napev pesme Jano, Janke iz okoline Kumanova, a i meka kantilena sporedne teme, elegično obojena tamnim zvukom viole, inspirisane je narodnim melosom. Uprkos naslovu Lirski kvartet, u razvojnom delu ne nedostaju dramski sukobi, a u reprizi nailazimo na kontrapunktski spoj diminuirane glavne teme sa sporednom. I osnovna misao laganog stava preuzeta je iz folklora: to je vranjanska pesma Božana. Ova mirna, raspevana melodija prelazi iz instrumenta u instrument, raspliće se u girlande ornamenata, raste u uzbuđenju - ne napuštajući ipak granice osnovnog lirskog raspoloženja - da se pred kraj ponovo umiri. Završni stav započinje kao fuga na markantnu temu, koja će u drugom odseku stava biti preobražena u ekspresivnu, papetični kantilenu, praćenu ostinatnim pizzicatima vilončela, pa zatim uznemirenim triolskim ritmovima. I kad izgleda da predstoji antiklimaks, energična i burna koda ponovo nas podseća na prvobotni vid teme.

Pesme moje majke, za alt i gudački kvartet (1944)

Међиморје, как си лепо зелено

Ту за репу, ту за лен

Имала је мајка три једине кћери

Раца плава по Драви

Teško je u opusu Josipa Slavenskog naći delo koje uz vecu jednostavnost i ekonomiju sredstava postiže neposredniji i dublji izraz, nego što su Pesme moje majke, inspirisane napevima iz rodnog Međumurja, koje je upio u sebe u ranoj mladosti. Prozračna i meka zvučnost gudačkog kvarteta podvlači iskrenost i prostosrdačnost ovih melodija, kojima modalna harmonska osnova daje naročitu boju.

Široka izražajna, velom sete prevučena uvodna pesma ima dve pevane strofe, praćene pizzicatima. A svakoj od njih prethodi izlaganje cele melodije u instrumentima – najpre u violončelu kome variranim napevima odgovara viola, uz talasanje ostinatnih, pentatonskih obojeh figura, dok drugi put imitacionu igru preuzimaju violine. Živahna, humoristična druga pesma sva je u pokretu bez predaha, sve razigranija i zvučnija što je bliže kraju. Slično je obradena i poslednja Raca plava po Dravi, isto tako vedra i skercozna, zanimljiva po tonalnom koloritu i po karakterističnim trotaktnim frazama. Posebno treba istaći pesmu Ima je majka, gde je Slavenski na narodni tekst dao sopstvenu melodiju koja, medutim, savršeno odgovara duhu međumurskog folklora.

Za Bozankeov harmonijum

Za četiri trautonijuma i timpane

Filmska muzika

Fantom Durmitora (Pjesma crnih brda), 1929, 1932

A život teče dalje, 1933-35

Prve svetlosti (dokumentarni), nepotpuno realizovano, 1948-49

Horska dela

Što bo tebe ljubcek troštal, mešoviti hor, 1913, 1915, 1921

Voda zvira iz kamena, mešoviti hor, 1916-21

Radnička pjesma, mešoviti hor, 1918

Misa G-dur, za muški hor, 1919?

Ejdemo dimo, za muški hor, 1919-21

Ljubica ljubezna (Ružica rumena), za mešoviti hor, 1921

De si bila ružica rumena, za mešoviti hor, 1921

Sastali se Čapljinski Tatari, za mešoviti ili muški hor (klavir ad lib.), 1922

Romarska popevka, za ženski hor, 1922

Molitva dobrim očima (Z. Milinković), za mešoviti hor, 1924

Nikad, za mešoviti hor (Z. Milinković), 1924

Ftiček veli da se ženil bude, za ženski hor i klavir, 1927

Šest narodnih popijevaka, (Svatovska, Slepačka, Šaljiva, Jesenske noći, Dilberka, Rugalica), za mešovoti hor, 1927

Zelena dobrava, za mešoviti hor, 1927

Štrk maslo redi, za ženski ili dečji hor, 1928?

Megla se kadi, za ženski hor, 1928?

Grad gradile, za mešoviti hor, 1929

Dedo i mečkite, za mešoviti hor, 1929

Lastavice, za muški hor, 1932

Ribarska pesma, za muški hor (klavir ili gitara ad lib.), 1932

Oj, slavuju moj, za muški ili mešoviti hor uz klavir, 1932

Kolo, za muški hor uz klavir, 1932

Ljuljaška, a ženski hor, 1933

Uspavnka i dečja igra, za dečje glasove i pratnju, 1933

Nevesto tanka, za muški hor, 1933

Čije je ono devojče, za muški hor, 1933

Zagorska pesma, za mešoviti hor, 1933, 1935-39

Dečja igra i pesma (Kog ćete nam dati, Paun pase), za decji hor, 1934

Pet horova iz muzike za film „A život teče dalje“, 1935

Blagoslov mora, za mešoviti hor,

Ej. život teče dalje, za mešoviti hor,

Oj more duboko, za mešoviti hor,

Tri tičice, za mešoviti hor,

Žetalačka, za ženski hor

Slavuj pile, za ženski hor, 1935

Tu za repu, tu za len, za mešoviti hor, 1916-26-40

Imala je majka tri jedine kćerke, za mešoviti hor, 1916-26-40

Vesela koleda, za dečji hor, 1943

Hankina pesma, za mešoviti hor

Hata sjedi, za mešoviti hor

Igraj kolo, za mešoviti hor

Makedonska (Pileto pejet), za mešoviti hor

Oj, javore, za mešoviti hor

Oj, ubava devojko, za mešoviti hor

Savila se bela loza vinova, za ženski hor

Sve ptičice zapjevale, za mešoviti hor

Kamerna dela za dva do jedanaest isnstrumenata

Serenada, za gudački kvartet, 1914?

Drmlec za 11 duvackih nstrumenata, 1917

Međumurske narodne pjesme za klarinet, cimbal, 2 violine, violu, violončelo i kontrabas (Grad se beli preko Balatina, Ni mi volja već na svetu živeti, Cin can cvrgudan, Zarsla mi je ruža), 1920

Adagio religioso, za violinu i orgulje, 1921

Imitation des cloches, za violinu i orgulje, 1921?

Preludij, za orgulje i violinu (nepotpuno), 1921?, 1918?

Gudački kvartet br. I (i verzije), 1923 (1920-22)

Slavenska sonata za violinu i klavir, 1924

Sonata religiosa za violinu i orgulje, 1919-25

Jugoslovenska pesma i igra, za violinu i klavir, 1925

Sa sela, kvintet za flautu, klarinet, violinu, violu i kontrabas, 1925

Gudački kvartet br. 2, 1928

Gudački trio br. I, 1930

Duvački kvintet za flautu, obou, klarinet, rog i fagot, 1930

Allegro fanatico, za dve violine, 1930?

Crnogorsko oro, za violinu i klavir, 1930?

Narodna svita, za violinu i klavir, 1932

Gudački kvartet br. 3, 1936

Gudački kvartet br. 4, 1938

Muzika za kamerni orkestar (Muzika za flautu, obou, klarinet, fagot, 2 violine, violu, violončelo i kontrabas, 1938

Pesma malog pastira, za violinu (violončelo) i klavir, 1941-42

Starogrcka igra, za violinu (violončelo) i klavir (harfu), 1943

Gudački trio (Iz Dalmacije), 1944

Gudački trio (Iz Jugoslavije), 1944?

Narodne igre Rusina, za violinu i klavir (ili za flautu, klarinet, tamburicu, 2 violine, violu, violončelo i kontrabas), 1950

Bez naslova I i II, za dve violine

Ćuk sedi, za violinu i klavir

Dve rumunske igre, za klarinet i violinu

Ljuljaška, za violončelo i klavir (verzija 6. st. Narodne suite za violinu i klavir)

Mali komadi za dve violine

Pesma i igra, za dve violine i klavir

Ribarska pesma, za violinu i violončelo (verzija 2. st. Narodne svite za violinu i klavir)

Slepi guslar, za dve violine

Tri minijature, za dve violine

Masovne i revolucionarne pesme

Radnička pesma, za muški hor, 1944

Heroj Tito, za mešoviti hor, (ork. ad lib.), 1944

Staljin-Tito-Enver-Dimitrov, za mešoviti hor (ork. ad lib.), 1944

Narodne partizanske pesme (Partizanska svita), za mešoviti hor, 1945

Makedonska partizanska, za mešoviti hor i klavir, 1945

Dobio sam njivu, za mešoviti hor (i klavir), 1945

Trst, Koroška: kliče nas, za mešoviti hor i orkestar (ili klavir ad lib.), 1945

Da nam živi rad, za mešoviti hor (ork. ad lib.), 1945

Druže Tito ljubičice bela, za mešoviti hor (ork. ad lib.), 1945

Pesma o Lenjinu, za mešoviti hor (ork. ad lib.), 1945

Crvena armija, za mešoviti hor i orkestar, 1945

Pesma narodne omladine (Fiskulturni marš), za mešoviti hor i orkestar (ili klavir), 1946

Oslobođenje Cvete Andrić (D. Maksimović), za mešoviti hor, 1947

Pesma graditelja pruge, za mešoviti hor i orkestar (ili klavir), 1947

Pesma prvom petogodišnjem planu, za mešoviti hor i orkestar (ili klavir), 1947

Udarnička pesma, za mešoviti hor, klavir (ili orkestar), 1947

Opšajdiri kolo (Sletske vežbe III), za mešoviti hor i klavir, 1948

Scenska muzika

Pečalbari, scenska muzika za dramu Ð. Panova, za bariton solo, mešoviti hor i kamerni ansambl, 1936

Oj, kuli, oj, scenska muzika za dramu L. Aragona, za recitatora, govorni hor, klavir, flautu, violinu, obou (klarinet), gongove (tam-tam), 1937

Kraljević Marko, muzika za dramu Ð. Dimovića, za muški hor, 1937

Matija Gubec, muzika za predstavu (izgubljeno), 1940

Menehmi, antički balet za kamerni orkestar, 1943

Hajduk Stanko, muzika za dramu J. Veselinovića, za drvene duvače, def. timpane, harfu i gitaru, 1945

Za jedan instrument

Uspomena iz Varaždina, za klavir, 1913

Igraj kolo, za klavir, 1913 (1914, 1915)

Fuga 5 voci, za orgulje (nepotpuno), 1913? (1914?)

Sa Balkana, svita za klavir, 1910-17

Pastorale, za orgulje, 1918?

Impressions, za orgulje (nepotpuno), 1918?

Jugoslovenska svita, za klavir, 1921

Iz Jugoslavije, svita za klavir, 1916-23

Sonata, za klavir, 1924

Iz Srbije, svita za klavir, 1925

Pesme i igre sa Balkana I i II, svite za klavir, 1927

Kolo iz Srbije, za klavir (nepotpuno), 1927

Uspavanka (Zibu haju), za klavir, 1928

Allegro vivace, za klavir (varijanta 1. st. Narodne suite za violinu i klavir), 1932

Pastirska svirka, za klavir (varijanta 3. st. Narodne suite za violinu i klavir), 1932

Užička čarlama, za klavir, 1945

Čačanska igra, za klavir, 1945

Ðurdevka, za klavir

Igre i popevke I (Iz Hrvatskog Zagorja), za klavir Stavovi: Cice muce, Štrk maslo redi, Zibu haju, Turki robe, Tri tičice, Megla se kadi, Prsten zveknul, Ðundena rosa, Svatovska

Igre i popevke II (Iz Makedonije), za klavir Stavovi: Jumer aga, Neven cveće, Jano Janke, Ðurdelin, Što mi je milo i drago, Lele Jano, Igra iz Skopja, Danse orientale, Igra iz Kumanova

Kokonica, za klavir

Rumunska igra, za klavir

Trojanac, za klavir

I i II (Dve minijature) za klavir

Za jedan ili dva glasa uz pratnju jednog instrumenta

1. Balkanska pjesma, za glas i klavir, 1917?

Tri tičice goru preletele, za mezzosopran i klavir, 1918

Lipa piva, za mecosopran (alt) i klavir, 1920

Mjesec (A. B. Šimic), za tenor i klavir, 1921

Molitva Praslavena, za alt i klavir, 1922

Čapljanski Tatari, za glas i klavir, 1922

Slepačka pesma, za alt i violu, 1925

Dvije narodne (Iz Prizrena, Iz Skopja), za glas i klavir, 1927

Uspavanka (Zibu haju), za alt i klavir, 1928

Dečja igra (Ringe raja - Iz mog detinjstva), za glas i klavir (ili različite instrumente), 1928

Premisli se o Marije, za ženski glas i orgulje, 1929?

Podignite oči vaše, za dva ženska glasa i orgulje, 1929?

Ljubavna pesma, za tenor (sopran) i klavir, 1932

Uspavanka, za alt i klavir (iz filmske muzike „A život teče dalje"), 1935

Slavu pile, za sopran (ili dva soprana), i klavir, 1935

Pesme moje majke (Međumurje, kak si lepo zeleno, Tu zu repu tu za len, Imala je majka tri jedine kćerke, Raca plava po Dravi), za glas i klavir, 1916-26-40

Pesme moje majke II (Pod večer se šećem..., Cerna gora, Tri devojke proso žele), za glas i klavir, 1916-26

Dela za orkestar

Uvertira, 1916?, 1917?

Fuga u obliku simfonijske pjesme, 1917

Simfonija (nepotpuno, nesređeno), 1917?

Nokturno (i verzije op. 1 i op. 2), 1916-20

Jugoslovenska svita, za simfonijski orkestar, 1922

Mladost, četiri pesme za gudački orkestar, 1925

Mladost, simfonijske slike, 1925

Jugoslovenska pesma i igra, za violinu i kamerni orkestar, 1925

Svita (Šest narodnih), za gudački orkestar, 1927

Balkanska svita, za gudački orkestar (ili kvintet), 1927

Balkanofonija, svita za simfonijski orkestar, 1927

Koncert za violinu i orkestar,1927

Sa Balkana, svita za kamerni orkestar, 1930

Drinom, intermezzo iz muzike za film „Fantom Durmitora“, za kamerni orkestar, 1932

Chaos, za veliki orkestar i orgulje, 1932

Muzika za orkestar (Harmonije i disharmonije) - Muzika 36, 1936

Četiri balkanske igre, za simfonijski orkestar, 1938

Balkan, simfonijska svita, 1941-44?

Zagorje, simfonijeta, 1941-44?

Simfonijski epos, za simfonijski orkestar, 1947

Tri Romanije (Romanijo, visokoga visa, Ide Tito preko Romanije, Na vrh gore Romanije), simfonijska obrada partizanskih narodnih melodija, 1947

Izvor: Vikipedija.

Boki · 11.02.2013.

BLAGOJE BERSA

21.decembar 1873. Dubrovnik - 1.januar 1934. Zagreb

hrvatski kompozitor i muzički pedagog

Kompoziciju ucio na konzervatoriju u Zagrebu i na konzervatoriju u Beču gdje je, uz kraće prekide, živio do 1919. kad je kao nastavnik kompozicije i instrumentacije došao na Konzervatorij u Zagreb.

Najznacajniji je predstavnik hrvatske glazbene moderne. Kao odličan pedagog odgojio niz hrvatskih kompozitora.

Njegova glazba bliska je Richardu Wagneru i Richardu Straussu, ali i G. Mahleru, koji je otvoren prema novome. Postavio je temelje modernom orkestralnom stilu kod nas, uveo u operu realističku tematiku, skladao prva impresionistički obojena djela i odgojio niz istaknutih skladatelja (od 1922.g. predavač na Muzičkoj akademiji u Zagrebu). Bersina muzika je romantična i lirski refleksivna; djela su mu najčešće rapsodičnog oblika, a odlikuju se izradbom pojedinosti. Bio je majstor instrumentacije. On je prvi podigao hrv. orkestralnu muziku do zamjerne visine ne samo u simfonijskim, već i u svojim opernim djelima.

Modernitet glazbe ogleda se u njegovim solo pjesmama, zborskim opusima i orkestralnim djelima, ali najjače u operi "Oganj". Fasciniran je tamnim i pesimističnim, biografskim i sudbinskim, što se prepoznaje kao asocijacija na "Jugendstil".

Jelka (libretto Josip Bersa), opera u 2 čina, op. 12 (1896.-1901.; neizvedena)

Salome (J. Donat), melodrama op. 54 (1904.)

Frou-Frou (J. Donat), melodrama op. 54 (1904.)

Die vier Temperamente (J. Donat), melodrama op. 55 (1904.)

Die rote Anna (J. Donat), melodrama (1904.)

Der Eisenhammer (Oganj; Alfred Maria Willner), opera u 3 čina, op. 57 (1905.-1906., praizvedba Zagreb 12. siječnja 1911.)

Der Schuster von Delft (Postolar od Delfta; Alfred Maria Willer i Julius Wilhelm prema Hansu Christianu Andersen), komična fantasticna opera u 3 cina (1912., praizvedba Zagreb 26. siječnja 1914.)

scenska glazba za Antigone (Walter Hasenclever) (1919.)

Filmska muzika

Vila od Narenta (1919.)

Solo pjesme

Mio povero amor op. 4 (1894.)

Die Verlass'ne op. 5 (1895.)

Na moru (Josip Bersa), balada za sopran i veliki orkestar op. 6

Mrtvoj dragoj (J. Pinter) za glas i gudački orkestar op. 8 (1895.)

Bio bih rekao op. 13 (1896.), fragment

Edward (Herder) op. 17 (1897.)

Il Re di Tule (G. Carducci prema Goetheu) op. 21 (1897.)

Zaljubljeni ludak (B. Lovric) op. 33 (1902.)

O lache nicht (Lermontov) op. 32 (1903.)

Mein süßes Lieb (Heine) op. 39 (1903.)

Und als ich so lange (Heine) op. 40 (1903.)

Auf den Wällen Salamankas (Heine) op. 41 (1903.)

Duhaj vjetre (B. Lovrić) op. 43 (1903.)

Kolko sam te (Josip Bersa) op. 44 (1903.)

Oj sanci, vi šareni sanci (Josip Bersa) op. 45 (1903.)

Ja te ljubim (Josip Bersa) op. 46 (1903.)

Robinjica (Josip Bersa) op. 47 (1903.)

Ne znam šta je (Josip Bersa) op. 48 (1903)

Ein Schwan (Ibsen) op. 52 (1903.)

Meeresleuchten (Carl Siebel) op. 61 (1906.)

La Fête des morts (Maurice Bouchor) op. 64 (1909.)

Lieb Liebchen (Heine) op. 66 (1909.)

Ein Lied der Liebe (Reinhard Volker) op. 67 (1910.)

Primorska pjesmica (Petar Preradović) op. 72 (1918.)

Jelica (Petar Preradović) op. 73 (1918.)

Seh duš dan (Vladimir Nazor) op. 74 (1918.)

Crni dan (Petar Preradović) (1918.)

Kad (Petar Preradović) (1918.)

Vokalne skladbe

Ave Maria za sopran tenorm zbor i orgulje op. 10 (1895.)

Nun lobet Herrn in seinem Knecht, motet za mješoviti zbor op. 30

Ljudevitu Gaju (J. Miličić) za mješoviti zbor (1909.)

Danas slavno za ženski zbor i orgulje (1916.)

Zora puca, bit će dana (Petar Preradović) za sopran, alt, tenor, mješovit zbor i glasovir (1918.)

Himna (V. Mišić) za mješovit zbor (1919.)

Tri pejsaža: Mjesečina ljetna za mješoviti zbor a cappella bez teksta (1921.); Jesen za mješoviti zbor bez teksta, obou, engleski rog, 2 fagota (1922.); Prvi snijeg: Predvečerje za muški zbor bez teksta, harfu, 2 roga i violunu (1922.)

Orkestralne skladbe

Il sogno d'una sposa, simfonijska pjesma op. 22 (1897.)

Hamlet, simfonijska pjesma op. 23 (1897.)

Dramatska ouvertura op. 25a (1898.)

Andante sostenuto op. 29 (1899.)

Idila op. 25b (1902.)

Capriccio-Scherzo op. 25c (1902.)

Una notte in Ellade, simfonijska pjesma op. 31 (1902.; in 1934. revidirao Zvonimir Bradić kao Nokturno: San ljetne noci na Hvaru)

Sunčana polja, simfonijska pjesma (1919.)

Concertando za violinu i orkestar (1924.), nezavršeno; Z. Bradić 1934 revidirao kao Simfonijske varijacije)

Sablasti, simfonijska pjesma (1926.)

Komorne skladbe

Povera Tomin, elegija za violinu i glasovir op. 1

Klaviertrio im klassischen Stil op. 7 (1895.)

Gudački kvartet u c molu op. 9 (1895.)

Menuett za gudački kvartet op. 14 (1896.)

Rêverie za violoncelo i glasovir op. 49 (1904.)

Klavirske skladbe

Walzer A dur op. 3 (1893.)

Ballabile (1894.)

Minuetto op. 11

Bagatella op. 16 (1897.)

Rondo-Polonaise op. 18 (1895.-1897.)

Sonata u C duru op. 19 (1897.)

Sonata u f molu op. 20 (1897.)

Marcia trionfale op. 24 (1898.)

Varijacije op. 15 (1899.)

Fantasia impromptu op. 27 (1903.)

Nocturne op. 38 (1903.)

Ora triste op. 37 (1903.)

Riso e lamento op. 63 (1908.)

Noveletta op. 69 (1910.)

Serenada-Barkarola (1917.)

Venecijanska barkarola op. 58 (1905.-1921.)

Valse mélancolique op. 76 (1915.-1921.)

Mélancolie op. 76 (1919.-1921.)

Balada u d molu op. 75 (1921.)

Na žalu (1921.)

Po načinu starih "Airs de ballet" (1924.)

Boki · 11.02.2013.

VLASTIMIR PERIČIĆ

7.decembar 1927. Vršac -1.mart 2000. Beograd

srpski kompozitor i jedan od najvažnijih teoretičara u srpskoj muzici, istaknuti muzikolog i autor izuzetno vrednih univerzitetskih udžbenika i dopisni član Srpske akademije nauka i umetnosti

Vlastimir Pericic je roden od oca Juraja i majke Jelice, rođene Nikolajević.
Osnovnu školu učio je u Zemunu 1934—1938, gimnaziju u Zemunu 1938—1941. i u Beogradu 1941—1946. U Srednju muzičku školu pri Muzičkoj akadamiji u Beogradu upisao se 1941, na Muzičku akademiju 1945; diplomirao na Odseku za kompoziciju Muzičke akademije u Beogradu (u klasi prof. Stanojla Rajičića) 1951. godine.

U periodu 1945—1947. radio kao pripravnik, u Prirodnjačkom muzeju u Beogradu, 1948—1951. kao honorarni nastavnik solfeda i osnovne teorije muzike u Muzičkoj školi Josif Marinković u Beogradu, 1951—1955. kao profesor teorijskih predmeta u Srednjoj muzičkoj školi pri Muzičkoj akademiji (danas Muzička škola Josip Slavenski).
Rodna kuća kompozitora Vlastimira Peričića u Vršcu, ulica Bitoljska broj 34.

Školsku godinu 1955—1956. proveo na usavršavanju na Akademiji za muziku i dramsku umetnost Akademie für Musik und darstellende Kunst y Beču (u klasi kompozicije prof. Alfreda Ula. Tokom leta 1956. prisustvovao kursevima za savremenu muziku u Darmštatu (CP Nemačka).

Godine 1955. izabran je na Muzičkoj akademiji (sadašnji Univerzitet umetnosti u Beogradu ''Fakultet muzičke umetnosti'' u Beogradu za asistenta na Odseku za kompoziciju, 1961. za docenta na Odseku za muzičku teoriju, 1965. za vanrednog profesora, 1988. za redovnog profesora. Predavao je 1967—1971. i na Odeljenju nastave I stepena u Nišu. Predavao je različite teorijske predmete (harmoniju, harmansku analizu, kontrapunkt, muzičke oblike, analizu muzičkog dela, tonski slog, poznavanje instrumenata itd), a od 1971. prvenstveno predaje istoriju jugoslovenske muzike na Odseku za muzikologiju.

Izveo je kao mentor na diplomski ispit 51 kandidata iz teorijskih predmeta i 27 iz istorije jugoslovenske muzike, kao i 6 magistranata. Penzionisan je kao redovni profesor Fakulteta Muzičke umetnosti u Beogradu 1993. godine.

Preminuo je u Beogradu 1. marta 2000. godine.

Za 80-setogodišnjicu kompozitorovog rođenja, 7. decembra 2007. godine, u Muzičko-informativnom centru SOKOJ-a u Beogradu, otvoren je deo legata Vlastimira Peričića.

Muzička akademija Univerziteta u Istočnom Sarajevu otvorila je drugi deo legata Vlastimira Peričića.

Priznanja i nagrade
Nagrada na međunarodnom konkursu G. B. Viotti,
Vercelli (Italija), za Gudački kvartet, 1950.

Vlastimir Peričić je dobitnik više nagrada i priznanja. Pomenimo samo neke od njih:

Nagrade Narodne omladine Jugoslavije za II rukovet (194

i III rukovet (1950).
Nagrada na međunarodnom konkursu Giovanni Battista Viotti, Vercelli (Italija), za Gudački kvartet, 1950.
Nagrada udruženja kompozitora Srbije za Simfonijetu, 1959.

DUŠAN RADIĆ

10. april 1929. Sombor — 3. april 2010. Beograd

srpski kompozitor, profesor i redovni član SANU

Rođen je u Somboru gde je završio osnovnu školu i dva razreda gimnazije. Istovremeno je pohađao i muzičku školu Srpskog crkvenog pevačkog društva. Preselio se u Beograd 1941. godine, te nastavio školovanje u Drugoj muškoj gimnaziji i u Muzičkoj školi „Stanković“. Muzičku akademiju u Beogradu upisao je 1946. godine, u klasi kompozicije Milenka Živkovića, koji mu je bio mentor do 1954. godine. Na usavršavanje u Pariz kod Darijusa Mijoa i Olivijea Mesijana otišao je 1957. godine, da bi postdiplomske studije okončao 1962. godine ponovo u klasi Milenka Živkovića.

Već je u studentskim radovima ispoljio sklonost ka inovativnosti i traganju za drugacijim izražajnim sredstvima od onih iz pozno-romantičarskog i/ili soc-realističkog kanona. Retko je citirao folklorne melodije, iako “odaje poreklo sa našeg tla”, dok je vokalne deonice često tretirao instrumentalno, naglašavajući ritmičku komponentu. Njegovu Sonatu lestu za klavir, napisanu još za vreme studija, premijerno je izvela 1952. godine Mirjana Šuica, čime Radić na sebe skreće pažnju muzičke javnosti. Simfonijeta u tri stava, Radićev diplomski rad, predstavljena je publici na koncertu Beogradske filharmonije kojom je dirigovao Živojin Zdravković, 8. juna 1954. godine. Iste godine, 17. marta, ostvarenje Spisak, trinaest krokija, tada u verziji za sopran i klavir, izvedeno je na koncertu kompozicija Dušana Radića i Enrika Josifa, uz sudelovanje Ljubice Vrsajkov i Ružice Mijatović. Kritika se u vezi sa ovim koncertom sporila oko pitanja modernizma i realizma, ističući, svako sa svoje strane, kojim putem srpsko muzičko stvaralaštvo treba da se kreće. Kantatu U ocekivanju Marije su premijerno izveli 27. marta 1957. godine članovi Beogradske filharmonije i hora Radio Beograda pod upravom Oskara Danona uz sudelovanje Biserke Cvejić i Ljube Tadića. Isti orkestar je pod vodstvom Dragoljuba Erića kasnije te godine (26. novembra) izveo i Divertimento za gudački orkestar, vibrafon i udaraljke.

Radić je kao slobodan umetnik delovao 25 godina (od 1954. do 1979), da bi 1979. godine bio izabran je za profesora kompozicije na Akademiji umetnosti u Novom Sadu gde se bavio pedagoškim radom do penzionisanja. Stručno se usavršavao u Parizu, Moskvi, Rimu, Rigi, Kijevu, Sankt Peterburgu, Pragu i Londonu. Bio je aktivan u muzičkom životu zemlje četiri i po decenije, izmedu ostalog, kao član Udruženja kompozitora Srbije od 1949. godine. Dobitnik je više nagrada i priznanja (Nagrada Saveza kompozitora Jugoslavije 1954; Oktobarska nagrada grada Beograda 1959; nagrada Petar Konjović 1972. idr).

Za dopisnog člana Srpske akademije nauka i umetnosti izabran je 1972. godine, a za redovnog 1983.

Radićev opus čine muzičko scenska dela kao što su opera Ljubav to je glavna stvar i balet Balada o mesecu lutalici; vokalno-instrumentalna ostvarenja Ćele kula, Uspravna zemlja, U očekivanju Marije, Prizori sa sela, Spisak, Predeli, Opsednuta vedrina; kompozicije za orkestar Simfonija, Simfonijeta, Dve simfonijske slike, Divertimento, Koncertino, Varijacije na narodnu temu; komadi za kamerne sastave i solo instrumente.

Muzicki jezik

Reska sazvučja i politonalnost se mogu pronaći već u Radićevom diplomskom radu, Simfonijeti. Medutim, u njegovim delima nisu retki ni segmenti lirskog tonusa i “ležerne vedrine”. Markantnost tema Radić uglavnom postiže služeći se skercoznom, burlesknom ritmikom, zbog čega se često u njegovim delima govori o groteski i parodiji. Kompozitor ne napušta tonalno mišljenje iako njegove klišee izaziva neuobičajenim tretmanom paralenih akorada i osobenih ostinatnih figura.

Balada o mesecu lutalici

Balada o mesecu lutalici je balet u tri slike Dušana Radića iz 1957. godine, napisan prema libretu Bore Ćosića. Socio-psihološki zaplet, obojen fantastikom, Radić je omuzikalio pretežno neoklasičnim izrazom, posvećujući naročitu pažnju oblikovanju ritma, što neretko izaziva asocijacije na džez. Autor je komponovao i koncertnu svitu sa muzikom iz ovog baleta.

Prolog i prva slika. Pesnik, inače službenik u naučnom institutu, oseća na svakom koraku – na ulici, na fudbalskoj utakmici, na plaži, u neuspehu kod svoje sekretarice – da ne priprada svetu koji ga okružuje. Nagovoren od svog dvojnika – svog drugog, ironično-racionalnog ja – on polazi da traži svoj ljubavni ideal medu zvezdama, razmenivši uloge s Mesecom.

Druga slika. Ni na nebu Pesnik ne nalazi onu koju traži. Zelena kometa ga uzalud mami; nebesko javno mnenje je uvređeno njegovom indiferentnošću, i Pesnik je najzad prinuden da se spasava skokom na zemlju.

Treća slika. Na zemlji Pesnik i dalje traga za ženom svojih snova; načas mu izgleda da ju je našao u baru, no razočarenje sledi i on produžuje svoja lutanja. Sama sadržina baleta okrenuta svakodnevici (pominju se i takvi lokalizmi kao što su Dorćol i Mažestik), neuobičajena je, a neke intervencije u formi stvorile su hibridan oblik – pojava recitatora, na primer, koji se upliće u radnju i medu baletske igrače, elementi džeza, pa i sam džez-ansambl na sceni.

Kraj IV slike, kada Pesnik izjavljuje „Sam sam na sceni“, mogao je da vodi u pravcu potpunog uklanjanja onog nevidljivog zida između izvođača i gledaoca u smislu izlaska iz samog dela, relativizovanja njegovog značaja, što bi značilo anticipaciju jednog bitnog elementa savremenog pozorišta uopšte. Antologijska scena baleta jeste na samom njegovom kraju kada Pesnik u kafani, u jednom pravom ironičnom obrtu, ubija Samoubicu, i to na fonu otužne, autentične kafanske muzike, bez imalo tragike, gotovo rutinski, ali i bez težine koja bi eventualno mogla da ugrozi nametnuti mjuzikholovsko-varijetetski karakter dela. Radić je o ovom svom delu izjavio: „Kao mlad kompozitor, početnik, bio sam uznemiren novim otkrićima, novim saznanjima i još svežim sećanjima na ratne strahote. Kada su se adolescentna uzbuđenja stišala, kada su razrogačene oči počele trezvenije da gledaju, svet se menjao u burlesku; maštom sam prikrivao preozbiljne stvari. Iskustvo je donosilo pouku da igru treba nastaviti mnogo ležernije i da nezgode ne treba bukvalno shvatiti. Okrenuo sam se pozorištu. Počeo sam da pišem balet, pa operu, sve s namerom da lako prihvatljivom muzikom pružim samo podsticaje slušaocima, gledaocima, podsticaje samostalnog rešavanja životnih zagonetki. Radnja je zamišljena kao parodija romantičarske ljubavi, „ljubavi iznad svega“. To je laka i nenametljiva priča o pesničkoj duši i svakidašnjim iluzijama. Ponekad živahnom, ponekad setnom, „pitkom“ muzikom i veoma slikovitim stihovima, hteo sam da neosetno navedem gledaoce na razmišljanje o mehanizovanom mehanizmu današnjice, da razbudim njihove duhovne aktivnosti, dakle, one aktivnosti koje su se prilično ulenjile u današnjim, kako bi to Čaplin rekao, „modernim vremenima“. Što više raznovrsnosti u igri, što više vedrine u muzici, što više živopisnih prizora sa uzdržanom poukom „sve je dobro što se dobro svrši“! Mislim da „dinamičan“ libreto i „tancovalna“ muzika pružaju zahvalne mogućnosti za jedan bogat pozorišni spektakl savremenog izraza....Pomenuću još jednu specifičnost ovog baleta. U muzičko tkivo sam ubacivao ritmičke i melodijske elemente džeza, naravno stilizovanog, prilagodenog celini tako da ne remeti stilsko jedinstvo. U trećoj slici se, čak, pojavljuje i pravi džez-kvintet na samoj sceni (u kafe-baru). I kao još jedna dopuna uobičajenih izražajnih sredstava klasičnog baleta, mislim da bi vrlo primenljive bile pantomimske scene, a takode, dobrodošlo bi bilo i diskretno korišćenje akrobatike.“

Dve simfonijske slike

Dve simfonijske slike iz 1953. godine, čine diptih u cijem je završnom stavu orkestru pridružen ženski hor i mecosopran solo. Radić je, kao moto dela, na partituri zapisao citat iz De profundis Oskara Vajlda: „…I ja znam da mene, za koga cveće znači deo želja, čekaju suze u čašicama neke ruže.“ Prva slika opisuje konture slobodno tretiranog sonatnog oblika u kome osnovu tematizma čine koral limenih duvača i skercozna linija složene metrike. Trodelnost druge slike je ostvarena simetričnim pozicioniranjem na rastojanju dvaju odseka u formi ronda, između kojih se, kao osa simetrije, nalazi intermeco pod nazivom Elegija. Napeta tema sa septimnim skokovima solo violine se u prvom odseku smenjuje sa živahnim nastupima mecosoprana, dok je u drugom, orkestraski materijal suprotstavljen horskom partu.

Spisak, trinaest krokija za trinaest izvođača

Nastao još za vreme studija kao delo za sopran i klavir, Spisak, trinaest krokija za trinaest izvođača, Radić je u konačnom vidu završio 1955. godine, instrumentirajući ga za sopran, mecosopran, oboe, engleski rog, saksofone, basklarinet, harfu, kontrabas i udaraljke. Delo je u prvobitnom vidu odlikovano nagradom Saveza kompozitora Jugoslavije. Kompozicija je napisana na sažete stihove Vaska Pope, koji, prema Radićevim rečima, “slikaju unutrašnju prirodu predmeta, njihov živi, očovečeni lik. Lapidarnost poetskog izraza rezultirala je “balkanizovanom” strukturom muzičkog toka, koja se ogleda ne samo u broju “krokija”, već i u njihovim međusobnim odnosima. Naime, Radić u Spisku manipuliše veoma velikim fondom izražajnih sredstava, smelo tretirajući deonice, izmeštajući ih iz tada uobičajenog habitusa. Vokalni part je posebno dinamičan, budući da je u njemu intenzitet i kvalitet ekspresije postignut skandiranjem, ostinatnim motivima i šprehštimeom, te melizmima i instrumentalnim tretmanom glasa.

Gungulice

Gungulice za mešovti hor jeste kompozicija inspirisana folklorom i stvaralaštvom Stevana Mokranjca. Radić je materijal za ovo delo pronašao u zbirci Vladimira Čordevića Iz predratne Srbije. On se nije vodio načelima autentičnosti i teritorijalne koherentnosti zvučnog materijala, vec je pesme birao prema zvučnosti. Tako se u ovom delu nalaze obredne, ljubavne, šaljive melodije, čiji sled ne opisuje nikakvu “logičnu” dramaturgiju, kakva je poznata iz Rukoveti. Radić se nadovezao na narodnu praksu korišćenja iste melodije za različite tekstove i obrnuto, a upotrebom napeva uskog opsega koje najčešće koristi kako bi formirao ostinatne blokove, on ne teži traganju za “autentičnim” folklorom, već stvara modernističku konstrukciju svedenog izraza, čija reska kvintna i sekundna sazvučja ostvaruju izvesne veze sa narodnom pevačkom tradicijom, ali se pre svega mogu posmatrati kao deo autorovih neoklasicističkih tendencija.

Oratorio profano

Oratorio profano je kompozicija iz 1974. godine za 3 recitatora, 3 kamerne grupe instrumenata, 4 orkestra, 4 timpana, orgulje i magnetofonsku traku. Premijerno je izvedena 1979. godine. Radić se prilikom komponovanja ovog dela služio za njega uobičajenim modelima za simulaciju iz domena folklorne i popularne muzike, ali i onima koji su poznati iz istorije avangardi, kao što je aleatorika, performans, zvučna poezija i elektronski medij. Takode, kompozitor poseže i za citatima iz dela za klavir Aleksandra Skrjabina i Igora Stravinskog. O ovom ostvarenju autor kaže: „oratorio nije prekretnica u mom radu kako su to neki pomislili...Nisam hteo da izmislim ništa novo. Nemam otkrivačkih ambicija, ne volim gole eksperimente bez rezultata, ne kalemim naučne teorije na muzičko tkivo. Jednostavno, kao umetnik, pokušao sam da, od danas prisutnih „muzičkih fluida“ konstruišem oblik kao svoju predstavu slike našeg doba“.

Spisak značajnijih dela

Muzičko-scenska dela

balet Balada o mesecu lutalici (1957)
opera Ljubav to je glavna stvar (1962)

Vokalno-instrumentalna ostvarenja:

Spisak (1952/55)
Uspravna zemlja (1955)
U očekivanju Marije (1955)
Opsednuta vedrina (1956)
Ćele kula (1957)
Oratorio profano (1974)

Kompozicije za orkestar:

Dve simfonijske slike (1953)
Simfonijeta (1954)
Divertimento (1956)
Koncertino (1956)

Horske kompozicije:

Gungulice (1953)

Dela za kamerne sastave i solo instrumente:

Sonata lesta za klavir (1950)

Izvor: Vikipedija.

Boki · 11.02.2013.

KREŠIMIR BARANOVIĆ

25. avgust 1894. Šibenik - 17. septembar 1975.Beograd

hrvatski je skladatelj i dirigent

U Zagrebu uči teoretske predmete, klavir i rog, da bi, nakon mature, upisao kompoziciju na Muzičkoj akademiji u Beču (1912.-1914.). 1915. godine postaje dirigent u Zagrebačkoj operi, gdje ostaje sve do 1927., kada prelazi na istu dužnost u Beograd, da bi tijekom 1927. i 1928. gostovao s baletskom trupom Ane Pavlovne u Njemačkoj, Nizozemskoj, Švicarskoj i Italiji. U Zagreb se vraća 1928. godine na staro mjesto, gdje ostaje sve do 1943. godine, kada preuzima vođenje Radio-orkestra u Bratislavi (Slovačka), gdje je imenovan i za direktora Opere (1945.-1946.). Nakon toga postaje profesor Glazbene akademije, dirigent Opere i direktor Filharmonije u Beogradu do 1964. godine.

Kao stvaralac, Baranović je jedna od najmarkantnijih ličnosti nacionalnog smjera u novijoj hrvatskoj i bivše-jugoslavenskoj glazbi. S posebnim afinitetom prema ruskoj glazbi, što se ogledalo i u njegovoj reproduktivnoj dijelatnosti, on se nadovezuje na ranog Stravinskog (Petruška), ali oslanjajući se i na narodni melos, stvara vlastiti glazbeni jezik, čiju sočnost i bogatstvo crpi i iz svoga majstorskog poznavanja orkestra.

Kao prvenstveno operski dirigent, on daje svoje najbolje stranice u scenskim i vokalno-instrumentalnim djelima, a svojim djelom Licitarsko srce otpočinje novu epohu u razvoju savremenog baleta u nas.

Vokalne skladbe

Z mojih bregov (Fran Galović) za bariton i orkestar (1927.)

Moj grad (Vinko Nikolić) za glas i orkestar (1943.)

Iz osame (Krešimir Baranović) za glas i orkestar (1944.)

Pan (Miroslav Krleža), simfonijska pjesma za recitatora, soliste, mješoviti zbor i orkestar (1957.)

Goran (Ivan Goran Kovačić), kantata za recitatora, soliste i orkestar (1960.)

Oblaci (Dobrica Cesarić) za mezosopran i orkestar (1963.)

Šume, šume (više hrvatskih pjesnika), kantata za mješoviti zbor i orkestar (1967.)

Na moru (Gustav Krklec) za bariton i orkestar (1973.)

Scenske skladbe

Licitarsko srce (Krešimir Baranović), balet (1924., Zagreb)

Cvijeće male Ide (Margareta Froman, prema Hansu Christianu Andersenu), balet (1925., Zagreb)

Striženo-košeno (Gustav Krklec), komicna opera (1932., Zagreb)

Imbrek z nosom (Krešimir Baranović), balet (1935., Zagreb)

Nevjesta od Cetinjgrada (Marko Fotez, prema Turci idu Augusta Šenoe), komična opera (1942.; 1951., Beograd)

Kineska priča (Dimitrije Parlic, prema Der Kreidekreis Klabunda), balet (1955., Beograd)

scenske glazbe za Tirena (Marin Držić), Dundo Maroje (Marin Držić), Antigona (Sophokles) i Henri IV. (Shakespeare)

Instrumentalne skladbe

koncertna uvertira (1916.)

simfonijski scherzo (1921.)

Svatovac za orkestar (1922.)

gudački kvartet (1924.)

Poème balkanique za orkestar (1926.)

suita iz baleta Licitarsko srce za orkestar (1927.)

sinfonietta u Es Duru (1939.)

Pjesma guslara, rapsodija za orkestar (1945.)

sinfonieta za gudački orkestar (1952.), obrađena za gudački kvartet 1924.

koncert za rog i orkestar (1973.)

VASILIJE MOKRANJAC

11. septembar 1923. Beograd — 27. maj 1984. Beograd

srpski kompozitor, profesor kompozicije na beogradskom Fakultetu muzičke umetnosti i redovni član Srpske akademije nauka i umetnosti

Bio je jedan od najistaknutijih muzičkih stvaralaca u Srbiji u drugoj polovini 20. veka. Mada prvenstveno priznat kao simfoničar, istakao se i na polju klavirske muzike, a komponovao je i znatan broj partitura filmske i primenjene muzike. Dobitnik je značajnih priznanja, među kojima su Nagrada Sterijinog pozorja, Oktobarska nagrada grada Beograda, nagrada Jugoslovenske radio-difuzije, kao i Sedmojulska nagrada za životno delo.

Vasilije Mokranjac potiče iz jedne od najčuvenijih srpskih muzičkih loza. Njegov otac, violončelista Jovan Mokranjac, bio je bratanac kompozitora Stevana Stojanovića Mokranjca; majka Jelena, poreklom Čehinja, takođe je svirala violončelo. Vasilije se opredelio za klavir: od 1932. do 1942. godine učio je klavir privatno kod Alekseja Butakova, zatim je studirao isti instrument na beogradskoj Muzičkoj akademiji (danas Fakultet muzičke umetnosti) u klasi Emila Hajeka i diplomirao 1948. godine. Međutim, tokom studija klavira zainteresovao se za kompoziciju, te je upisao i ovaj odsek u klasi Stanojla Rajičića i diplomirao 1951. godine. Po završetku studija u potpunosti se posvetio komponovanju i pedagoškom radu. Od 1948. do 1956. predavao je u muzičkim školama „Josif Marinković“ i „Mokranjac“. Godine 1956. postao je docent na Muzičkoj akademiji; 1965. izabran je za vanrednog, a 1972. za redovnog profesora kompozicije. Od 1962. do 1965. bio je predsednik Udruženja kompozitora Srbije. Za dopisnog člana Srpske akademije nauka i umetnosti izabran je 1967. godine, a za redovnog člana 1976. – iste godine kada je dobio i Sedmojulsku nagradu za životno delo.

Mokranjac je sebi oduzeo život u 61. godini. Iza njega su ostale supruga Olga i kćerka Aleksandra.

Stvaralaštvo Vasilija Mokranjca karakteriše naklonost prema instrumentalnoj muzici. U pogledu stilskog opredeljenja, sve etape Mokranjčevog razvojnog puta mogu se svrstati pod okvire neoklasicizma i umerenog modernizma.Rano stvaralaštvo Mokranjca određeno je neoromantizmom prožetim elementima stilizovanog folklora, što je bila posledica studiranja kompozicije u periodu neposredno po završetku Drugog svetskog rata, kada je socrealistička ideologija nametala ovakvo opredeljenje. Osim toga, Mokranjac je studirao u klasi Stanojla Rajičića, profesora konzervativnih nazora, koji je insistirao na tome da se studenti izražavaju u tradicionalnim formama apsolutne muzike. Pored neoromantizma, u Mokranjčevom ranom opusu uočavaju se i elementi objektivističkog neoklasicizma, naročito u delima za manje sastave. Mokranjčev zreli stil, pak, predstavlja sintezu neoekspresionističkih i neoimpresionističkih elemenata.

U Mokranjčevom stvaralaštvu mogu se uočiti tri etape, razdvojene kako promenama u kompozitorovom prosedeu, tako i preovlađujućim interesovanjem za pojedine žanrove i izvodacke medije.

Prva stvaralačka faza

Gotovo sve Mokranjčeve rane kompozicije posvećene su klaviru, sa izuzetkom dela pisanih u čilju zadovoljenja nastavnog programa Muzičke akademije. Mokranjčeva klavirska dela su veoma virtuozna i odaju sigurnu ruku iskusnog pijaniste. Može se reći da je Mokranjac stvorio najznačajniji klavirski opus u srpskoj muzici: skoro sva njegova klavirska dela su objavljena i ušla su u repertoar kako učenika muzičkih škola tako i profesionalnih pijanista.

Najveći broj dela ostvaren je u formi svite ili ciklusa minijatura (izuzetak predstavljaju dve Sonatine iz 1953-54. kao i Sonata Romantica napisana na prvoj godini studija). Od kompozicija nastalih za vreme studija izdvajaju se Tema sa varijacijama (1947) u kojoj je već primetno Mokranjčevo suvereno vladanje klavirskim slogom, Gudački kvartet (1949), kao i diplomski rad Dramatična uvertira (1950).

U klavirskim kompozicijama Etide (1951-52), Dve sonatine (1953-54), Fragmenti (1956) i Šest igara (1950-57) primetno je obogaćivanje neoromantizma elementima džeza i bluza, bartokovskog „barbaro“ stila, te hindemitovskog neoklasicizma; u harmonskom pogledu, prošireno tonalna osnova biva dopunjena bitonalnim odnosno bimodalnim epizodama. U ovim kompozicijama, pojedinacni stavovi/komadi su uglavnom pisani u zaokruženim, tradicionalnim formama (najčešće je u pitanju trodelna pesma) i mogu se izvoditi i van ciklusa. Uprkos tome, Mokranjac je nastojao da i u okviru svite odnosno ciklusa minijatura ostvari koherentnost muzičkog toka, te pojedinačni komadi/stavovi imaju jasno definisane uloge u dramaturgiji čitave kompozicije. Tipična Mokranjčeva klavirska faktura je višeslojna: nju krase skrivene melodije u srednjim glasovima, bogati polifoni prepleti, učestali borduni i pedali koji doprinose statičnosti ili ambivalentnosti harmonije, razuđeni akordi u širokom slogu, itd.

Prvu stvaralačku fazu zaokružuje trostavačni Koncertino za klavir, dve harfe i gudače u kojem Mokranjac prožima neobaroknu osnovu sa elementima stilizovanog folklora.

Druga stvaralacka faza (1958-1972)

Centralni period Mokranjčevog stvaralaštva pretežno je posvećen orkestarskoj muzici. Njime dominiraju tri Simfonije (iz 1961, 1965. i 1967. godine). U Prvoj simfoniji Mokranjac promoviše zvučno jezgro u vidu akorda sastavljenog od prekomerne kvarte i velike septime; ovaj „pramotiv“ javlja se i u drugim njegovim simfonijskim delima. Sve tri simfonije ostvarene su neoekspresionističkim zvučnim pismom, a u Trećoj simfoniji Mokranjac po prvi put koristi dvanaesttonski niz. Međutim, Mokranjac se ne pridržava postulata serijalnog metoda, već dvanaesttonski niz primenjuje kao prolaznu zvučnu ilustraciju. Mada se sve tri simfonije pridržavaju klasičnog četvorostavačnog sonatno-simfonijskog obrasca, korišćenje jedinstvenog motivskog jezgra i postepeno brisanje granica između stavova vodi ka jednostavačnim simfonijama i „poemama“ iz Mokranjčeve poslednje stvaralačke faze.

Naporedo sa simfonijama, Mokranjac piše i kompozicije manjih pretenzija, ostvarene u neoklasičnom izrazu bliskom Stravinskom (Uvertira iz 1962. godine) odnosno Hindemity (Divertimento iz 1967. i Simfonijeta iz 1969. godine; oba dela napisana su za gudački orkestar). U isto vreme nastao je i znatan broj partitura filmske i pozorišne muzike. Zanimljivo je da u ovom razdoblju Mokranjac uopšte nije komponovao klavirsku muziku. Međutim, klavir je sastavni deo Mokranjčevog simfonijskog orkestra, te su mu često poverene značajne partije.

Treća stvaralačka faza (1972-1984)

Od početka sedamdesetih godina 20. veka Mokranjac postepeno transformiše svoj muzički jezik, te ostvaruje sintezu postupaka korišćenih u prethodnim decenijama sa novim, prefinjenim, lirskim zvučnim svetom obojenim elementima impresionizma i nove jednostavnosti.

Sva orkestarska i koncertantna dela iz poslednje stvaralačke faze (Četvrta i Peta simfonija, Lirska poema, Koncertantna muzika i Poema za klavir i orkestar) ostvarena su u jednostavacnoj formi sa odlikama dinamično-dramatskog luka, bez obzira na to da li nose naziv „simfonija“ ili „poema“. U harmonskom pogledu Mokranjac eksperimentiše sa Mesijanovim sistemom modusa sa ograničenim transpozicijama, te npr. U Lirskoj poemi (1975) i Petoj simfoniji (sa podnaslovom Quasi una poema, 1979) koristi Drugi Mesijanov modus. Dvanaesttonski niz, promovisan u Trećoj simfoniji, ponovo se javlja ali ovog puta kao tema koja biva podvrgnuta tradicionalnom motivskom radu (Četvrta simfonija, Koncertantna muzika za klavir i orkestar). Klavir se vratio u prvi plan, posebno u izuzetno uspelim svitama-poemama iz 1973. godine Intime i Odjeci. Pojedinačni stavovi u svitama nastalim u ovom razdoblju ostvareni su u slobodnoj formi i toliko su organski povezani i meduzavisni da se ne mogu izvoditi izdvojeno. Time je žanr klavirske svite ili ciklusa minijatura takode preosmišljen u žanr jednostavačne poeme.

Svita-poema Intime ostvarena je u vidu velikog gradacionog luka, od početnog neoimpresionističkog preludiranja (obogaćenog citatom kompozicije „Voda zvira“ Josipa Slavenskog), preko smenjivanja laganih i brzih odseka, uz nagle dinamičke kontraste koji kulminiraju u dramatičnom petom stavu, do konačnog smirenja u Kodi. U ovom delu, jednom od najličnijih u Mokranjčevom opusu, kompozitor razotkriva svoj unutrašnji svet – introvertan i meditativan – a zatim i pokazuje njegovu suštinsku neusaglašenost sa spoljnim svetom, koji doživljava kao disonantan i agresivan.

Svita-poema Odjeci, mada realizovana u sličnoj formi kao Intime, otkriva drugačiju dimenziju kompozitorove ličnosti, njegovu potragu za duhovnošću, korenima, iskonom, kao utočištima od spoljašnjih izazova. Delo je inspirisano vizantijskim napevima i crkvenim zvonima; Mokranjac simulira različite elemente religijskog obreda – pojanje, molitvu, horska jektenija – na fonu sveprisutnih „zvona“, koja su u svakom od jedanaest stavova Odjeka dočarana drugačijom klavirskom fakturom. Mokranjac ne pokušava da restaurira crkveni obred, već se priseća njegovih sastavnih delova i pokazuje na koji način oni „odjekuju“ u njegovoj svesti.

Lirska poema (1974), Mokranjčevo najpoznatije orkestarsko delo, po duhu je bliska Intimama i Odjecima. Odvija se kao sled kontrastnih epizoda objedinjenih istim motivskim jezgrom, uskog opsega i sekundnog pokreta, izgrađenim na bazi lestvice sastavljene od naizmeničnih polustepena i celih stepena (poznate pod nazivima modus Rimskog-Korsakova, Skrjabinov modus, Drugi Mesijanov modus, itd). Uočljivi su elementi stilizovanog folklora, kako u pastoralnom zvuku drvenih duvača, tako i u kvazi-vokalnoj heterofoniji melodijskih linija. Pored toga, prisutna je autoreferencijalnost jer Mokranjac citira motiv iz vlastite orkestarske Uvertire, komponovane 1962. godine.

Peta simfonija, sa podnaslovom Quasi una poema (1979), bliska je Lirskoj poemi kako po jednostavačnoj, epizodnoj formi i harmoniji zasnovanoj na Drugom Mesijanovom modusu, tako i po meditativnoj, kontemplativnoj dramaturgiji. U isto vreme, Mokranjac se vraća i svom kvartno-septimnom „pramotivu“ uspostavljenom još u Prvoj simfoniji. U propratnom komentaru za premijeru Pete simfonije citirane su Mokranjčeve reči, podjednako primenljive na sva njegova dela iz završne stvaralačke faze: „Doživljaj svetlog i tamnog u nama i oko nas, pokušaj skoka iz realnog u astralno, povremeno urlanje u tišini, svest da je čovek, po rečima pesnika, od kosmosa udaljen samo svojom kožom, možda je to idejni krug i osnova dramskog zapleta moje Pete simfonije.“

Pedagoški rad

Vasilije Mokranjac je uživao reputaciju profesora širokih pogleda, otvorenog ka novim stremljenjima, koji studentima nije nametao sopstvena umetnička shvatanja. Iz njegove klase potekli su prvi srpski minimalisti (kasnije članovi grupe OPUS 4) Vladimir Tošić, Miroslav Savić, Miodrag Lazarov i Milimir Drašković. Zbog ove grupe studenata, Mokranjac je došao u sukob sa svojim nekadašnjim profesorom Rajičićem, kao i sa drugim profesorima kompozicije (Aleksandar Obradović, Petar Ozgijan, itd.) koji su zagovarali konzervativan pristup nastavi. Mokranjcu je zamerano što brani interese svojih studenata i dopušta slobodno izražavanje estetskih opredeljenja.Pored članova grupe OPUS 4, u klasi Vasilija Mokranjca diplomirali su i Rastislav Kambasković, Vlastimir Trajković, Aleksandar Vujić, Svetlana Maksimović i drugi.

Znacajna dela

Simfonijska i koncertantna:

1950. Dramatična uvertira

1958. Koncertino za klavir, dve harfe i gudački orkestar

1961. Prva simfonija (in A)

1962. Uvertira

1965. Druga simfonija (in F)

1967. Treća simfonija (in E)

1967. Divertimento za gudače

1969. Simfonijeta za gudače

1969. Koncertna uvertira

1972. Četvrta simfonija (in C)

1974. Lirska poema

1976. Koncertantna muzika za klavir i orkestar

1979. Peta simfonija – Quasi una poema

1983. Poema za klavir i orkestar

Klavirska:

1947. Tema sa varijacijama

1951-52. Sedam etida

1953-54. Dve sonatine: a-moll, C-dur

1956. Fragmenti

1950-57. Šest igara

1973. Intime

1973. Odjeci

1975. Pet preludijuma (1984. dodat još jedan Preludijum)

Kamerna:

1952. Stara pesma i igra za violinu (ili violončelo) i klavir

1965. Platani, svita za 3 flaute, harfu, vibrafon, klavir i celestu

1984. Preludijum za klarinet

ENRIKO JOSIF

1.maj 1924. Beograd - 13.mart 2003. Beograd

kompozitor, pedagog, muzički pisac i akademik Srpske akademije nauka i umetnosti

Rođen je 1. maja 1924. godine u jevrejskoj porodici Beogradu. Njegov otac, Moša Josif, rođeni Beograđanin, bio je trgovac, zastupnik italijanskih i nemačkih preduzeća, dramski pisac-amater. Majka Sofija (rođ. Fahri), iz bogate zemunske porodice, odškolovana je u švajcarskom ženskom institutu. Stekavši dobro znanje stranog jezika, radila je kao prevodilac i postala član uglednog međunarodnog PEN kluba. Značajni su njeni prevodi pesama srpskih pesnika na nemački jezik. Brojni intelektualci, poput Jovana Dučića i Miloša Ðurića, bili su joj saradnici i poznanici.

U porodici Josif muzika je brižljivo negovana. Majka je svirala klavir, dok je otac gajio posebnu naklonost prema operskoj umetnosti. Iako su želeli da svoja oba sina, Enrika i mladeg Alberta, pošalju na studije muzike, roditelji su rano prepoznali posebnu Enrikovu obdarenost. Ubrzo su mu obezbedili prvog, privatnog učitelja muzike, kompozitora i dirigenta Vladislava Grinskog, uz koga je Enriko napisao svoje prve kompozicije.

Otac mu je umro 1937. godine, a neposredno pred početak bombardovanja Beograda (1941), porodica je otišla u Sarajevo, odakle su, preko Dubrovnika, Splita i Korčule prešli u Italiju. Tamo su, neproganjani, ostali do 1943, a potom su se preselili u Švajcarsku.

Po završetku rata Enriko Josif je nastavio prekinuto školovanje u Beogradu i maturirao u Prvoj beogradskoj gimnaziji. Studiranje je započeo na Medicinskom fakultetu, ali je ovu oblast ubrzo napustio opredelivši se za studije na Muzičkoj akademiji u Beogradu. Kao student Milenka Živkovića na Odseku za kompoziciju diplomirao je 1954. godine. U periodu od 1961. do 1962. boravio je u Rimu na studijskom usavršavanju. Pedagoški rad je započeo kao nastavnik u Nižoj muzičkoj školi „Vojislav Vučković“ (1955–1956) i Srednjoj muzičkoj školi „Kornelije Stanković“ (1955–1957). Na Muzičkoj akademiji pratio je rad svog profesora Živkovića najpre kao asistent (od 1957), a nakon iznenadne profesorove smrti (1964) nasledio je Živkovićevo mesto na Odseku za kompoziciju. Sledeće godine (1965) izabran je za docenta, a potom za vanrednog (1970) i redovnog profesora (1976). Kao redovni profesor radio je do odlaska u penziju (1989).

U periodu 1967–1968 bio je predsednik Udruženja kompozitora Srbije. Kao vrsni intelektualac, izabran je najpre za dopisnog (25. aprila 1991), a potom za redovnog člana SANU (26. oktobra 2000).

Autor je legendarne krilatice „Srbi su nebeski narod“.

Kompozitorska delatnost

Enriko Josif je uspešno komponovao već kao student (Četiri skice za klavir, Improvizacija na narodnu temu za gudačke instrumente, Sonata brevis za klavir, gudački kvartet Quartetto lirico, Isečak za recitatora, sopran i klavir četvororučno, Simfonietta), a plodan stvaralački rad pratio je i njegove pedagoške aktivnosti. U Josifovom opusu zastupljena su žanrovski raznovrsna dela: solisticka, kamerna, horska, orkestarska, vokalno-instrumentalna, kao i filmska muzika.

Osim afiniteta prema savremenom (mada ne i avangardnom) izrazu, uočena je kompozitorova naklonost prema zvučnom svetu baroka i ranijih epoha, o čemu osim kompozicionih postupaka svedoče i nazivi pojedinačnih dela: Sonata antica, Oratorio profano da camera, Frescobaldiana, Sinfonia ricercar. U pojedinim Josifovim ostvarenjima vidljivi su obrisi nacionalnog muzičkog jezika, kao i impresionističke stilske crte (Rustikon, Lirska simfonija).

Poseban, individualni pečat Josifovim delima daje originalna melodijska invencija i osobeni instrumentalni kolorit. Prema umetnikovim rečima, „pesmenost“, izražena melodioznost, bila je jedna od najznačajnijih odlika njegovog muzičkog stila. Josif je klicu razvoja svih svojih muzičkih misli označavao pojmovima „glasa“, „unutrašnjeg pevanja“, „pesmenosti“. Ukupni Josifov pristup umetnosti i stvaranju bio je duboko protkan filozofskom, poetskom dimenzijom. Ona je prepoznatljiva i u većini naslova Josifovih dela (Kazivanja, Dozivanja, Snoviđenja, Pesmena govorenja, U znamen vremena, Vatrenja, Ptico, ne sklapaj svoja krila, Slobodišta).

Religiozno-filozofski pogledi

U raznovrsnim Josifovim iskazima izražena je njegova duboko emocionalna, filozofska i duhovna, religiozna priroda. Nesumnjivo je da su na nju značajno uticali i religiozno-filozofski pogledi Fjodora Dostojevskog, Nikolaja Berdajeva i Martina Bubera, mislilaca čije je zapise Josif proučavao u mladosti i u zrelim godinama. U svojim „kazivanjima“, Josif je govorio o duhovnom životu, svojim prvim susretanjima sa Biblijom, razmišljanjima, odnosu prema Bogu i prema ljudima. Privlačile su ga starozavetne, jevrejske, ali i novozavetne teme. Bio je zanesen čovekoljubivom idejom o „zagrljaju svih ljudi“. Narocčto zamišljen nad motivima patnje i stradalništva, uočavao je pojedinosti, ali i specifične paralele izmedu sudbine srpskog i jevrejskog naroda; inspirisan „opštom ljudskom tragedijom otuđenog coveka“, pristupio je i komponovanju scenskog letopisa Smrt Stefana Dečanskog.

Uprkos tome što je odbijao štampanje i javno objavljivanje svojih govora i zapisa, pojedinacni sačuvani izvori svedoče o Josifovim razmišljanjima, njegovoj životnoj i umetničkoj inspiraciji. Među njima su brojni intervjui objavljeni u dnevnoj i periodičnoj štampi, kao i zbirka Josifovih kazivanja „Prorok stadu kamenom“, na osnovu magnetofonskih snimaka, sačinio Vladeta R. Košutić 1990. godine i drugo izdanje 2005. godine.

Muzicka kritika

Osobeni Josifov umetnički senzibilitet uočljiv je i u njegovim muzičkim kritikama. Komentarišući pojedinačna muzička dela, kompozitorske opuse, dostignuća poznatih muzičkih interpretatora i odabrana koncertna izvođenja, Josif je upečatljivo ukazivao na značaj bezuslovnog i potpunog saživljavanja sa umetničkim delom. Upoređivao je višeslojnost muzičkog tkiva sa složenošću samog ljudskog bića, a „tonsko otkrivanje tajne beskraja nastajanja i razvoja“ proglasio najuzvišenijom svrhom muzičke umetnosti. Pisao je bogatim, eruptivnim jezikom sa nesvakidašnjim, često i sasvim novim kovanicama.

Knjiga o Milenku Živkoviću

Sedamdesetih godina 20. veka, na predlog Odeljenja likovne i muzičke umetnosti SANU, Enriko Josif je napisao monografiju o svom profesoru Milenku Živkoviću. Zalaganjem Josifove udovice, Vere Josif, i beogradskog rabina Isaka Asiela, rukopis je nakon dvadeset godina prireden za štampu. Monografija je objavljena 2009. godine, u izdanju SANU, uz dodatak sa osnovnim informacijama o izdanju koji je priredio urednik, akademik Dejan Despić.

Dela

Solistička, instrumentalna

Sonata brevis, za klavir (1949)

Četiri skice, za klavir (1957)

Četiri priče, za klavir (1957)

Tri psalma, za klavir (1966)

Kazivanja, za klarinet (1981)

Canzonna Bergamasca, za čembalo

Balada, za flautu

Psalmodija, za flautu

Znakovi, za kontrabas

Monolog, za violinu

Kamerna

Improvizacija na narodnu temu, za 14 duvačkih instrumenata (1949)

Gudački kvartet (1953)

Snoviđenja, za flautu, harfu i klavir (1964)

Hamlet, za flautu, čembalo, harfu i violu da gamba (1969)

Zapisi, za duvački kvintet (1969)

Vatrenja, za klavir, violinu i violončelo (1972)

Dozivanja, za hor flauta, dve trube i harfu (1982)

Koncertantna parodija, za violinu i klavir

Divertimento za duvački kvintet

Frescobaldiana, za duvački kvintet

Largo nobile, za dve flaute i harfu

Monodija, za flautu i harfu

Znakovi, za flautu, hor flauta, čembalo i violončelo

Pesmena govorenja, za flautu, hor flauta i violončelo

Epski napev, za hor flauta i violončelo

U znamen vremena, za hor flauta, dve trube, trombon, dve horne, dva fagota, violu, violončelo

Horska

Dodolska, za muški hor

Orkestarska

Svita (1950)

Simfonija (1953–54)

Sinfonietta (1954)

Sonata antica, za klavir i orkestar (1955)

Lirska simfonija, za četiri flaute, harfu i gudački orkestar (1956)

Iz osame (1957)

Introdukcija (1961)

Simfonija u jednom stavu – Monoptih (1964)

Koncert za klavir i orkestar (1967)

Sinfonietta di tre re

Koncert za klavir i orkestar (1974)

Vučićevći i Knjaževci, za instrumentalni ansambl

Piesa, za violinu i orkestar

Sinfonia ricercar

Vokalno-instrumentalna

Ciklus pesama za sopran i klavir (1954)

Isečak, za recitatora, sopran i klavir četvororučno (1954)

Oratorio profano da camera, za sopran, recitatora, celestu, klavir i udaraljke (1956)

Smrt Stefana Dečanskog, moteti za recitatora, soliste, mešoviti hor i 16 instrumenata (1956)

Pesma nad pesmama, za ženski hor i mali instrumentalni ansambl (1957)

Rustikon, za alt, mešoviti hor i orkestar (1962)

Himna Dunavu, za glas i duvački kvintet

Na vodama Babilonskim, za glas, flautu i harfu

Pesma, za glas, flautu i harfu

Kameni spavač, za glas i orkestar

Nepokoreni grad, oratorijum

Slobodišta, kantata

Scenska

Smrt Stefana Dečanskog, scenski letopis za recitatora, hor i orkestar (1970)

Ptico, ne sklapaj svoja krila, balet (1970)

Muzika za film

Desant na Drvar (1963)

Vrtlog (1964)

Ko puca otvoriće mu se (1965)

Opatica i komesar

Sarajevska hagada

Muzika za radio drame

Lomača

Omer i Merima

Nagrade

Sedmojulska nagrada Srbije (1960) za Koncert za klavir i orkestar

Šestoaprilska nagrada grada Sarajeva (1962) za muziku za film Sarajevska hagada

Oktobarska nagrada Beograda (1965) za Simfoniju u jednom stavu

Nagrada žirija Jugoslovenske radio-televizije (1967) za Tri psalma

Nagrada Radio-Beograda (1969) za muziku u radio-drami Lomača

Sterijina nagrada (1970) za muziku za dramu Omer i Merima

Nagrada Petar Konjović (1971) za balet Ptico, ne sklapaj svoja krila

Nagrada žirija Jugoslovenske radio-televizije (1971) za Zapise za duvački kvintet

Nagrada Televizije za muziku pisanu za Visočku hroniku

Orden zasluga za narod sa srebrnim zracima (1972)

Plaketa Narodnog pozorišta u Beogradu

Izvor: Vikipedija.

Boki · 11.02.2013.

MARKO TAJČEVIĆ

29.januar 1900. Osijek, Austrougarska - 19.jul 1984. Beograd, SFRJ

srpski kompozitor, učitelj muzike i muzički kritičar

Smatran je za jednu od vodećih figura muzikologije svoga vremena na Balkanu.

Tajčević je poznat po bogatom radu na polju vokalnih dela. Neka od njegovih najpoznatijih orkestarskih, kamernih i dela za klavir su:

Sedam balkanskih igara (za klavir) (1927)

Sedam balkanskih igara (za klarinet, violončelo i klavir)

Varijacije (1950)

Sonatina (1953)

Pet preludija

Dve male svite

Srpske igre (1959)

Pisao je horska dela i klavirnu muziku. Od horskih kompozicija ističu se Dodolske pesme i Bugarske koledarske pesme, kao i dve pesme inspirisane narodnooslobodilačkim ratom: Na Petrovačkoj cesti i Pjesma mrtvih proletera. U oblasti solo pesama značajno mesto zauzimaju Balade Petrice Kerempuha.

MIHOVIL LOGAR

6.oktobar 1902. Rijeka - 13.januar 1998. Beograd

slovenačko-srpski kompozitor, pedagog i muzički pisac

Mihovil Logar je rođen 6. 10. 1902. godine u Rijeci. Nakon što je Italija anektirala Rijeku, a Musolinijevi fašisti ušli u grad, Logar je pobegao u Jugoslaviju. Formalno obrazovanje stekao je u Pragu gde je prvobitno studirao arhitekturu da bi se zatim konačno opredelio za karijeru kompozitora. Najpre je pohadao Državni konzervatorijum, u klasi K. B. Jiraka, a zatim i Majstorsku školu u klasi Jozefa Suka. Godine 1927. došao je u Beograd i počeo da radi kao profesor teorijskih predmeta i klavira u tadašnjoj Muzičkoj školi (danas školi „Mokranjac“), a zatim i kao profesor u Srednjoj muzičkoj školi pri Muzičkoj akademiji. Neposredno nakon Drugog svetskog rata, biva izabran za vanrednog (1945), a zatim i redovnog profesora (1955) na Muzičkoj akademiji (današnjem Fakultetu muzičke umetnosti) u Beogradu, gde je radio do 1972. godine. Najpre kao profesor u srednjoj školi, a zatim i kao profesor kompozicije, Logar je dao značajan doprinos razvoju školstva u predratnoj i posleratnoj Srbiji. U periodu od 1956. do 1958. godine, bio je predsednik Udruženja kompozitora Srbije. Osim bogate i plodne kompozitorske karijere, Logar je nastupao i kao pijanista, izvodeći često i sopstvena dela.

Preminuo je 13. januara 1998. godine.

Stvaralački opus Mihovila Logara broji preko dve stotine dela najrazličitijih žanrova. Kao najznačajnija dela se mogu izdvojiti: opere – Četiri scene iz Šekspira (1931), Sablazan u dolini Šentflorjanskoj, Pokondirena tikva (1954), Četrdeset prva (1959); kantate – Plava grobnica (1934), Pjesma na vrelu (1939), Vatra (1959); orkestarske kompozicije – Vesna, simfonijska poema (1931), Rondo-uvertira (1936), Dundo Maroje, uvertira (1936), Kosmonauti, koncertna uvertira (1962), Cedurska simfonijeta (1962), Sinfonia italiana, trostavačna simfonija (1964); svite – Primorje, Prolećne slike (1962); balet Zlatna ribica (1950); koncerti – Koncert za violinu u ha molu (1954), Concerto mordente za violinu i orkestar, Koncert za violončelo, mali gudački orkestar i duvački kvintet (1971), Dvostruki koncert za klarinet i rog (1967), Partita concertante za duvački kvintet i gudacki orkestar; ciklusi solo pesama – Legenda o Marku (1936), Šesnaest rumenih proleća – pesme za Anitu, Granada od Samarkanda (1963), Tri pesme Endrea Adija; kamerna dela – 5 gudačkih kvarteta (1926 – 1936), Sonatina za violinu i klavir, Razmišljanje i odluka za fagot i klavir (1945), Vez na svili za violinu i klavir (1985), Zlatni menuet za fagot i klavir (1990); zbirke klavirske muzike – Mala serenada, Pastorala, Nežnost, Figurina na vazni, Baletski valcer.

Muzički jezik

Rana dela Mihovila Logara, nastala u Pragu i po povratku sa školovanja, odlikuju se zaoštrenim muzičkim jezikom, proširenim tonalitetom koji često prelazi i u atonalnost, rapsodičnom i, uslovno rečeno slobodnom formom, te se ovaj period kompozitorovog stvaralaštva često opisuje kao ekspresionistički (Peričić, Masnikosa). U ovom razdoblju se mogu uočiti i uticaji romantičarskoj jezika, te se može reći da je za Logara svojstveno da „u njegovom opusu jedno pored drugog stoje dela koja se veoma mnogo razlikuju po svim komponentama sturkture“ (Bergamo). Kao neke od glavnih karakteristika Logarevog muzičkog jezika, ali i njegove ličnosti, autori ističu vedrinu i humor, koje, u zavisnosti od konteksta, mogu preći i u grotesku i parodiju. Takođe, ističe se da su „Logarevi po pravilu tercno sturktuirani akordi, uvek ... ’deformisani’ jarkim vanakordskim tonovima, a njihov sled je uvek neočekivan i nestabilan, iznenadno disonantan ili nenadano tonalan“ (Masnikosa, 2008: 10). Izostanak kontinuiranog muzičkog toka ili njegova višeslojnost, muzičke ideje kratkog daha, te „plahovitost izraza“ (Bergamo), mogu se uključiti u najznačajnije odlike njegovog meduratnog stvaralaštva.

Ipak, prema tvrdnjama Marije Masnikose, „teško je, ... u okviru Logarevog stvaralačkog puta, označiti jasne etape, a još teže odrediti kojim se usmerenjima rukovodio u svom razvoju“ (Masnikosa, 2008: 10). U tom smislu se utemeljenost u klasicnim formalnim obrascima, stalno prirustvo elemenata komičnog, vedar ton i sklonost ka stalnim i čestim promenama u muzičkom jeziku – od tonalnosti do atonalnosti, tematizma do atematizma itd. – te odsustvo folklornog materijala iz velike većine njegovih dela, mogu se istaći kao najznačajnije karakteristike čitavog stvaralaštva ovog kompozitora.

Sablazan u dolini šentflorjanskoj, muzička farsa u tri čina

Libreto za farsu napisao je kompozitor sam, preradivši satiru Ivana Cankara “Pohujšanje u dolini šentflorjanski”. Radnja se dešava u šentflorjanskoj dolini u kojoj „rodoljubi“ – Načelnikovica, Poreznik, Beležnik, Trgovac i Crkvenjak – komentarišu „sablazan“ koja se pojavila u njihovom kraju. Naime, dve skitnice, Petar i Jacinta žive nevenčano, što izaziva radoznalost i, svakako, prezir meštana. Svakog od likova, Petar ucenjuje tvrdeći da je on njihov sin, izgubljen pre 15 godina. U Petrovu „poteru“ za bogatstvom se upliću i đavo, brojna prerušavanja i misterije. Iako komponovano 1938. godine, delo je prvi put izvedeo tek trideset godina kasnije, u Narodnom pozirištu u Sarajevu, pod upravom Ivana Štajerca. Opisujući delo nakom premijere, Branko Karakaš ističe prisustvo „reskih harmonija i skladno stilizovanih vokalnih recitativa koji na momente prerastaju u ariozne forme“ (Karakaš, 2008: 87).

Pokondirena tikva, farsa u tri čina (1954)

U skladu sa svojom naklonjenošću humoru i komičnosti, Logar se, u ovoj operi okrenuo Jovanu Steriji Popoviću i njegovoj Pokondirenoj tikvi. Osnovni kompozitorov cilj je, prilikom komponovanja opere na Sterijin tekst, bio da sačuva duhovitu atmosferu i jezičku strukturu originalnog teksta u kome počiva veliki deo komike ovog komada. Izradu libreta, kompozitor je poverio Hugu Klajnu, delo je prvi put izvedeno 1956. godine, na sceni Narodnog pozorišta u Beogradu, pod upravom Dušana Miladinovića. Delo je, kako ističe Peričić, „puno dinamike i pravog bufo-duha“. Vokalna deonica je bliska parlandu, da bi, u zavisnosti od dogadanja na sceni, prešla i u ponekad groteskni ariozo. Sam muzički jezik je pre svega u službi dramske radnje, te postupci muzičkog slikanja komike i groteske, poznati iz tradicionalnih komičnih muzičkih formi, dominiraju muzičkim tokom.

Rondo-uvertira (Na sajmu) (1936)

Jedno od Logarevih kratkih orkestarskih dela, Rondo-uvertira oslikava autorovu naklonost ka živopisnom i izražajnom tretmanu muzičkog teksta i humorističnoj izražajnosti. Menjajući prvobitni naziv – Rondno uvertira – u Na sajmu, autor je želeo da ukaže na činjenicu da brilijantni pasaži, raznovrsni ritmovi, kratke tematske floskule i oštri kontrasti izmedu melodijski i ritmički izražajnih fraza, mogu oslikavati i vrevu autentičnog sajamskog dana.

Iako govor o muzici nije bio centralno polje interesovanja ovog autora, mogu se naći pojedini članci iz njegovog pera, posvećeni aktuelnim problemima muzičkog stvaralaštva ili kritike, te nekim koncertima i nastupima poznatih izvođača i premijernim izvođenjima kompozicija njegovih savremenika. Bio je dopisnik italijanskog časopisa La Scala, a njegovi tekstovi se mogu naći i u časopisu Zvuk, u Politici i Reviji. Neke od njegovih najpoznatijih kritika su objavljene povodom premijere Rajičićeve Simonide, ili Radićeve Ćele Kule.

Opere:

Četiri scene iz Šekspira (1931)

Sablazan u dolini Šentflorjanskoj

Pokondirena tikva (1954)

Četrdeset prva (1959)

Orkestarske kompozicije:

Vesna, simfonijska poema (1931)

Rondo-uvertira (1936)

Dundo Maroje, uvertira (1936)

Kosmonauti, koncertna uvertira (1962)

Cedurska simfonijeta (1962)

Sinfonia italiana, trostavačna simfonija (1964)

Kantate:

Plava grobnica (1934)

Pjesma na vrelu (1939)

Vatra (1959)

Svite:

Prolećne slike (1962)

Balet:

Zlatna ribica (1950)

Koncerti:

Koncert za violinu u ha molu (1954)

Dvostruki koncert za klarinet i rog (1967)

Partita koncertante za duvački kvintet i gudački orkestar

Koncerto mordente za violinu i orkestar

Koncert za violončelo, mali gudački orkestar i duvački kvintet (1971)

Ciklusi solo pesama

Legenda o Marku (1936)

Granada od Samarkanda (1963)

Tri pesme Endrea Adija

Kamerna dela

5 gudačkih kvarteta (1926 – 1936)

Sonatina za violinu i klavir

Razmišljanje i odluka za fagot i klavir (1945)

Vez na svili za violinu i klavir (1985)

Zlatni menuet za fagot i klavir (1990)

Boki · 11.02.2013.

MILENKO ŽIVKOVIĆ

1901. - 1964. Beograd

srpski kompozitor

Profesor Muzičke akademije u Beogradu. U kompoziciji se priklanja srpskom nacionalnom smeru i produbljuje harmonijsku i polifonu građu svojih dela, koristeći se savremenim zapadnoevropskim tehničkim tekovinama.

Simfonijski prolog

Simfonijski fragmenti

Klasična suita

Igre iz Makedonije

Epikon 1945. za violončelo i klavir

Suite za klavir

kantata Rođenje vesne

scenska muzika za Zonu Zanfirovu

zborovi Ranjenik;

Prizrenke solo pjesme;

Umetnost horskog pevanja

Nauka o harmoniji

Rukoveti St. Mokranjca

Poznat je kao pobornik nacionalnog pravca. Pisao je simfonijsku i baletsku muziku, vokalno-instrumentalna i horska dela; rukovet Prizrenke, solističke instrumentalne kompozicije Epikon; scensku i filmsku muziku, film Dečak Mita i dečju operu Dečja soba na tekst Desanke Maksimović.

PETAR STOJANOVIĆ

25.avgust/6.septembar 1877. - 11.septembar 1957

srpski violinista i kompozitor opera, opereta, baleta i orkestralne muzike.

Rođen je u Budimpešti, gde se i školovao. Violinu je učio kod Jenea Hubaja (Jeno Hubay). Studije violine je nastavio na Bečkom konzervatorijumu kod Jakoba Grina (Jakob Grün), a kompoziciju je učio kod Roberta Fuhsa (Robert Fuchs) i Riharda Hojbergera (Richard Heuberger). Godine 1925. prešao je u Beograd, gde je postao profesor violine i direktor Muzičke škole "Stanković". U Beogradu je ostao do kraja života.

„Tigar“ (Der Tiger / A Tigris), komična opera u jednom činu (1905, Budimpešta)

„Devojka na mansardi“ (Liebchen am Dach), na libreto Viktora Leona (Viktor Léon) (1917)

„Vojvoda od Rajhštata“ (Die Herzog von Reichstadt) na libreto Viktora Leona i Hajnca Rajherta (Heinz Reichert) (1921, Beč

Violinski koncert No. 1 (1904)

Violinski koncert No. 2 (1916, Prag)

„Smrt junaka“, simfonijska poema

„Sava“, simfonijska poema (1935)

„Mirjana“, balet (1942)

„Devet čiraka“, balet (1944)

Pisao je simfonijsku muziku; simfonijska poema Sava, više koncerata za violinu, violu i druge instrumente; operetu Blaženkina zakletva. Napisao je nekoliko pedagoških dela za violinu.

KOSTA MANOJLOVIĆ

4.decembar 1890. Krnjevo kod Smedereva - 2.novembar 1949. Beograd

srpski kompozitor, etnomuzikolog, organizator, muzički pisac, pedagog i horski dirigent

Za osnivanje Muzičke akademije u Beogradu, Manojlović se intenzivno zalagao i bio je njen prvi rektor od 1937. — 1939, a kao profesor radio je u njoj do 1946.

Rođen 4. decembra 1890. godine u šumadijskom selu Krnjevu kod Smedereva. Učenje muzike započeo je u Bogosloviji i Srpskoj muzičkoj školi u Beogradu.

Nastavnici su mu bili Stevan Stojanović Mokranjac, Miloje Milojević i Stevan Hristić.

Kratko vreme je radio kao nastavnik u Ćupriji (1910—1911) i u Bogosloviji u Beogradu (1911—1912), kada je dobio stipendiju i kraće vreme proveo na studajama u Moskvi, a zatim u Minhenu (1912—1914). Studije je dva puta prekidao zbog balkanskih ratova. Na minhenskoj Muzičkoj akademiji radi kod R. Majera-Gšraja i Fr. Klozea, a na muzikološkom odseku filozofskog fakulteta kod E. Šmica.

Za vreme prvog svetskog rata, 1915. sa srpskom vojskom prelazi Albaniju. Godine 1917, Kostu Manojlović upućuju na produženje studija u Englesku. Studije je završio 1919. na univerzitetu u Oksfordu.

Kada se vratio u Beograd, Manojlović razvija višestruku muzičku delatnost, te 1919. postaje dirigent Prvog beogradskog pevačkog društva (do 1931.), kojim je nekada upravljao Mokranjac. Sa ovim društvom je 1925. izveo čuvenu Palestrininu Missa Papae Marcelli.

Od 1931. do 1939, Manojlović je dirigent i pevačkog društva Mokranjac , a uz to i profesor Muzičke škole (danas škola Mokranjac) i Teološkog fakulteta.

Kosta Manojlović je bio sekretar Beogradske filharmonije od njenog osnivanja 1923, pa sve do 1940. godine. Učestvovao je u osnivanju Južnoslovenskog pevačkog saveza (bio je njegov glavni sekretar od 1924. do 1932.) i Udruženja jugoslovenskih muzičkih autora (UJMA).

Njegovo najznačajnije delo je stvaranje Muzičke akademije u Beogradu (danas Fakultet muzičke umetnosti), za čije se osnivanje intenzivno zalagao i bio njen prvi rektor (1937. — 1939.), a kao profesor radio je u njoj do 1946.

Poznati su mu horski ciklusi: Sa vardarskih strana, Naša zemlja suzom orošena i Rane bez prebola; pesme: Na Kozari grob do groba, Bolna leži omladinka Mara.

Umro je 2. novembra 1949. godine u Beogradu.

Boki · 11.02.2013.

DR VOJISLAV VUČKOVIĆ

18.oktobar 1910. Pirot, Kraljevina Srbija - 24.decembar 1942. Beograd, Srbija

muzikolog, kompozitor i dirignt

Rođen je 18. oktobra 1910. godine u Pirotu. Revolucionarnom studentskom pokretu pristupio je početkom tridesetih godina, za vreme studija u Parizu.

Član Komunističke partije Jugoslavije postao je 1933. godine. Svoju antifašističku i komunističku opredeljenost izražavao je i u muzici (simfonijske poeme „Burevestnik“, „Ozareni put“ i dr). Bio je organizator studentskih recitativnih horova. U njegovom stanu, u Skadarskoj ulici, držani su ilegalni partijski sastanci. A 1938. godine u njegovom stanu se Josip Broz Tito sastao sa grupom intelektualaca-komunista.

Posle okupacije Kraljevine Jugoslavije, aprila 1941. godine, uključio se u Narodnooslobodilački pokret. Sredinom 1941. morao se povući u ilegalnost, jer je bio potkazan policiji, ali je i dalje nastavio, aktivno, da radi. Organizator je akcije za prikupljanje potpisa kulturnih i naučnih radnika, kao odgovor na „Apel srpskom narodu“.

Uhapšen je 24. decembra 1942. godine, a suradan je umro, od zadobijenih rana prilikom hapšenja i mučenja u Specijalnoj policiji.

Doktorirao je muzikologiju na Karlovom univerzitetu u Pragu, sa temom Muzika kao sredstvo propagande. Njegova najznačajnija dela su:

Herojski oratorijum

simfonijske poeme

Ozareni put i Burevesnik

balet

Čovek koji je ukrao Sunce

svita

Peron

Pesma deset hiljada štrajkača

Studijska pisanja

Materijalistička filozofija umetnosti

Boki · 11.02.2013.

EMIL ADAMIČ

25.decembar 1877. Dobrova - 6.decembar 1936. Ljubljana

slovenački kompozitor

Javio se gotovo u isto vreme kad i Lajovic. U početki je bio romantičar, a zatim je sledilo neoromantizam, i najzad, impresionizam.

Adamič se razlikovao od savremenika u pogledu forme svojih kompozicija, u muzici je tražio odgovarajući izraz za tekst.

Pisao je muške i ženske, mešovite i omladinske horske kompozicije a cappella ili uz instrumentalnu pratnju, solo-pesme, duete, dela za violinu i orkestar, simfonijski, gudački, mali školski i tamburaški orkestar, scensku i kamernu muziku.

Vragova nevesta

Smrt cara Samuela

Svatovske pesme

Zdravica

solo-pesme

Na lipici zelenoj

Noćne pesme

orkestarske kompozicije

Tatarska svita

Ljubljanski akvareli

Boki · 11.02.2013.

JAKOV GOTOVAC

11.oktobar 1895. Split - 16.oktobar 1982. Zagreb

hrvatski operni dirigent i kompozitor

Vodio je pjevačka društva Mladost, Mladost-Balkan i Jug, a nakon II. svjetskog rata Pavao Markovac i Vladimir Nazor. Bio je akademik i član Hrvatskog narodnog kazališta (HNK). Dobitnik je nagrade za životno dijelo Vladimir Nazor (1964.) kao i nagrade AVNOJ-a (1972.). Prvi njegov opus Dva skerca za mješoviti zbor na narodne tekstove (1916.) pokazao je pravac kojim će njegovo stvaralaštvo ići. Bio je to put nacionalnog muzičkog realizma, kojem će gotovo bez izuzetka ostati vjeran u svojim daljnjim ostvarenjima.

Za svoja vokalna djela, Gotovac je najviše uzimao narodne tekstove. Stihovi iz narodne lirike i epike našli su u njemu izvanrednog tumača, umjetnika koji je znao ne samo tonovima ocrtati njihov sadržaj, nego i muzičkim sredstvima podati potrebno raspoloženje i dočarati sredinu. Uz folklorna obilježja, Gotovac je u svoja djela unio i mediteransku raspjevanost, prožetu senzibilnošću, što se najviše odrazilo u operama.

Vrhunci njegovog prvog stvaralačkog razdoblja su narodni obred Koleda (1925.) i Simfonijsko kolo (1926.), uz koje treba još spomenuti scensku glazbu za Gundulićevu Dubravku (1926.) i romantičnu narodnu operu Morana (1930.). Iduća etapa u Gotovčevom opernom stvaralaštvu je njegova komična narodna opera Ero s onoga svijeta (1935.) koja je obišla više od 80 europskih muzičkih pozornica i izvođena je na devet jezika.

U književno vrijednom libretu Milana Begovića, Gotovac je našao izvrsnu podlogu na kojoj se u okviru arhitektonski izrađene cjeline mogao slobodno prepustiti svim svojim sklonostima za komiku i humor. Opus Jakova Gotovca još sadrži opere Mila Gojsalića (1951.), Dalmaro (1958.) i Stanac (1959.), više orkestarskih dela, zborskih kompozicija i solo pjesama.

Orkestarska dela
Simfonijsko kolo op. 12 (1926.)
Pjesma i ples s Balkana op. 16 (1939.)
Orači op. 18 (1937.)
Guslar op. 22 (1940.)
Dinarka (1945.)
Bunjevačke igre (1960.)

Zborska dela
2 Scherza (1916.)
2 Pjesme za muški zbor (1918.)
2 Pjesme čuda i smijeha (1924.)
Koleda (1925.)
Dubravka op. 13 Pastorala za mješoviti zbor i orkestar na tekst Ivana Gundulića (1927.-28.)
3 momačka zbora (1932.)
Pjesme vječnog jada (1939.)
Pjesme zanosa (1955.)

Solo pesme
Djevojka i mjesec za alt i orkestar (1917.)
Moments érotiques za glas i klavir (1929.)
2 Soneta za bariton i orkestar (1921.)
Djevojačke pjesme za glas i klavir (1923.)
Kroz grad za glas i klavir (1924.)
Rizvan-aga za bariton i orkestar (1938.)
Pjesme čeznuća za glas i orkestar (1939.)

Opere
Morana op. 14 (1928.-30.)
Ero s onoga svijeta op. 17 (1933.-35.)
Kamenik op. 23 (1939.-44.)
Mila Gojsalića op. 28 (1948.-51.)
Đerdan op. 30 (1954.-55.)
Dalmaro op. 32 (1958.)
Stanac op. 33 (1959.)
Petar Svačić op. 35 opera-oratorijum (1969., prerađena 1971.)

Boki · 11.02.2013.

PETAR KRSTIĆ

18.februar 1877. Beograd - 21.januar 1957. Beograd

Petar Krstić, veoma plodan kompozitor, dirigent i muzički pedagog, rođen je 18. februara 1877. godine u Beogradu. Studije kompozicije završio je na konzervatorijumu u Beču (R. Fuchs), gde je apsolvirao i muzikološki odsek filozofskog fakulteta. Nakon povratka u Beograd, bio je dirigent Narodnog pozorišta od 1903. do 1912. godine i nastavio tradiciju negovanja scenske muzike. Posle Davorina Jenka, dao je najveći broj kompozicija za scenu. Nakon smrti Stevana Mokranjca preuzeo je 1914. godine dužnost dirigenta i nastavnika Srpske muzičke škole koju je vršio do 1921. godine. Iste dužnosti obavljao je neko vreme i u Muziškoj školi "Stanković". Uporedo je radio i kao nastavnik muzike u gimnaziji (1903). Bio je šef odseka za umetnost i književnost u Ministarstvu prosvete od 1929. do 1938. godine i šef muzičkog odseka u beogradskoj radio-stanici; godine 1922. i glavni urednik "Muzičkog glasnika" a sarađivao je i u dnevnom listu "Pravda" kao kritičar. Takođe, nastupao je i kao orkestarski dirigent i horovođa više beogradskih pevačkih društava.

Patar Krstić je komponovanjem zahvatio mnoge oblasti. Inspiraciju je nalazio u srpskoj narodnoj muzici. Iako se oslanjao na nemačke romantične uzore, ostao je veran narodskom stilu. S toga se u ponekim delima, instrumentalnim kompozicijama i solo pesmama, gde je narodne melodije obrađivao na tradicionalni nacin, ipak oseća se uticaj nordijske nacionalne škole stila L. I. Jensena i drugih.

"Najorginalnija ostvarenja Petra Krstića jesu pojedini horovi, pisani sa znalačkim tretiranjem glasa, dobrom deklamacijom teksta i zanimljivim harmonskim i ritmičkim efektima."

ORKESTARSKA

Uvertire: Patetična uvertira, 1903; Na Liparu, 1905; Koštana, 1907; Dorćolska posla, 1908; Kosovska tragedija, 1912 i Kneginja Maja, 1923; Svita za gudački ork., 1901; Scherzo, 1902; Srpske igre br. I, 2 i 3, 1904; Žalosni marš, 1912; Marš VII puka za duvački ork.

KLAVIRSKA

Pesma bez reči; 2 fuge u a-molu i u e-molu; varijacije na temu Osu se nebo zvezdama; Sa srpskog sela; Tuga; Preludium.

DRAMSKA

Opere: Zulumćar, 1927. i Ženidba Janković Stojana, 1948, Scenska muzika za dvadeset pozorišnih komada među kojima Novela od Stanca (M. Drzić), 1903; Koštana (B. Stanković), 1907; Dorćolska posla (I. Stanojević), 1908; Snežana i sedam patuljaka (S. Mijalković), 1912; Kneginja Maja (St. Bešević), 1923 i Smrt majke Jugovića (I. Vojnović)

VOKALNA

Spomen Steriji za mešoviti hor i orkestar; Početak bune na dahije za mešoviti hor i orkestar; Vojvoda Babunski za mešoviti hor i orkestar. Oko 40 a cappella horova, među kojima Klipa, klapa; Leto u srcu; Devojka i vetar; Grakni gavrane i Od vrbe svirala. Četrnaest pesama za glas i klavir.

CRKVENA

Liturgija za mešoviti hor; Sjedalen sv. Savi i Radujsja arhijerejev za muški hor.

Oko 400 obrada srpskih narodnih pesama za glas i kom. orkestar.

Boki · 11.02.2013.

MIHAILO VUKDRAGOVIĆ

8.novembar 1900. Okučani - 14.mart 1986. Beograd

VUKDRAGOVIĆ, I. Mihailo, kompozitor. Posle završene gimnazije u Sremskim Karlovcima (1919) počinje, uz filozofski fakultet, studij muzike na Muzičkoj školi u Beogradu (M. Milojević), koji završava na konzervatorijumu u Pragu: kompoziciju kod K. Jiraka i V. Novaka, dirigovanje kod V. Talicha (1927). Po povratku u Beograd razvija mnogostranu i plodnu aktivnost kao kompozitor, dirigent, pedagog, organizator i javni radnik. Bio je profesor teoretskih predmeta i direktor Muzičke škole Stanković, dirigent hora i orkestra muzičkog društva Stanković (1927—37), dirigent Zagrebačke opere (1934— 35), šef muzičkog programa i simfonijskog orkestra Radio-stanice u Beogradu (1937—40), vanredni profesor Muzičke akademije, a posle Oslobođenja muzički rukovodilac i dirigent orkestra Radio-stanice u Beogradu, redovni profesor teoretskih predmeta i dirigovanja i rektor Muzičke akademije, prvi rektor Umetničke akademije (1957), generalni sekretar Saveza kompozitora Jugoslavije (1950—62), dopisni (1950), zatim redovni član (1961) Srpske akademije nauka i umetnosti. Bavi se muzičkom kritikom i publicistikom (od Oslobođenja muzički kritičar Borbe).

Stvaralačka ličnost Vukdragovića, u osnovi lirsko-meditativna, formirana je u Pragu u doba najvećeg procvata i uticaja savremene muzike. U izgrađivanju svog stila Vukdragović se oslanja na tekovine francuskog impresionizma, češkog neoromantizma sa izvesnim ekspresionističkim akcentima i na muzički folklor svog naroda koji ga uvek ponovo inspiriše, ali koji nikada doslovno ne citira. Kombinovanje svih tih elemenata čine suštinu Vukdragovićeva stila. Njegova dela karakteriše i zrelost kompozicione tehnike i rafiniranost instrumentacije. Takav umereni modernizam osobenost je njegove muzike nastale između dva rata. Vokalna lirika, stalno prisutna u njegovom stvaralaštvu, obeležena je uz to i težnjom da intimni poetski tekstovi dobiju tonsko tumačenje u kome će pevana reč biti eksponovana u prvom planu, a tok muzičkog zbivanja u klavirskoj pratnji sveden u okvire kamerno tretiranog zvuka.

Posle Oslobođenja u stvaralaštvu Vukdragovića dominira herojska tematika (simfonijska poema Put u Pobedu i naročito trilogija kantata: Vezilja slobode, Svetli grobovi i Srbija). Pored naglašene težnje za jednostavnijim i pristupačnijim izrazom ta dela nose osobenosti čvrste formalne strukture, skladnog odnosa u odmenjivanju lirskih i dramskih odlomaka, zrelosti u kompoziciono-tehničkom tretmanu i suptilnosti u kombinacijama tonskih boja.

DELA

Simfonijska meditacija za ork., 1938; simf. poema Put u pobedu, 1944. — Dva gud. kvarteta, u F-duru, 1925 i u a-molu, 1944. — Mala svita za kl., 1930. — Scenska muzika za pozorišne komade: Dva idola, 1940; Medeja, 1956; Mletački trgovac, 1957; Put oko sveta, 1959 i Konak, 1960. —

VOKALNA. Tri kantate: Vezilja slobode (B. Ćopić), 1947; Svetli grobovi (J. Jovanović-Zmaj), 1954 i Srbija (O. Davičo), 1961. Ciklus pesama (8.) na stihove M. Crnjanskog i R. Ivšića za alt i kam. ork., 1923—55. Za hor: Radost večeri; Molitva šuma, 1930; Tri narodne melodije sa Kosmeta, 1958 i Vrba, 1961. Solo-pesme: Uveo cvet, 1923; Žene i iluzije, 1931; Uspavanka, 1933 i Varnica, 1938. — Muzika za filmove. — Obrade narodnih pesama iz Srbije, Makedonije i Kosmeta za glas i kamerni orkestar.

Boki · 11.02.2013.

MILAN RISTIĆ

18.avgust 1908. Beograd - 20.decembar 1982. Beograd

srpski kompozitor, akademik SANU

Ristić je pripadao takozvanoj „praškoj grupi“ kompozitora - pored njega, činili su je još i Mihovil Logar, Dragutin Čolić, Ljubica Marić, Vojislav Vučković i Stanojlo Rajičić – koja je u muzički život srpske prestonice ušla početkom tridesetih godina 20. veka, da bi nakon Drugog svetskog rata, njeni predstavnici odigrali vodeće uloge u srpskoj muzici. Ristiću među njima pripada posebno mesto, budući da se tokom školovanja u Parizu i pre dolaska u Prag, upoznao sa stremljenjima evropske savremene muzike. Ristić je prve klavirske lekcije dobio u Beogradu, od Brezovšeka. U Pariz je otišao 1927. godine (sa školskim drugom, piscem Oskarom Davičom) započinjući studije kompozicije (1927-1929) kod J. Pjersona. Po povratku u Beograd, nastavio je školovanje sa Milojem Milojevićem, a potom i sa Josipom Slavenskim u Muzičkoj školi u Beogradu. Nakon očeve smrti, dve godine je izdržavao porodicu sviranjem u beogradskom džez sastavu Jolly boys. Godine 1929. Ristić je uništio partituru svog prvog dela – Četiri impresionistička komada – od koga je, međutim, ipak sačuvana druga klavirska minijatura, Invokacija. U toku studija u klasi Alojza Habe na Državnom konzervatorijumu u Pragu, Ristić prihvata ideje o „atematizmu“, stalnom razvoju tematskog materijala bez ponavljanja i prihvata linearno mišljenje, kao značajnu karakteristiku koja će se manifestovati i u njegovom daljem radu. Rana Ristićeva dela (Sinfonijeta, jednostavačni Violinski koncert, klavirski Prelidi...) pisana su u duhu međuratnog modernizma, u pojedinim slučajevima oslanjajući se na Habino učenje o četvrtstepenoj muzici (Svita za četiri trombona, Septet).

Vratio se u Beograd nakon okupacije Čehoslovačke, 1939. godine. Nakon povratka, počeo je da radi u Radio Beogradu, za koji će u budućnosti vezati značajan deo svojih aktivnosti, prekidajući javno istupanje tokom okupacije. Nakon rata se vraća u Radio, gde je na poziciji zamenika glavnog urednika muzičkog sektora ostao do 1963. godine, kada je postao muzički savetnik direkcije Radio-televizije Beograd. Izabran je za dopisnog člana SANU 1961. godine, a za redovnog 1974. godine. Bio je predsenik Udruženja kompozitora Srbije od 1960. do 1962. godine. Odlikovan je Ordenom rada sa crvenom zastavom.

Ristić je u periodu školovanja napisao svoje najsmelije kompozicije, među kojima mnoge u četvrtonskom i šestinotonskom sistemu. Ipak je najpoznatiji kao autor devet simfonija i drugih orkestarskih dela, kao što su Simfonijeta, simfonijska poema Čovek i rat, Simfonijski stav, Suita giocosa, Simfonijske varijacije, Burleska, Sedam bagatela, Svita, Tri mala komada, Tri polifone studije, Galop, zbog čega se svrstava među najveće naše simfoničare. Pored simfonijskih, napisao je i značajan broj koncertantnih dela u koja spadaju koncert za violinu, dva koncerta za klavir, koncert za klarinet, koncert za trubu, koncert za orkestar, koncert za kamerni orkestar. Od kamernih ostvarenja u polustepenom sistemu izdavaju se pet gudačkih kvarteta, a tu su i: Duvački kvintet, Sonata za dve violine i klavir, dve sonate za violinu i klavir, sonata za violu i klavir, duet za violinu i violu, 24 fuge za razne instrumentalne sastave. Među četvrtstepene kompozicije se svrstavaju Svita za četiri trombona, Septet, Svita za deset gudačkih intrumenata, Sonata za solo violinu, dok je u Duetu za violinu i violinčelo Ristić koristio šestine stepena. Stvarao je i kompozicije za scenu, kao što su baleti Pepeljuga i Tiranin (neodovršen). Delima kao što su Kroz mećavu, Jablan, Smrt Smail-age Čengića, Pesma o sokolu i dr. za recitatora i kamerni ili veliki orkestar svrstao se među retke srpske autore koji su negovali žanr melodrama. Ostavio je izvestan broj obrada narodnih pesama i igara kao i orkestracije kompozicija Josifa Marinkovića i Isidora Bajića.

Druga simfonija iz 1951. godine predstavlja u Ristićevom opusu paradigmatičan primer njegovog kompoziciono-tehničkog majstorstva. Realizovana je ograničenim fondom izražajnih sredstava, te usmerena ka postizanju balansa i preglednosti forme transparentnom melodikom i funkcionalizovanim harmonskim odnosima. Prvi stav motoričnog toka, svojom pulsacijom obuhvata i lirsku temu, opisujući daljim razvojem konture sonatnog oblika. Drugi stav je simulacija serenade koja uvodi i gest groteske oličen u orkestraciji teme koju donosi klarinet u pratnji trube i fagota. Skerco i trio se povezuju sa folklorom zbog neparne metrike, ali nemaju nedvosmislene intonativne relacije sa nekim konkretnim napevom. Finale je modernistička fuga u kojoj je Ristić predstavio svoje vladanje kontrapunktskim tehnikama (inverzija, augmentacija, streta). Pored toga, prozračna ali efektna orkestracija, prijemčiva izvođačima i slušaocima, doprinela je da ovo delo bude izvođeno i van granica Jugoslavije (Izveo ju je u Ženevi orkestar Suisse romande). Vesna Mikić ističe da “Druga simfonija stoji na početku ‘nove epohe’ u srpskoj muzici i kulturi” (Mikić, 2009: 119), budući da se u godini njene premijere (5. septembar 1951. godine, Simfonijski orkestar NR Srbije pod upravom Živojina Zdravkovića) događala tranzicija u jugoslovenskoj umetnosti od dominirajućeg socijalističkog realizma ka (socijalističkom umerenom, umirenom) modernizmu/(socijalističkom) estetizmu. Ristićeva Druga simfonija sa ovim kulturnim promenama korespondira u svim strukturnim aspektima. Njen neoklasični izraz se postavlja kao negovanje tekovina zdrave klasike, nasuprot vulgarizovanju umetnosti u dnevnopolitičkoj upotrebi, nema programsko određenje, ali izgrađena majstorskom (kanonskom) veštinom uz simulaciju određenih modela folklorne konotacije (skerco je u taktu pet osmina a trio u sedam osmina), svojom dovršenošću i solidnošću se ne suprotstavlja vladajućoj doktrini, a pritom je delo savremenog izraza, te optimističnim duhom odražava polet kojim čitavo jugoslovensko društvo toga perioda ulazi u promene iz zemlje Varšavskog pakta u samoupravni socijalizam.

Suita giocosa, a naročito Sedam bagatela za orkestar potvrđuju Ristićev „optimizam“, „jasne forme, sa slobodnom ali uvek prisutnom tonalnošću i jasnoćom polifonog rada (...) ova dela zbog toga nose u sebi izuzetnu komunikativnost“ (Bergamo, 1977: 80). Za njegove Bagatele Peričić ističe da su „duhovite“, pregledne forme, transparentne zvučnosti“, te Ristića naziva „majstorom neoklasičnog izraza“, čija dela krase „vedrina“, „lirika“, „dobroćudni humor“, ali uvek „pod racionalnom kontrolom“ (Peričić, 1968: 471–472). Tako, evocirajući skerzo Druge, Ristić i u Bagatelama koristi 5/8 takt, pišući „blisko folkloru“, ali, i sa vrlo važnim modernističkim epitetom, koji govori kako o „individualnosti“ autora, tako i o njegovoj „savremenosti“, „neobičnim harmonijama“ (Peričić, 1968: 472). O tome svedoče i tadašnje kritike povodom izvođenja Ristićevih dela, u kojima se ističe „bliskost sa čovekom naše stvarnosti“, „da pokazuje kakav rezultat daje sinteza talenta, zdravog pogleda na život i marljivog, studioznog rada“, „zdravi orkestrarski stil u našoj muzici“ (Bergamo, 1977: 80).

U Trećoj simfoniji Ristić sa pozicija osvojenih prethodnim ostvarenjima selektira i ponovo prisvaja određene postupke koje je koristio u svojim studentskim radovima. Kompozicija je posvećena dvadesetogodišnjici revolucije, a izvedena je najpre uoči proslave Dana ustanka, 6. jula 1961. godine, a zatim i na koncertu Beogradske filharmonije pod upravom Živojina Zdravkovića. Iste godine je nagrađena Oktobarskom nagradom grada Beograda. Na primeru Treće simfonije se mogu uočiti brojni karakteristični kompromisi za socijalistički estetizam. Izražajno udaljeno od socrealizma, ovo delo je posvećeno proslavi 20 godina Revolucije. Međutim, u delu nema citata pesama iz NOB-a ili bilo kakvih postupaka poznatih iz četrdesetih. Sa Revolucijom se još jedino mogu povezati podnaslovi stavova (Mladost-Nemiri-Okupacija-Novi Svet), ali u sintezi sa Ristićevom biografijom. „Klasičan“ četvorostavačni simfonijski ciklus, sa „odgovarajućim“ redosledom stavova (II skerco, III lagani), ostvaren je „savremenim“ jezikom. Međutim, „savremenost“ jezika nije nedvosmislena, jer se ne radi ni o dodekafoniji, ni o tonalnom jeziku, dok, istovremeno, postoji rad sa dvanaest tonova, ali i vrlo jasna tonalna „uporišta“. Ristić je, takođe, demonstrirao svoje vladanje orkestracijom i kontrapunktskim tehnikama, ali u samom delu nema nikakvih pretenzija da se muzikom prenese neki konkretan vanmuzički narativ. Ova kompozicija „nema striktni, određeni program“, već kako Peričić ističe, „deluje svojom čisto muzičkom sadržinom“. „Ne-diskurzivnost“ ovog dela istaknuta je u prvi plan tradicionalnim četvorostavačnim oblikom simfonije – Allegro moderato – Vivace, Come una Marcia funebre, Tempo I – Andante mosso – Allegro assai – u kome pojedinačni stavovi slede arhitektonske formalne obrasce sonatnog oblika (I i IV stav) i oblika pesme (II i III stav).

Koncert za klavir i orkestar iz 1954. godine osmišljen je jednostavno, bez uobičajene virtuoznosti. Makro plan koncerta sa rasporedom stavova brz-lagan-brz, ne odstupa od tradicionalne koncepcije. Pored toga, Ristić primenjuje i Frankov ciklični princip. Pojava druge teme u As-duru, nakon prve teme u C-duru, i promene vrste takta u drugom stavu (4/4, 5/4, 4/4, 5/4) odstupaju od „klasičnih“ rešenja. Drugi, lirski stav, započinje polifonim odlomkom sa promenama vrste takta, što na izvestan način daje povoda za folklorne konotacije. Treći stav koji sadrži oštrija sazvučja nego što je to bio slučaj u prethodnom toku, protiče u motoričnom pokretu.

U opusu Milana Ristića nalazi se još Koncert za violinu iz 1944. godine, Koncert za klarinet iz 1964. godine, Četvrta (1966), Peta (1967), Šesta, Sedma (1972), Osma (1974) i Deveta simfonija (1976) i još jedan Koncert za klavir komponovan 1973. godine kao i Koncert za trubu.

Orkestarska dela

Simfonijeta (1939)

Prva simfonija (1941)

simfonijska poema Čovek i rat (1942)

Druga simfionija (1951)

Suita giocosa (1956)

Simfonijske varijacije (1957)

Burleska (1957)

Sedam bagatela (1959)

Treća simfonija (1961)

muzika za kamerni orkestar (1962)

Četvrta simfonija (1966)

Peta simfonija (1967)

Šesta simfonija

Sedma simfonija (1972)

Osma simfonija (1974)

Deveta simfonija (1976)

Koncertantna dela

koncert za violinu (1944)

Prvi koncert za klavir (1954)

koncert za kamerni orkestar

koncert za orkestar (1963)

koncert za klarinet (1964)

Drugi koncert za klavir (1973)

koncert za trubu

kamerna ostvarenja:

duet za violinu i violu (1931)

Prvi gudački kvartet (1935)

Duvački kvintet (1936)

svita za violinu i violu (1937)

Drugi gudački kvartet (1942)

sonata za violu i klavir (1945)

Muzika za kvartet horni (1970)

Pet krokija za flautu, klarinet, violu i harfu (1971)

Pet karaktera za duvački kvintet (1972)

Treći gudački kvartet (1977)

Četvrti gudački kvartet (1977)

Peti gudački kvartet (1977)

Izvor: Vikipedija.

Boki · 11.02.2013.

IVAN ZAJC

3.avgust 1832. Rijeka - 16.decembar 1914. Zagreb

Ivan Dragutin Stjepan Zajc, hrvatski skladatelj i dirigent

Zajcov otac - Johann Zajitz doselio se u Rijeku kao vojni kapelnik 45. pješadijske pukovnije baruna Majera von Heldenfelda. Ta je pukovnija od 1821. boravila u Bratislavi, godine 1830. došla je u Rijeku, a 1835. premještena je u Zadar. U vrijeme njezina boravka u Bratislavi Johann Zajitz stupa u tu pukovniju (1829.). Otac Johanna Zajca - Ivan Nepomuk Zaytz od Zagicza rođen je 1800. u Domašinu (Češka), te se 23. kolovoza 1829. vjenčao u Bratislavi s Annom Bodensteiner (njen otac Franz Bodensteiner bio je trgovac), rođenom 1805. u Bratislavi. Doselivši se s pukovnijom u Rijeku Johann Zajc ovdje je razvio znatnu glazbenu djelatnost u okviru glazbenog društva, škole u sklopu društva i u kazalištu. U listopadu 1834. pukovnija Majer posebnom notom upućenom ravnateljstvu kazališta dozvoljava Johannu Zajcu dirigiranje u riječkom kazalištu. Godine 1835. pukovnija je premještena u Zadar, no izgleda da je Zajc veoma zavolio Rijeku te se 1836. nakon smrti svog prvog učitelja Wenzela natječe za to mjesto. Između osam natjecatelja izabran je Johann Zajc koji je će ovdje ostati do svoje smrti 1854. godine.

U Rijeci se 3. kolovoza 1832. rodio njegov sin Ivan Dragutin Stjepan, a nekoliko godina kasnije, 10. prosinca 1837. i kćerka Albina. Ivan Zajc odrasta u glazbenoj sredini pa je od malih nogu upućen na glazbu. Prve poduke dobija od oca, a zatim od mjesnog učitelja. Prvi nastup u javnosti imao je 14. rujna 1845. godine na jednoj dobrotvornoj priredbi u riječkom kazalištu kada je na violini, uz pratnju oca, izveo Maysederov Rondo. Godine 1844. nastaje i prva Zajčeva skladba - Ouvertura. Dvije godine kasnije (1846.) već sklada i operu koja će - zbog nedovršenog liberta njegovog suučenika Giovanni Vallea - ostati nedovršena. Iako je mladi Zajc pokazivao veliku glazbenu nadarenost otac nije bio sklon tome da se njegov sin posveti glazbi. Želio je da njegov sin nakon završene srednje škole studira pravo te da postane odvjetnik. Konačno ipak se predomišlja i pristaje da Ivan pođe u Milano na konzervatorij (1850.). Do odlaska u Milano, Zajc je imao već 20 opusa skladbi. Na konzervatoriju Zajc studira od 1850. do 1855. godine.

U Milanu Zajc marljivo sklada, dobija razna priznanja i nagrade, a vrhunac nastupa na kraju Zajčeva studija kada su učenici kompozicije - prema Zajcu njih 20 - dobili zadatak skladati operu na isti libreto. Bila je to opera u tri čina La Tirolese. Zajčeva opera kao najbolja izvedena je 4. svibnja 1855. godine. Zajc je operu uvježbao, dirigirao i svirao prvu violinu, a u izvedbi su sudjelovali učenici konzervatorija. Unatoč uspjehu što ga je opera prigodom izvedbe postigla ona se kasnije nije izvodila. Prema Augustu Šenoi vlasnik libreta protivio se daljnim izvedbama opere, a nije pristao ni na otkup libreta. Zajc je bio pri kraju svog školovanja u Milanu kad su u kratkom razmaku od nepunih mjesec dana umrli u Rijeci njegovi roditelji. Naprije otac 13. ožujka 1854., a zatim i majka 7. travnja iste godine. To je bio razlog da odbije laskavu ponudu da nakon završetka svog školovanja ostane u Milanu kao drugi dirigent u znamenitom kazalištu Scala. Stoga se Zajc 4. listopada 1855. vratio u Rijeku i preuzeo očeve dužnosti. Godine 1855., molbom od 20. listopada upućenom Gradskom magistratu Zajc se natječe za dirigenta orkestra i nastavnika gudačih glazbala u Gradskom filharmonijskom institutu. Izgleda kako je to bila puka formalnost, ravnateljstvo je izabralo Zajca. Prema tadašnjem običaju Zajc je - osim poduke u glazbenoj školi i dirigiranja u kazalištu - bio dužan voditi crkveni zbor, instrumentirati potrebne skladbe za orkestar, jer je orkestar svirao između činova i kod dramskih predstava, te za kazalište prepisivati note i brinuti se za rasvjetu. Krajem 1856. godine udala se Zajčeva sestra Albina za Faustina Zanona, sina brodograditelja Andrije, a dana 5. siječnja 1857. oženio se i Zajc sedam godina mlađom Natalijom Jesenko (rođ. 1839.), kćerkom trgovca slovenskog porijekla. U Rijeci su se rodila i Zajčeva djeca - kćerka Anka (1857.) i sin Karmelo (1860.).

Naporan rad nepovoljno se odrazio na Zajčevo zdravlje. Nakon što je prebolio tešku upalu pluća liječnici su mu savjetovali promjenu podneblja. Krajem 1862. isticalo mu je ugovoreno vrijeme službovanja te je Zajc uputio magistratu dopis, da je odlučio krenuti drugamo radi mojih posebnih razloga koji se odnose na moju karijeru, nalazim se potaknut da otkažem službu kao nastavnik glazbe... da ću čim ozdravim, preuzeti ponovo svoju službu sve do gore spomenutog roka 7. studenog 1862. Zajc je u listopadu 1862. otputovao u Beč. Za svog boravka u Beču Zajc je stanovao u Komödiengasse 1, 1. stubište, 1. kat, a zatim u Weintraubengasse broj 6. U prvo vrijeme djelovao je kao profesor u Pjevačkom i opernom institutu društva Polyhymnia. Dana 15. prosinca 1863. u Beču se izvodi prvo Zajčevo djelo opereta Momci na brod (Mannschaft an Bord). Ta se opereta održala na rasporedu do uključivo godišta 1867./1868. te je doživjela više od 60 izvedbi. U Beču je tokom Zajčeva tamošnjeg djelovanja izvedeno 11 njegovih djela s ukupno blizu 140 izvedbi, a nakon Zajčeva odlaska izvedenaje 1874. još opereta Uhvaćeni Amor. Godine 1868. izvedene su u Beču čak tri nove Zajčeve operete. Dana 13. siječnja 1867. Glazbeni zavod u Zagrebu izabrao je Zajca za počasnog člana. Te godine započeli su pregovori o Zajčevu dolasku u Zagreb. Pregovori su urodili plodom pa je 18. studenog 1869. Zajc imenovan ravnateljem opere koju treba osnovati te redovitim učiteljem i ravnateljem glazbene učionice Narodnog zemaljskog glazbenog zavoda. Sukladno postigntuom dogovoru 31. siječnja 1870. na večer Zajc je s obitelji putuje iz Beča u Zagreb.

Zajc je s obitelji doputovao u Zagreb 1. veljače 1870. godine, a već 24. veljače nastupio je kao dirigent u kazalištu. Kazalište se tada zvalo Narodno zemaljsko kazalište u Zagrebu. Spomenute večeri izvodile su se dvije Zajčeve operete: Mjesečnica (prvi put u Zagrebu) i već prije izvedena opera Momci na brod. Nakon dolaska u Zagreb odsjeo je zajedno s obitelji u svratištu K Janjetu (današnja Teslina ulica). Kasnije su se nastanili najprije u Mikšićevoj kući u Jezuitskoj ulici (današnja Habdelićeva br. 2), a zatim je Zajc kupio kuću u Visokoj ulici br. 16 i tamo stanovao do smrti. Na toj kući postavila su 1925. godine Braća hrvatskog zmaja spomen ploču. Dana 2. listopada 1870. izvedbom nove Zajčeve opere, a prve njegove opere na hrvatski tekst Mislav započinje s radom stalna opera u Zagrebu. U siječnju 1867. Zajc je izabran za časnog člana Hrvatskog glazbenog zavoda koji se tada (do 1895.) zvao Narodni zemaljski glazbeni zavod. U jesen 1869. ravnatelj glazbenog zavoda Klobučarić piše Zajcu uz koje bi uvjete primio mjesto profesora i ravnatelja škole i orkestra. Budući da je Zajc bio imenovan dirigentom i ravnateljem opere u zagrebačkom kazalištu mjesto ravnatelja glazbene škole prihvatio je za manju plaću. Ugovorena plaća od 600 forinti godišnje povišena mu je još iste godine na 800 forinti. Osim toga on može svake godine sa silami ovog zavoda prirediti jedan koncert u svoju korist. Osim ravnateljskih dužnosti vodi vježbe, koncerte i mise te podučava učenike pjevanja u višim razredima.

Dana 23. veljače 1895. godine Zajc je za zasluge na području glazbe imenovan vitezom. U listopadu 1899. Zajc je zamolio ravnateljstvo da ga zbog starosti oslobodi dužnosti održavanja pokusa i ravnanja koncertima, što je obavljao skoro već 30 godina (... tjelesne sile ne dopuštaju više raditi kao prije... poslie pokusah i koncertah sam sasvim uzrujan, izmučen i bolestan... tim više, što sam podveržan upali plućah - koju sam bolest tečajem svog života pet puta prebolio.). Dana 21. veljače 1908. Zajc je na vlastitu molbu umirovljen, a tek 1912. godine JAZU ga je imenovala počasnim članom. Dva dana prije smrti potužuio se svojoj snahi da se ne osjeća dobro. Tužio se na poteškoće pri disanju. Dana 16. prosinca ustao je već oko 5 sati ujutro no ponovno je legao te je oko 9:30 spavajući umro. Sutradan je njegovo tijelo od 9 - 15 h izloženo u kazališnom predvorju. Poslije blagoslova oprostio se od njega ravnatelj opere Srećko Albini, a s kazališnog balkona otpjevali su tužaljke kazališni zbor i Savez hrvatskih pjevačkih društava. Poslije toga krenula je pogrebna povorka prema Mirogoju. Tamo je govorio profesor Miler, a Savez hrvatskih pjevačkih društava otpjevao je Eisenhuthovu tužaljku Nad grobom. Zajc je sahranjen u obiteljskoj grobnici u arkadi lijevo od ulaza u groblje.

Ivan Zajc živio je vrlo uredno. Ustajao je veoma rano u jutro te je već oko 4 sata sjedio kod svog pisaćeg stola i tiho zviždeći skladao. U 7 sati u jutro pio je mlijeko s pecivom, a zatim se do 8 odnosno 9 sati bavio ružama u vrtu. U glazbenoj školi radio je od 9 - 11 h i od 15 - 18 h, a u kazalištu od 11 sati često i do 14 h, tako da za objed koji put nije imao više od pola sata vremena. Za vrijeme objeda držao je sat na stolu kako ne bi zakasnio na posao. Kod ručka i večere bile su na Zajčevu stolu dvije vrste vina - stolno koje je pio s kiselom vodom i desertno vino. Poslije večere skladao je i do 1 sat u noći, tako da je veoma malo spavao. Uživao je u radu do kasno na večer i rano ujutro kad sve spava. Radio je pri petrolejskoj svjetiljci i bez naočala. Skladao je bez klavira, a sam je prepisivao i partiture i dionice. Dok je kazalište bilo u Gornjem gradu, poslije predstave okrijepio bi se čašom piva u kazališnoj restauraciji, obično u društvu s braćom Eisenhuth, J. Freudenreichom i A. Schwarzom. Njegovi prijatelji bili su: J. J. Strossmayer, I. Dežman, F. Marković, A. Šenoa, I. Zahar, L. Mrazović, I. Kostrenčić i J. E. Tomić. U mladosti je pušio cigare, ali je nakon prve upale pluća prestao zbog zabrane liječnika, no tada je samo šnofao iz srebrne burmutice. Skupljao je olovke. S unucima je rado igrao igru Mlin, ali nije volio gubiti pa su ga puštali da dobija. Kao učitelj i dirigent uvijek je bio miran i strpljiv, svaku stvar, bila opera ili najmanji zbor, savjesno je proučavao i uvježbavao, a na probe je uvijek dolazio na vrijeme. Ako je morao što pokuditi činio je to mirno i prijateljski. Njegovo dirigiranje bilo je mirno i dostojno bez ikakvih velikih teatralnih kretnji. Mnogo je pazio na svoju vanjštinu, te je uvijek bio dotjeran. Bio je veoma pobožan. Nije bio odviše rječit, više je slušao nego govorio. U društvu je bio dobroćudan, zabavan i ugodan, a kao učitelj strog i pedantan.

jasna949 · 11.02.2013.

Hvala Jan, predivno... lepo je podsetiti se kompozitora i njihovih remek dela i ostalih stvaralačih kompozicija...
još jednom Hvala Jan.... Cmok za ovo....

Taca · 17.12.2014.

Vladimir. R. Djordjević
(Brestovac, 01.12 1869. - Beograd, 22.04.1938.)
muzicar, kompozitor, melografski istrazivač, muzicki pedagog i etnolog

Najbolji jugoslovenski kompozitori

Boki

Suspendovan nalog

Boki

Suspendovan nalog

Boki

Suspendovan nalog

Boki

Suspendovan nalog

Boki

Suspendovan nalog

Boki

Suspendovan nalog

Boki

Suspendovan nalog

Boki

Suspendovan nalog

Boki

Suspendovan nalog

Boki

Suspendovan nalog

Boki

Suspendovan nalog

Boki

Suspendovan nalog

Boki

Suspendovan nalog

Boki

Suspendovan nalog

Boki

Suspendovan nalog

jasna949

dežurna ćaskalica

Taca

ona, stara